Cyberbullying: Το ψηφιακό πρόσωπο του εκφοβισμού
Σύνταξη άρθρου: Αγάθη Πατσιούδη
Επιμέλεια άρθρου: Κωνσταντίνος Ουρανός
Η ψηφιακή εποχή, που διανύουμε, έχει επιφέρει σημαντικότατες αλλαγές στην καθημερινή μας ζωή και πράξη. Τα οφέλη που αποκομίζουμε από τη χρήση του διαδικτύου και των νέων τεχνολογιών είναι πολλά και ποικίλα! Ο ψηφιακός κόσμος, εξίσου με τον πραγματικό, αποτελεί πλέον περιοχή μάθησης, εργασίας, επικοινωνίας και αναψυχής. Από μικρή ηλικία, απολαμβάνουμε όλοι τις θετικές πτυχές του κόσμου αυτού. Ερχόμαστε, όμως, μερικές φορές, αντιμέτωποι και με τις αρνητικές του…
Τα παιδιά και οι έφηβοι, ως μικροί διαδικτυακοί πολίτες, μαθαίνουν, παίζουν και, το σπουδαιότερο, αλληλεπιδρούν και κοινωνικοποιούνται και μέσα από το διαδίκτυο! Εκεί βιώνουν νέες εμπειρίες και αναπτύσσουν κοινωνικές σχέσεις. Επεκτείνουν, επίσης, τις ήδη υπάρχουσες μεταξύ τους σχέσεις και εμπειρίες, από τον πραγματικό κόσμο. Σχέσεις επιδραστικές με τρόπους που τώρα μαθαίνουμε να αναγνωρίζουμε. Σχέσεις φιλίας, λοιπόν, αρμονικής συνύπαρξης και αποδοχής… ή σχέσεις εξουσιαστικές, συγκρουσιακές και ζημιογόνες, για τον έναν ή και για όλους τους εμπλεκόμενους σε αυτές.
Στο παρόν άρθρο θα σταθούμε σε αυτές που εμείς αποκαλούμε ζημιογόνες και θα προσπαθήσουμε να δούμε τι πραγματικά συμβαίνει. Θα ορίσουμε τις καταστάσεις και θα εικάσουμε τις λύσεις. Ένα παράδειγμα ζημιογόνων σχέσεων είναι οι σχέσεις που αναπτύσσονται ανάμεσα στα παιδιά που εκφοβίζουν και σε αυτά που εκφοβίζονται. Και ενώ, μέχρι πρότινος, γινόταν λόγος για σχέσεις εκφοβισμού και βίας μεταξύ παιδιών και εφήβων στον χώρο του σχολείου (το γνωστό μας bullying), πλέον ο εκφοβισμός επεκτείνεται ραγδαία και στον χώρο του διαδικτύου… Στην περίπτωση αυτή μιλάμε για ψηφιακό εκφοβισμό ή, αν προτιμάτε τον διεθνή όρο, cyberbullying!
- Τι είναι ο ψηφιακός εκφοβισμός (cyberbullying);
Ο εκφοβισμός φορά το ψηφιακό του προσωπείο κάθε φορά που παιδιά ή έφηβοι ενοχλούνται, παρενοχλούνται, ταπεινώνονται, βασανίζονται ή στοχοποιούνται, με οποιονδήποτε τρόπο, από άλλα παιδιά ή εφήβους, μέσω των ψηφιακών τεχνολογιών. Οι εμπλεκόμενοι, πραγματοποιούν ή δέχονται τον εκφοβισμό μέσω του διαδικτύου, των ψηφιακών τεχνολογιών και των τεχνολογιών αλληλεπίδρασης (ηλεκτρονικός υπολογιστής, ταμπλέτα, κινητό τηλέφωνο). Χρησιμοποιούν δε ποικίλα εργαλεία επικοινωνίας: χώρους συζητήσεων σε ιστοσελίδες (forum), σελίδες κοινωνικής δικτύωσης (social media & networking), διαδικτυακά δωμάτια επικοινωνίας (chat room), ηλεκτρονικά μηνύματα (e-mail), άμεσα μηνύματα (instant messaging) και μηνύματα κινητού τηλεφώνου (text messaging). Να επισημάνουμε, στο σημείο αυτό, ότι, λόγω της φύσης του, που απαιτεί συστηματική πρόσβαση σε ψηφιακά-τεχνολογικά μέσα και εργαλεία, ο ψηφιακός εκφοβισμός απαντάται, κυριότερα, στις τάξεις των εφήβων!
Ψηφιακό εκφοβισμό συνιστά κάθε πράξη με τα παραπάνω χαρακτηριστικά, υπό την εξής αυστηρή προϋπόθεση: Θα πρέπει στα δύο άκρα της αντιπαράθεσης να βρίσκονται ανήλικοι! Στην περίπτωση που εμπλέκεται στην κατάσταση έστω και ένας ενήλικος, μιλάμε για ψηφιακή παρενόχληση και ΠΟΤΕ για ψηφιακό εκφοβισμό! Πρέπει, ακόμα, να έχουμε στον νου μας ότι, όπως και στην περίπτωση του σχολικού εκφοβισμού, ο ψηφιακός εκφοβισμός δεν είναι μεμονωμένο περιστατικό! Επαναλαμβάνεται συστηματικά και, κατά κανόνα, πιο έντονα και με μεγαλύτερη διάρκεια, όσο περνά ο καιρός! Τέλος, πάντα είναι εμφανής η διαφορά στη δύναμη και στη δυναμική ανάμεσα σε αυτόν που εκφοβίζεται και σε αυτόν που εκφοβίζει! Μερικές φορές, μάλιστα, ο εκφοβίζων δενδρα μόνος… έχει εκούσιους ή ακούσιους συνεργούς. Στον εκφοβισμό, δηλαδή, συμμετέχουν παραπάνω από ένα παιδιά, είτε γιατί το θέλουν, είτε γιατί αντιμετωπίζουν την κατάσταση σαν ένα «αθώο» πείραγμα… Αν, λοιπόν, ένα άλλο παιδί, στην ηλικία σου ή λίγο μεγαλύτερο, μόνο ή μαζί με άλλα παιδιά, σε στοχοποιεί ξανά και ξανά, χρησιμοποιώντας ψηφιακά μέσα, τότε υφίστασαι ψηφιακό εκφοβισμό (ή, διεθνώς, cyberbullying).
- Σε τι διαφέρει ο ψηφιακός εκφοβισμός από τον σχολικό εκφοβισμό;
Από τον ορισμό και μόνον του ψηφιακού εκφοβισμού, μπορούμε να διακρίνουμε τις βασικές του ομοιότητες με τον σχολικό εκφοβισμό. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι τα περισσότερα παιδιά που εκφοβίζονται στον ψηφιακό κόσμο βιώνουν τον εκφοβισμό και στο σχολικό και κοινωνικό περιβάλλον τους. Ωστόσο, είναι πολύ πιο δύσκολο για τα παιδιά που εκφοβίζονται ψηφιακά να ξεφύγουν. Αιτία είναι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ψηφιακού εκφοβισμού, που τον κάνουν να διαφέρει από τον σχολικό στα εξής καίρια σημεία:
- Ο ψηφιακός εκφοβισμός μπορεί να συμβεί ανά πάσα ώρα και στιγμή, κατά τη διάρκεια της ημέρας ή της νύχτας! Μπορεί να συμβεί είκοσι τέσσερις ώρες την ημέρα, επτά ημέρες την εβδομάδα! Μπορεί να εκδηλωθεί ακόμα και όταν το παιδί περνά χρόνο μόνο του! Καταλαβαίνουμε όλοι μας πόσο αγχογόνο είναι αυτό για ένα παιδί ή έναν έφηβο! Αρκεί να σκεφτούμε ότι καταπατάται το αναφαίρετο δικαίωμά του για ηρεμία, σωματική, πνευματική και ψυχική ανασυγκρότηση! Ουσιαστικά καταργείται ο ελεύθερος, προσωπικός του χρόνος!
- Τα μηνύματα με εκφοβιστικό περιεχόμενο μπορούν, μέσω του διαδικτύου, να αναρτηθούν και να διαμοιραστούν εύκολα και ταχύτατα, σε μεγάλο αριθμό παραληπτών! Έτσι, τόσο το άτομο που εκφοβίζεται, όσο και εκείνο που εκφοβίζει αποκτούν, σε ελάχιστο χρόνο, την ανεπιθύμητη ή πολυπόθητη, αντίστοιχα, προσοχή μεγάλου αριθμού παρατηρητών.
- Η πηγή του ψηφιακού εκφοβισμού είναι πολύ δύσκολο και, σε αρκετές περιπτώσεις, αδύνατο να εντοπιστεί! Μέσω του διαδικτύου και των νέων τεχνολογιών, διαμοιράζεται καθημερινά τεράστιος όγκος πληροφοριών. Ο ταχύτατος ρυθμός, με τον οποίον συντελείται η εξάπλωση αυτή της πληροφορίας, δίνει, άτυπα, άσυλο στο παιδί που εκφοβίζει! Μπορεί πολύ εύκολα να κρύψει την ταυτότητά του, καθώς το μονοπάτι της πηγής χάνεται, όσο το μήνυμά του περνά αστραπιαία από χρήστη σε χρήστη.
- Τα «ψηφιακά» γραπτά μένουν! Κάθε φορά που κάτι έχει σταλεί ή «ανέβει» στο διαδίκτυο, είναι εξαιρετικά δύσκολο να διαγραφεί οριστικά! Μια φωτογραφία, ένα μήνυμα ή ένα σχόλιο, μπορεί να βρίσκεται σε κάποια πλατφόρμα ή σε έναν σέρβερ για πάντα, λόγω ακριβώς του ότι κοινοποιείται και μοιράζεται με τόσο γρήγορο ρυθμό. Τα μηνύματα με εκφοβιστικό ή προσβλητικό περιεχόμενο δεν αποτελούν, σε καμία περίπτωση, εξαίρεση!
- Πόσο συχνά εκδηλώνεται το φαινόμενο του ψηφιακού εκφοβισμού;
Ο εκφοβισμός μέσω του διαδικτύου και των νέων τεχνολογιών γνωρίζει ραγδαία εξάπλωση! Μάλιστα, εξαιτίας του σημαντικού χρόνου που αφιερώνουμε καθημερινά στις ψηφιακές μας δραστηριότητες, αναδεικνύεται σε κυρίαρχη μορφή εκφοβισμού, κυρίως μεταξύ των προεφήβων και των εφήβων. Από το 2010 και έπειτα, πολλά κράτη αναλαμβάνουν πρωτοβουλία για τον περιορισμό και την αποτελεσματική καταστολή του φαινομένου. Για να μπορέσει, όμως, να υλοποιηθεί αυτός ο στόχος, πρέπει να καταγραφεί η έκταση, η ένταση και η διάρκεια του ψηφιακού εκφοβισμού. Ας μιλήσουμε, λοιπόν, για τον ψηφιακό εκφοβισμό με αριθμούς:
- Το 87% των νέων σήμερα παραδέχονται πως υπήρξαν παρατηρητές σε περιπτώσεις ψηφιακού εκφοβισμού.
- Ποσοστό της τάξης του 15% μαθητών που ερωτήθηκαν παραδέχονται ότι έχουν εκφοβίσει άλλους ψηφιακά.
- Μαθητές ομολογούν ότι έχουν υποστεί ψηφιακό εκφοβισμό σε ποσοστό 34% περίπου.
- Αγόρια και κορίτσια, σε ποσοστό 24%, αναφέρουν ότι δε γνωρίζουν πως να αντιδράσουν σε πιθανή ψηφιακή στοχοποίηση ή παρενόχλησή τους.
- Περίπου το 39 % των παιδιών δεν ενεργοποιούν τις ρυθμίσεις ασφαλείας στους λογαριασμούς που διαθέτουν σε κοινωνικά δίκτυα.
Σκοπός του άρθρου αυτού είναι να ορίσει και να οριοθετήσει, με τον πληρέστερο δυνατό τρόπο, τον ψηφιακό εκφοβισμό, ως προς τη φύση και τα ιδιαίτερα γνωρίσματά του. Ειδικότερα, στοχεύει να αναδείξει τη σχέση και τις ομοιότητές του με τον σχολικό εκφοβισμό, αλλά και να φωτίσει τα χαρακτηριστικά εκείνα, που καθιστούν τον ψηφιακό εκφοβισμό διαφορετική, μα εξίσου κρίσιμη κατάσταση! Επιχειρεί, επιπλέον, να δώσει μια εικόνα της συχνότητας εκδήλωσης του φαινομένου, σε συνάρτηση με τον τρόπο που το αντιλαμβάνονται τα παιδιά και οι έφηβοι, ως εμπλεκόμενοι ή παρατηρητές. Όλα αυτά, βεβαίως, έχουν έναν απώτερο, πολύ ουσιαστικό στόχο! Να γνωρίσουμε τον ψηφιακό εκφοβισμό! ΜΟΝΟ γνωρίζοντάς τον θα μπορέσουμε να αντιληφθούμε τη μεγάλη σημασία που έχει η πρόληψη και η αντιμετώπισή του! ΜΟΝΟ γνωρίζοντάς τον θα κατορθώσουμε να τον περιορίσουμε και, εν τέλει, να τον εξαλείψουμε!
Η γνώση, ωστόσο, και η οριοθέτηση του ψηφιακού εκφοβισμού δεν εξαντλείται στον ορισμό του! Όπως κάθε κατάσταση που αφορά και επηρεάζει το παιδί, τον έφηβο, την οικογένεια και τη σχολική ζωή και πράξη, ο ψηφιακός εκφοβισμός είναι ένα θέμα που, εδώ στο Αθηνοδρόμιο, θα μας απασχολήσει επισταμένως. Θα ακολουθήσουν, λοιπόν, άρθρα που θα φωτίσουν και άλλες πτυχές του ψηφιακού εκφοβισμού: τα είδη του, τους τρόπους εκδήλωσης και τις μορφές που μπορεί να πάρει, τις σχέσεις μεταξύ εκφοβιστών και εκφοβιζομένων, τον ρόλο των παρατηρητών, αλλά και τον καταλυτικό ρόλο των εκπαιδευτικών και, κυρίως, των γονέων στην πρόληψη και την αντιμετώπιση του φαινομένου!
Μέχρι την επόμενη φορά,
Καλή και ασφαλή διαδικτυακή περιήγηση!
Πηγές
PACER’S National Bullying Prevention Center
McAfee «2014 Teens and the Screen study»
Ηλ. Ταχ.: [email protected]
Αγάθη Πατσιούδη
Δασκάλα – Ειδικός επί των Διαταραχών Λόγου – Ειδικευμένη σε θέματα Ασφάλειας στο Διαδίκτυο
Ελευθερία Κρασσά
Φοιτήτρια στο Τμήμα Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας, Ο.Π.Α.
