Σύνταξη άρθρου: Ιάνθη Δημητροπούλου

Επιμέλεια άρθρου: Κωνσταντίνος Ουρανός

Η εφηβεία αποτελεί μια αρκετά δύσκολη συναισθηματικά περίοδο. Ο έφηβος έρχεται αντιμέτωπος με ραγδαίες ορμονικές και σωματικές αλλαγές. Την ίδια στιγμή νιώθει την ανάγκη να κατακτήσει την ανεξαρτησία του και να φύγει μακριά από τους γονείς του. Φαίνεται απρόθυμος να αναζητήσει βοήθεια από την οικογένειά του και προσπαθεί να διαχειριστεί όλες αυτές τις αλλαγές και όλο το άγχος που βιώνει μόνος του. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να έρχεται αντιμέτωπος με μια έντονη εσωτερική αναταραχή, η οποία εκφράζεται εξωτερικά με ευερεθιστότητα στη συμπεριφορά καθώς και με άρνηση και υπερευαισθησία. Οι γονείς συνήθως αποτυγχάνουν να αποδεχτούν αυτή τη συμπεριφορά ως ένα μέρος της εφηβείας και την ερμηνεύουν ως μια υπερβολικά κακή διάθεση και μια αδικαιολόγητη αντιδραστικότητα.

Καθώς όμως ο έφηβος προσπαθεί να γίνει όλο και πιο ανεξάρτητος αρχίζει σταδιακά να αποδεσμεύεται από τους συναισθηματικούς δεσμούς που είχε αναπτύξει με τους γονείς του κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας. Αυτό οδηγεί σε μία παροδική φάση, κατά την οποία ο έφηβος βιώνει ναρκισσιστικά στοιχεία και έντονο εγωκεντρισμό. Είναι σημαντικό όμως αυτοί οι οικογενειακοί συναισθηματικοί δεσμοί να αντικατασταθούν αρμονικά από το συναισθηματικό πλαίσιο του φιλικού περίγυρου του εφήβου. Σε διαφορετική περίπτωση, αισθήματα μοναξιάς, κενού, θλίψης και μη ρεαλιστικών στόχων φαίνεται να κυριεύουν τον έφηβο. Επομένως, κατά τη διάρκεια αυτής της φάσης οι κοινωνικές σχέσεις με τους φίλους και η κοινωνική αποδοχή από αυτούς καταλαμβάνουν τον πρωταρχικό ρόλο στη ζωή του. Πολλές φορές αυτή η εσωτερική ανάγκη για αποδοχή από τους συνομηλίκους μπορεί να  οδηγήσει σε μια σοβαρά παραβατική και αντικοινωνική συμπεριφορά.

Καθώς  λοιπόν τα παιδιά σας γίνονται έφηβοι, εσείς ως γονείς θα περάσετε πολύ χρόνο ανησυχώντας για την κοινωνική και συναισθηματική τους ανάπτυξη. Πολλές συμπεριφορές εκείνη την περίοδο είναι απόλυτα δικαιολογημένες και άλλες ίσως να παρεκκλίνουν από τα αποδεκτά πλαίσια. Παρότι ο όρος αποδεκτή συμπεριφορά μπορεί να ποικίλει ανάλογα με το πολιτισμικό πλαίσιο, όλοι συμφωνούμε στο ότι θέλουμε οι έφηβοι να μεγαλώσουν σωστά και να εξελιχθούν σε χαρούμενους και ψυχικά υγιείς ενήλικες. Συνοψίζοντας, καταλήγουμε στο ότι οι νέοι κατά τη διάρκεια των εφηβικών τους χρόνων θα έρθουν αντιμέτωποι με αρκετές συναισθηματικές και κοινωνικές δυσκολίες. Οι κυριότερες εκ των οποίων είναι οι ακόλουθες:

Καθορισμός ταυτότητας

Οι περισσότεροι έφηβοι δυσκολεύονται να απαντήσουν στην ερώτηση «Ποιος είμαι;». Είναι πολύ σημαντικό ο έφηβος να αρχίζει να προσδιορίζει την ταυτότητά του μέσω σταθερών προτύπων. Τα πρότυπα είναι ό,τι πιο σημαντικό για την ψυχική υγεία και την ψυχική ανάπτυξη καθώς τα παιδιά που δεν έχουν μια σταθερή ταυτότητα, στη μετέπειτα ζωή τους θα δυσκολευτούν να ενταχθούν και να προσαρμοστούν σε νέα περιβάλλοντα.

 

Αυτονομία

Η λέξη αυτονομία δε θα έπρεπε να ταυτίζεται με την έννοια της ανεξαρτησίας από τους άλλους. Οι έφηβοι δεν έχουν ανάγκη να μετατραπούν σε «επαναστάτες». Αυτονομία σημαίνει ότι θα πρέπει να αναπτύξουν τη δυνατότητα να ρυθμίζουν μόνοι την καθημερινότητά τους, να παίρνουν τις αποφάσεις τους και να ελέγχουν τη συμπεριφορά τους. Ένας αυτόνομος έφηβος μπορεί να κάνει τις δικές του αξιολογήσεις και να γίνει σταδιακά ανεξάρτητος.

 

Δυσκολία να συνάψουν στενές διαπροσωπικές σχέσεις

Η οικειότητα και οι στενές διαπροσωπικές σχέσεις πρώτα αναπτύσσονται ανάμεσα σε εφήβους με το ίδιο φύλο και αργότερα επεκτείνονται σε ρομαντικές σχέσεις μεταξύ των δύο φύλων. Είσαι κοντά με ένα άτομο και νιώθεις οικεία μαζί του, όταν νοιάζεσαι για εκείνο. Επίσης είσαι ειλικρινής μαζί του, νιώθεις άνετα κοντά του και το εμπιστεύεσαι. Συχνά οι έφηβοι διαστρεβλώνουν αυτήν την εικόνα της οικειότητας και την ταυτίζουν με τη σεξουαλική σχέση. Είναι λοιπόν καλό από νωρίς να γίνει σαφής ο διαχωρισμός μιας στενής διαπροσωπικής σχέσης και μιας σεξουαλικής σχέσης.

 

Συναισθηματικές δυσκολίες

Καθώς η εφηβεία είναι μια ηλικιακή περίοδος μεταξύ της ενήλικης ζωής και της παιδικής ηλικίας, οι έφηβοι συχνά αισθάνονται μπερδεμένοι σχετικά με τον ρόλο τους και διχασμένοι ανάμεσα στις ευθύνες που έχουν πλέον ως μεγαλύτεροι αλλά και στις επιθυμίες τους ως παιδιά. Τείνουν να έχουν αρκετές μεταπτώσεις στη διάθεσή τους. Σχεδόν τα πάντα μπορούν να τους κάνουν χαρούμενους και την ίδια στιγμή να τους θυμώσουν. Είναι πολύ ευάλωτοι και ευερέθιστοι.

Εσείς ως γονείς καλό θα ήταν να τους καταστήσετε σαφές ότι είναι φυσιολογικό καμιά φορά να αισθάνονται έτσι. Δώστε τους χώρο να σας μιλάνε χωρίς να τους κρίνετε. Επίσης, μπορείτε να μοιραστείτε μαζί τους την προσωπική σας εμπειρία ως κάποτε έφηβοι, γιατί με αυτόν τον τρόπο θα δοθεί έμφαση στο ό,τι και άλλοι έχουν περάσει μια παρόμοια ψυχολογική αναστάτωση και είναι απόλυτα φυσιολογικό. Τέλος θα ήταν καλό να ενθαρρύνετε τα παιδιά να ασχολούνται με μια φυσική δραστηριότητα, η οποία θα βοηθήσει να διατηρούνται υψηλά τα επίπεδα της σεροτονίνης (δημιουργεί αισθήματα ευφορίας).

 

Δυσκολίες στη συμπεριφορά

Όλες αυτές οι συναισθηματικές δυσκολίες συχνά οδηγούν τους εφήβους σε μια παρορμητική συμπεριφορά που μπορεί να βλάψει τόσο τους ίδιους όσο και τους άλλους. Καθώς δοκιμάζουν τα όρια της αυτονομίας τους, αρχίζουν να αμφισβητούν τους γονείς και να γίνονται αντιδραστικοί αλλά και να υπερασπίζονται την άποψή τους με ιδιαίτερη επιμονή. Ακόμη μια κοινή συμπεριφορά είναι να αρχίσουν να λένε ψέματα είτε για να αποφύγουν αντιπαραθέσεις με τους γονείς είτε γιατί φοβούνται. Τέλος, ίσως η πιο επικίνδυνη συμπεριφορά που μπορεί να αναπτύξουν οι έφηβοι είναι να προβαίνουν σε επικίνδυνες και παράτολμες πράξεις και συνήθειες προκειμένου να έχουν την αποδοχή των συνομηλίκων τους. Τα συμπεριφορικά προβλήματα κατά τη διάρκεια της εφηβείας είναι αρκετά δύσκολα και γι’ αυτό καλό είναι να κερδίσετε την εμπιστοσύνη του παιδιού σας, χωρίς να είστε επικριτικοί. Να του θυμίζετε συχνά ότι το αγαπάτε και το θαυμάζετε για αυτό που είναι και δεν χρειάζεται να αλλάξει την προσωπικότητά του για κανέναν. Τέλος, εάν δείτε επικίνδυνες συμπεριφορές, καλό είναι να παρέμβετε. Πάντα όμως να θυμάστε να το παραινείτε με πολύ διακριτικότητα, καθότι οι έφηβοι είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι στην κριτική και μπορεί να αντιδράσουν άσχημα.

 

Επιθετικότητα

Η επιθετικότητα είναι κάτι που φαίνεται να αφορά κυρίως τα αγόρια χωρίς βέβαια να αποκλείονται τα κορίτσια. Συχνά τα αγόρια μπλέκονται σε καυγάδες, και εκφράζουν έντονα τις αντιρρήσεις τους ή τις προθέσεις τους χρησιμοποιώντας σωματική βία. Καμιά φορά αναπτύσσουν εναντιωματική συμπεριφορά που δύσκολα μπορούν να ελέγξουν.

Σε αυτό το σημείο είναι σημαντικό να θυμάστε ότι τα παιδιά τείνουν να μιμούνται ό,τι μαθαίνουν και βλέπουν στο σπίτι. Διδάξτε στα παιδιά σας να σκέφτονται το αντίκτυπο των πράξεών τους. Καθοδηγήστε τα παιδιά σας με το να γίνετε εσείς το παράδειγμα για εκείνα. Τέλος, καλό θα ήταν να μην εκτείθενται συχνά σε βίαια και επιθετικά ερεθίσματα μέσω βίαιων ιστοριών, ταινιών ή παιχνιδιών ούτε να παρακολουθούν την επιβράβευση βίαιων προτύπων.

 

Ψυχολογικά προβλήματα

Έρευνες έχουν δείξει ότι περίπου ένα 50% των ψυχικών διαταραχών που εμφανίζουν οι ενήλικοι ξεκινάει στην ηλικία των 14 χρόνων. Αυτό συμβαίνει, γιατί οι έφηβοι συχνά έρχονται αντιμέτωποι με προβλήματα χαμηλής αυτοπεποίθησης και αυτοεκτίμησης. Αυτά τα αισθήματα ανωτερότητας ή κατωτερότητας συχνά πηγάζουν από την εξωτερική τους εμφάνιση, την αποδοχή και την κριτική των συνομηλίκων τους. Η σχολική τους επίδοση φαίνεται να παίζει ρόλο καθώς εάν είναι χαμηλή, συχνά αναπτύσσουν μια πεποίθηση ότι «δεν είμαι αρκετά καλός για τίποτα». Συμπτώματα κατάθλιψης είναι ένα από τα πιο συχνά προβλήματα στην εφηβεία. Επίσης το άγχος και η πίεση που βιώνουν μπορεί να οδηγήσουν σε ψυχοσωματικά προβλήματα, διαταραχές άγχους, συμπεριφοράς αλλά και διαταραχές πρόσληψης τροφής.

Ένας τρόπος για να αποφύγετε τις ακραίες καταστάσεις είναι να ενθαρρύνεται το παιδί σας να αρχίσει να μιλάει για τα προβλήματά του. Μερικές φορές, μπορεί να δείτε το παιδί σας να είναι δυσαρεστημένο μόνο στο σπίτι, και να είναι ιδιαίτερα χαρούμενο όταν βγαίνει έξω. Μιλήστε με τους καθηγητές και τους φίλους του παιδιού σας, για να δείτε εάν έχει την ίδια κυκλοθυμική  διάθεση και στο σχολείο. Εάν τελικά το παιδί σας είναι υπερβολικά κυκλοθυμικό και η συμπεριφορά του απρόβλεπτη καλό θα ήταν να αναζητήσετε επαγγελματική βοήθεια. Καθώς το να διαχωρίσεις και να αναγνωρίσεις ποια συμπτώματα στην εφηβεία είναι ριψοκίνδυνα δεν είναι καθόλου εύκολο και χρειάζεται η ματιά ενός ειδικού.

 Σκεφτείτε απλά ότι το παιδί σας βρίσκεται σε μια δύσκολη και ιδιάζουσα φάση, που την έχετε ήδη περάσει και εσείς, όπως και όλοι. Δείξτε κατανόηση και ενσυναίσθηση, τρόπος που είναι ίσως ο ευκολότερος, για να αντιμετωπίσετε τις δυσκολίες που υπάρχουν καθώς και αυτές που ενδέχεται να έρθουν, καθώς η εφηβεία έχει αρκετά στάδια και είναι εξελισσόμενη.

 

Κλείνοντας λοιπόν, η εφηβεία δεν πρέπει να τρομάζει τους γονείς. Πολλοί ερευνητές διαφωνούν για το εάν η μετάβαση από την παιδική ηλικία στην ενηλικίωση πρέπει να πραγματοποιείται μέσω μιας ταραχώδους ή μιας ήρεμης και ομαλής διαδικασίας. Η Ann Freud είχε εκφράσει ιδιαίτερη ανησυχία για τα «καλά» παιδιά, τα οποία βιώνουν μια ήρεμη εφηβεία. Θεωρεί ότι η εφηβεία είναι μια περίοδος όπου η αναταραχή και η επανάσταση θα έπρεπε να βιώνεται ως κάτι απόλυτα φυσιολογικό, αναπόφευκτο και απόλυτα συνηθισμένο. Φυσικά έχοντας πάντα στο μυαλό τα ρευστά όρια μεταξύ του φυσιολογικού και του παθολογικού.

 

Πηγή

Froese, A.P. (1975). Common Emotional Problems of adolescence. College of Family Physicians of Canada, 21(3): 69–72

 

Ηλ.: Ταχ.: [email protected]

Ιάνθη Δημητροπούλου
Ψυχολόγος – Παιδοψυχολόγος