Σύνταξη άρθρου: Στέλλα Κυρίκου

Επιμέλεια άρθρου: Κωνσταντίνος Ουρανός

Το Άνω Μειόκαινο είναι μια παλαιοντολογική περίοδος που ξεκίνησε πριν από περίπου 11,6 εκατομμύρια χρόνια και τερματίστηκε 5,33 εκατομμύρια χρόνια πριν από σημερα

Αγαπητοί αναγνώστες του Αθηνοδρόμιο και της σελίδας μας ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ΑΠΟΔΡΑΣΕΙΣ. Στο παρόν μας άρθρο θα σας παρουσιάσουμε μια περιοχή της Αττικής μας με ιδιαίτερο παλαιοντολογικό πλούτο. Η περιοχή αυτή και τα ευρήματά της έχουν ξεχωριστή φήμη στη διεθνή κοινότητα των επιστημόνων, οι οποίοι μελετούν το πώς εξελίχθηκε η ζωή στον πλανήτη. Μάλιστα οι μελέτες για αυτή και τα συμπεράσματά τους καταλαμβάνουν μεγάλη έκταση στη διεθνή βιβλιογραφία. Ας τη δούμε.

Λίγοι λοιπόν ξέρουν ότι ένα από τα πιο σημαντικά γεωλογικά μνημεία της Ευρώπης βρίσκεται δίπλα μας και είναι το Πικέρμι Αττικής. Είναι τόσο σημαντικό, ώστε το έχουν αποκαλέσει «Παρθενώνα της Παλαιοντολογίας» και ο όρος «πικερμική πανίδα» συνιστά διεθνή ορολογία.

Τι υπάρχει στο Πικέρμι και πόσο σημαντικό είναι 

Στις θέσεις Ρεματιά (Μεγάλο Ρέμα), Χοιροστάσιο και Χωματερή, στο Πικέρμι Αττικής, υπάρχει ένας θησαυρός απολιθωμένων Θηλαστικών ηλικίας Ανώτερου Μειοκαίνου (11 με 5 εκατομμύρια χρόνια πριν σύμφωνα με τις γεωστρωματογραφικές εκτιμήσεις). Τα τελευταία χρόνια η ομάδα Παλαιοντολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών πραγματοποιεί ανασκαφές στη θέση Ρεματιά. Τα ευρήματα είναι πολύ εντυπωσιακά και τα απολιθωμένα Θηλαστικά, καθώς και οι Χελώνες, που βρέθηκαν, αποτελούν στο σύνολο τους την παγκοσμίως γνωστή «Πικερμική πανίδα», την οποία με παρόμοια χαρακτηριστικά και ηλικία εκτός από το Πικέρμι Αττικής τη συναντάμε και στον Πύργο Βασιλίσσης, στο Χαλκούτσι, στην κοιλάδα του Αξιού ποταμού, στην Εύβοια, στη Σάμο, στη Ρόδο και, με μεγάλο πλούτο, στην Κρήτη.

Ποιοι επιστημονικοί κλάδοι θεωρούν σημαντικό το Πικέρμι

Παλαιοντολογία είναι η επιστήμη, που ασχολείται με τη μελέτη παλαιών όντων, δηλαδή με την μελέτη φυτικών και ζωικών οργανισμών, που έζησαν στη Γη πριν από τη σημερινή γεωλογική εποχή και κλείσθηκαν σε στρώματά της. Είναι η επιστήμη που μελετά την προϊστορική ζωή στον πλανήτη μας συνδέοντας το παρελθόν με το παρόν. Η Παλαιοντολογία αποτελεί βασικά κλάδο των Γεωεπιστημών, όπου κυρίως εφαρμόζεται και χρησιμοποιείται ως απαραίτητο στοιχείο για την ερμηνεία διαφόρων συμβάντων στον γεωλογικό χρόνο, καθώς επίσης αποτελεί αντικείμενο και των Βιοεπιστημών.

Τι είναι τα απολιθώματα

Τα απολιθώματα είναι λείψανα είτε φυτικών είτε ζωικών οργανισμών. Αυτοί έζησαν στο παρελθόν (δηλαδή πριν από τη σημερινή γεωλογική εποχή) και μετά το θάνατό τους ενταφιάστηκαν σε κάποιο στρώμα του φλοιού της Γης. Εκεί υπέστησαν ένα σύνολο φυσικών και χημικών διεργασιών κατάλληλων, ώστε τα σκληρά τμήματα του οργανισμού (π.χ. κέλυφος, όστρακο, οστά) να απολιθωθούν, δηλαδή να μετατραπούν σε πέτρα (λίθο).

Κρανίο και κάτω γνάθος Ύαινας. Προέλευση: Πικέρμι, Αττικής

Ποιοι οργανισμοί έζησαν εκεί;

Κατά τη διάρκεια του Ανώτερου Μειοκαίνου στην Ελλάδα έζησε μία πολύ πλούσια πανίδα Θηλαστικών. Πολύ εντυπωσιακές ήταν οι γιγαντιαίες μορφές Προβοσκιδωτών (Δεινοθήρια, Μαστόδοντα και Γομφοθήρια). Από τα Δεινοθήρια ο πιο συνήθης εκπρόσωπος ήταν το Dinotherium giganteum. Από την ομάδα των σαρκοφάγων θηλαστικών συνήθεις είναι η οικογένεια των αιλουρίδων με τα είδη Metailurus parvulus, Machairodus aphanistus Felis attica, η οικογένεια των αρκτίδων με το είδος Indarctos atticus και η οικογένεια των υαινίδων με τα είδη Adcrocuta eximia και Ictitherium viverrinum. Επίσης, συνήθεις μορφές της οικογένεια των ρινοκεροτίδων αποτελούν οι δίκεροι ρινόκεροι Ceratotherium neumayri και Dihoplus pikermiensis καθώς και μη κερασφόροι ρινόκεροι με αντιπρόσωποι του γένους Acerorhinus.

Επίσης, τα εντυπωσιακά και ογκωδέστατα φυτοφάγα δασόβια Ανκυλοθήρια (με το είδος Ancylotherium pentelicum) και Χαλικοθήρια (με το είδος Chalicotherium) τα οποία δε θυμίζουν κανένα σημερινό ζώο, καθώς και οι τριδάκτυλες μορφές των ιππίδων με το γένους Hipparion όπου είναι και το πλέον σύνηθες απολίθωμα της επονομαζόμενης «πικερμικής πανίδας». Επίσης, αντιπρόσωποι της οικογένειας των συϊδών (χοίρων) (με το είδος Microstonyx major) αντιπρόσωποι της οικογένειας των καμηλοπαρδαλίδων όπου είναι χαρακτηριστικοί εκπρόσωποι των «πικερμικών πανίδων» (με τα γένη Bohlinia, Helladotherium, Palaeotragus), με κοντόλαιμες καμηλοπαρδάλεις αλλά και με μορφές που θύμιζαν πολύ τις σημερινές συνυπήρχαν σε εκτάσεις μαζί με αντιπροσώπους της οικογένειας των βοοειδών (με τα είδη Tragoportax amalthea, Miotragocerus valenciennesi, Gazella capricornis, Protoryx carolinae, Palaeoryx pallasi, Sporadotragus parvidens, Prostrepsiceros rotundicornis, Palaeoreas lindermayeri, Protragelaphus skouzesi και Oioceros rothii). Απολιθώματα της οικογένειας των ελαφίδων είναι εξαιρετικά σπάνια κατά το ανώτερο Μειόκαινο με το γένος Pliocervus pentelici να αναφέρεται στο Πικέρμι. Τέλος, πολύ σημαντικό είναι να αναφερθεί η παρουσία των γιγαντιαίων χελωνών (με το είδος Testudo schafferi) οι οποίες ξεπερνούσαν σε μέγεθος τα μικρά αυτοκίνητα που κινούνται σήμερα στους δρόμους των πόλεων καθώς και η παρουσία πρωτευόντων (πιθήκων) με το είδος Mesopithicus pentelicus.

Απολιθωμένο κρανίο και κάτω γνάθος Καμηλοπάρδαλης από το Πικέρμι

Για να τα πούμε λιγότερο επιστημονικά, στο Πικέρμι ζούσαν τότε ένα είδος μικρού πιθήκου (Μεσοπήθικος), γιγάντιες χελώνες, ύαινες, γαζέλες και αντιλόπες, διάφορα είδη ρινόκερων, λιοντάρια, μαχαιρόδοντες κι άλλα αιλουροειδή, κοντόλαιμες και ψηλόλαιμες καμηλοπαρδάλεις, βοοειδή, αρκούδες, ελάφια, μικροκαμωμένοι πρόγονοι των αλόγων με τρία δάχτυλα σε κάθε πόδι, αγριογούρουνα, ζώα συγγενικά των ελεφάντων καθώς και φυτοφάγα ζώα, που δε μοιάζουν με κανένα σημερινό και ήταν πάρα πολύ μεγάλα. Δεν πρέπει να ξεχνάμε και τα απολιθώματα των φυτών, που βρέθηκαν στην περιοχή, και που κι αυτά είναι ξεχωριστά. Όποιος θέλει να δει από κοντά τα απολιθώματα αυτών των ζώων, αρκεί να επισκεφτεί το Μουσείο Παλαιοντολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, στην πανεπιστημιούπολη Ζωγράφου.

Γιγαντιαία χελώνα από το Πικέρμι. Αναπαράσταση

Οι ανασκαφές στο Πικέρμι είναι πολύ πιθανόν να οδηγήσουν στο να ανακαλυφθούν κι άλλα σπουδαία παλαιοντολογικά ευρήματα, Κάι να διευρυνθούν περαιτέρω οι γνώσεις μας! Αυτό που περιμένουμε όλοι, μικροί και μεγάλοι, είναι να οργανωθεί ο χώρος και να γίνει επισκέψιμος για τα σχολεία και για όποιον θέλει να μορφωθεί! Φυσικά στην Αττική υπάρχουν κι άλλα μέρη με παλαιοντολογικό ενδιαφέρον, στα οποία αναφέρεται το άρθρο μας Τα απολιθώματα στην Αττική, πού βρίσκονται. 

Η θέση ανασκαφών Μεγάλο Ρέμα στο Πικέρμι, που έχει δώσει πολλά από τα απολιθώματα της Πικερμικής Πανίδας

 

Πηγές

Ρουσιάκης Σ. (2013). Παλαιοντολογία θηλαστικών. Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Εκδόσεις του τμήματος Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος, 69-217.

Γεωργιάδου-Δικαιούλια Ε., Συμεωνίδης Ν. Κ. & Θεοδώρου Γ. Ε. (2003). Παλαιοντολογία. Μέρος Α’, 21-23.

Θεοδώρου Γ. (2006). Η Παλαιοντολογία Σπονδυλωτών ως μοχλός ευαισθητοποίησης και ποιοτικής τουριστικής ανάπτυξης. Ρόδος Πολιτιστικός Τουρισμός, 45-47.

 

Ηλ. Ταχ.: [email protected]

Στέλλα Κυρίκου

Γεωλόγος – Παλαιοντολόγος

 

Ηλ. Ταχ.: [email protected]

Οδυσσέας Αρχοντίκης

Γεωλόγος με ειδίκευση στην Παλαιοντολογία-Παλαιοκλιματολογία