Σύνταξη άρθρου: Αγάθη Πατσιούδη

Επιμέλεια άρθρου: Κωνσταντίνος Ουρανός

Ο Εθισμός στο Διαδίκτυο (Internet Addiction, όπως είναι ο διεθνής όρος) αποτελεί μια σχετικά νέα μορφή εξάρτησης, η οποία όμως απαντάται πολύ συχνά πλέον. Ορίζεται ως η συστηματική ενασχόληση με το διαδίκτυο, η οποία έχει ως ψυχολογικό κίνητρο κυρίως να αντλήσουμε το αίσθημα της ικανοποίησης. Η ενασχόληση αυτή χαρακτηρίζεται από την υπερβολική ποσότητα του χρόνου που καταναλώνουμε για την άντληση αυτού του αισθήματος. Η χρήση του Διαδικτύου με τα παραπάνω χαρακτηριστικά καταδεικνύει την αλλοτρίωση και την υποβάθμιση της ποιότητας στην προσωπική ζωή του ατόμου. Από την άλλη μεριά προκαλεί σημαντική έκπτωση στην κοινωνική, σχολική, ακόμη και στην επαγγελματική λειτουργικότητα των ενηλίκων.

Πρέπει να σημειωθεί και κάτι που δεν είναι πολύ γνωστό. Ο όρος «Εθισμός στο Διαδίκτυο» δεν είναι ακόμη ευρέως καθιερωμένος, καθώς δεν έχει επισήμως αναγνωριστεί από την επιστημονική κοινότητα, παρά μόνο στην Κίνα, στη Ν. Κορέα και στην Ταϊβάν. Στην πλειοψηφία τους οι ειδικοί προτιμούν τον όρο «Προβληματική Χρήση του Διαδικτύου» (Problematic Internet Use – PIU), ως όρο – ομπρέλα, ο οποίος περικλείει όλους τους τύπους συμπεριφορών που μπορούν, μεμονωμένα ή σε συνδυασμό, να οδηγήσουν στο συμπέρασμα ότι γίνεται χρήση του διαδικτύου σε υπερβολικό βαθμό.

Θεωρείται Εθισμός στο Διαδίκτυο η κάτωθι λίστα:

  1. Η υπερβολική χρήση ιστοσελίδων που απευθύνονται σε ενηλίκους.
  2. Η υπερβολική ενασχόληση με τις διαδικτυακές διαπροσωπικές σχέσεις μέσω των σελίδων κοινωνικής δικτύωσης (π.χ. Facebook, MySpace κ.ά.), των υπηρεσιών ανταλλαγής άμεσων μηνυμάτων (π.χ. Viber, Messenger, WhatsApp κ.ά.) και των δωματίων επικοινωνίας του κυβερνοχώρου (chatroom).
  3. Η υπερβολική ενασχόληση με τις διαδικτυακές αγορές ή τον τζόγο στο διαδίκτυο.
  4. Η υπερβολική περιήγηση, δηλαδή η συνεχόμενη αναζήτηση σε βάσεις δεδομένων και το διαρκές «σερφάρισμα» στον παγκόσμιο ιστό.
  5. Η υπερβολική ενασχόληση με τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές («γκατζετομανία» κ.λπ.).
  6. H εμμονή με τα ψηφιακά παιχνίδια, είτε είναι εγκατεστημένα στον υπολογιστή είτε παίζονται διαδικτυακά.

Πολλοί ενήλικοι – εκπαιδευτικοί, συγγενείς, αλλά κυρίως οι γονείς – εντοπίζουν φαινόμενα υπερβολικής χρήσης του Διαδικτύου και των νέων τεχνολογιών από τα παιδιά. Οι γονείς είναι συνήθως εκείνοι που πρώτοι παρατηρούν ότι η ενασχόληση των παιδιών και των εφήβων με τον ηλεκτρονικό υπολογιστή αυξάνεται μέρα με τη μέρα. «Είναι κολλημένο μπροστά από την οθόνη», «Περνά ατέλειωτες ώρες στον υπολογιστή», «Η ζωή του είναι το Διαδίκτυο», «Όλη την ημέρα είναι με το ποντίκι στο χέρι», είναι μερικές μόνο από τις φράσεις που ανταλλάσσουν οι προβληματισμένοι γονείς, είτε μεταξύ τους είτε στις συναντήσεις τους με τους εκπαιδευτικούς. Αυτή η ανησυχία από την πλευρά των γονέων δικαίως υπάρχει και εκδηλώνεται, αφού η υπερβολική ενασχόληση με το Διαδίκτυο επηρεάζει τη ζωή των παιδιών σε διάφορους τομείς:

  • Μειώνεται ο χρόνος που περνούν με την οικογένειά τους.
  • Περιορίζονται οι κοινωνικές τους συναναστροφές και οι δραστηριότητες που, μέχρι πρότινος, γέμιζαν τον ελεύθερο χρόνο τους.
  • Εμφανίζουν μυοσκελετικά προβλήματα (πχ. σκολίωση, τενοντίτιδα, σύνδρομο καρπιαίου σωλήνα).
  • Εμφανίζουν οφθαλμικές παθήσεις (π.χ. ξηροφθαλμία, μυωπία) λόγω των πολλών ωρών μπροστά από την οθόνη του υπολογιστή.
  • Παρουσιάζουν διατροφικές ατασθαλίες και αυξημένο κίνδυνο να εμφανίσουν παχυσαρκία.
  • Παραμελούν την προσωπική τους υγιεινή.
  • Το πρόγραμμα ύπνου τους διαταράσσεται, εξαιτίας της χρήσης του διαδικτύου τη νύχτα, με αποτέλεσμα να παρουσιάζουν υπνηλία κατά τις πρωινές ώρες. Αυτό έχει ως συνέπεια να κάνουν πολλές απουσίες στο σχολείο και, σε ορισμένες περιπτώσεις, να χάνουν τη σχολική χρονιά.
  • Βλέπουν το διαδίκτυο ως ένα τρόπο διαφυγής από τα προβλήματα που τα απασχολούν και ως τη μόνη, ίσως, δραστηριότητα που τα απαλλάσσει από αισθήματα δυσφορίας ή κακής διάθεσης.

Δεν είναι, ωστόσο, ανάγκη να φτάσει η κατάσταση στα άκρα. Υπάρχουν συμπεριφορές που λειτουργούν ως προειδοποιητικά καμπανάκια και οι γονείς οφείλουν να έχουν τα αυτιά τους ανοικτά, ώστε να τα ακούσουν. Ποιες είναι, λοιπόν, αυτές οι συμπεριφορές που πρέπει να μας προβληματίζουν; Ας τις δούμε μαζί:

  • Τα παιδιά ασχολούνται συνεχώς με το Διαδίκτυο ή με δραστηριότητες σχετικές με αυτό, με αποτέλεσμα να παραμελούν τις υποχρεώσεις τους στο σπίτι ή στο σχολείο.
  • Δεν έχουν συναίσθηση του χρόνου που αναλώνουν στον υπολογιστή και συχνά ξεχνιούνται μπροστά από την οθόνη.
  • Η απόδοσή τους στο σχολείο πέφτει, χωρίς να υπάρχει άλλος λόγος πέρα από τη συνεχή ενασχόλησή τους με τον υπολογιστή.
  • Το Διαδίκτυο τα απασχολεί ακόμα και την ώρα του φαγητού ή του διαβάσματος.
  • Αντιδρούν νευρικά, θυμωμένα ή επιθετικά, όταν τα διακόπτουμε από το διαδικτυακό τους παιχνίδι ή από τη συζήτηση μέσω Διαδικτύου.
  • Δείχνουν ευτυχισμένα και ευδιάθετα όταν βρίσκονται μπροστά από την οθόνη του υπολογιστή.
  • Εμφανίζουν άγχος, ανησυχία, εξάρσεις θυμού ή βίας ή/και καταθλιπτική συμπεριφορά όταν δεν ασχολούνται με το Διαδίκτυο.
  • Χρησιμοποιούν τη φράση «καλά, θα παίξω/θα μιλήσω μόνο ένα λεπτό ακόμη», δίχως να τηρούν την υπόσχεσή τους.
  • Πολλές φορές εκδηλώνουν την ενοχή τους σχετικά με τη χρήση του Διαδικτύου με ψέματα προς τα μέλη της οικογένειάς τους ή τους φίλους τους, προκειμένου να αποκρύψουν τον χρόνο παραμονής τους μπροστά από την οθόνη.
  • Συχνά ξενυχτούν για να παραμείνουν συνδεδεμένα στο Διαδίκτυο.
  • Χάνουν σταδιακά την κοινωνικότητά τους, παραμελώντας την οικογένεια και τους φίλους τους, και απομονώνονται.
  • Χάνουν την ικανότητά τους να διαχειρίζονται τον πραγματικό κόσμο.

Στην περίπτωση, λοιπόν, που τα παιδιά ή οι έφηβοι περνούν το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου τους μπροστά από τον υπολογιστή, ο τρόπος αντίδρασης των γονέων είναι καθοριστικός. Θα πρέπει να διαχειριστούν την κατάσταση, θέτοντας ένα πλαίσιο, ώστε να απομακρύνουν το παιδί ή τον έφηβο από τη μόνιμη ασχολία του με το Διαδίκτυο, δείχνοντάς του παράλληλα τον δρόμο για την ορθή και ασφαλή χρήση του. Ας δούμε μαζί κάποιες χρήσιμες συμβουλές:

  • Βάζουμε από την αρχή όρια στις ώρες που τα παιδιά μπορούν να περνούν συνδεδεμένα στο Διαδίκτυο. Σύμφωνα με τους ειδικούς, το ιδανικό χρονικό παράθυρο βρίσκεται ανάμεσα στις 1,5 με 2 ώρες ημερησίως μπροστά στην οθόνη. Το κλειδί, βεβαίως, είναι να εξηγούμε πάντα στα παιδιά τους λόγους για τους οποίους εφαρμόζεται αυτή η οριοθέτηση και να ορίζουμε εξαρχής τις συνέπειες που θα υπάρξουν αν τα παιδιά παραβούν αυτούς τους κανόνες.
  • Εξίσου σημαντικό είναι να μη χρησιμοποιούμε την πρόσβαση στο Διαδίκτυο ως ανταμοιβή μιας καλής συμπεριφοράς ή να απαγορεύουμε την πρόσβαση στον υπολογιστή ως τιμωρία. Δυστυχώς, αυτό αποτελεί την τυπική συμπεριφορά σε κάθε ελληνικό σπίτι.
  • Στόχος μας πρέπει να είναι να καλλιεργήσουμε την αντίληψη και συνακόλουθα τη νοοτροπία ότι το Διαδίκτυο δεν είναι παρά μόνον ένα πολύτιμο και απαραίτητο εργαλείο, και όχι ο φίλος που θα ήθελαν να έχουν ή που, δυστυχώς, νομίζουν πως έχουν.
  • Καλό είναι οι υπολογιστές του σπιτιού που έχουν πρόσβαση στο Διαδίκτυο να βρίσκονται μακριά από τα υπνοδωμάτια των παιδιών και σε κοινόχρηστους χώρους. Έτσι, θα μπορούμε να επιβλέπουμε διακριτικά τις ώρες που δαπανούν μπροστά από την οθόνη, αλλά και τις διαδικτυακές τους δραστηριότητες.
  • Χρήσιμο είναι να εγκαταστήσουμε φίλτρα γονικού ελέγχου σε κάθε συσκευή που συνδέεται στο Διαδίκτυο. Τα φίλτρα αυτά δεν αφορούν μόνο στο μπλοκάρισμα ή στο ξεκλείδωμα ακατάλληλου υλικού. Αποτελούν, παράλληλα, ένα πολύτιμο εργαλείο, το οποίο μπορεί να μας βοηθήσει να θεσπίσουμε συγκεκριμένα όρια, καθώς τα παιδιά αναπτύσσονται και μεγαλώνουν. Ας έχουμε στον νου μας πως τα φίλτρα δεν είναι από μόνα τους η λύση στο πρόβλημα, αλλά γίνονται μια καλή αρχή για την αντιμετώπισή του.

  • Πρέπει να έχουμε υπόψη μας έναν πολύ σοβαρό κίνδυνο. Τα παιδιά μπορεί να προσποιούνται πως είναι κάποιοι άλλοι στο χρονικό διάστημα που παραμένουν συνδεδεμένα στο Διαδίκτυο. Αυτό σίγουρα σημαίνει πολλά. Καταδεικνύει κυρίως, όμως, πως αν δεν είναι ευτυχισμένα στον πραγματικό κόσμο, μπορεί να αποζητούν συνεχώς περισσότερο χρόνο στον κόσμο του Διαδικτύου.
  • Αφιερώνουμε χρόνο στα παιδιά μας. Το Διαδίκτυο και ο υπολογιστής δεν μπορούν και δεν πρέπει να υποκαταστήσουν τη δική μας παρουσία. Σε καμία περίπτωση!
  • Ενθαρρύνουμε την ενασχόλησή τους με νέες δραστηριότητες και χόμπι που δεν περιλαμβάνουν τον ηλεκτρονικό υπολογιστή, αλλά και τις κοινωνικές τους αλληλεπιδράσεις. Η έκθεση των παιδιών σε ποικίλα ερεθίσματα και η συμμετοχή τους σε αθλητικές, πολιτιστικές και καλλιτεχνικές δραστηριότητες θα τα βοηθήσει σίγουρα να υιοθετήσουν έναν δημιουργικό και ισορροπημένο τρόπο ζωής.
  • Εξερευνούμε, επίσης, τις δικές μας διαδικτυακές συνήθειες και δραστηριότητες, καθώς, ως γονείς ή εκπαιδευτικοί, αποτελούμε τα σημαντικότερα πρότυπα προς μίμηση. Κάνουμε, εν ολίγοις, την αυτοκριτική μας και κυρίως την αυτολογοκρισία μας.
  • Τέλος, σε καμία περίπτωση δεν δίνουμε στο παιδί τον υπολογιστή μας ή τις ηλεκτρονικές μας συσκευές, για να το απασχολήσουμε και να μας αφήσει στην ησυχία μας.
  • Αν, παρόλα αυτά, τα συμπτώματα επιμένουν, καλό θα ήταν να ζητήσουμε άμεσα τη βοήθεια κάποιου ειδικού.

Από όσα αναφέραμε παραπάνω, συμπεραίνουμε ότι η υπερβολική ενασχόληση με το Διαδίκτυο είναι ένας σημαντικός παράγοντας εξάρτησης, που χρειάζεται φροντίδα και βοήθεια, ενώ κάποιες φορές χρήζει ειδικών θεραπειών για την αντιμετώπισή της. Ο ρόλος των γονέων είναι πάρα πολύ σημαντικός τόσο για την πρόληψη, όσο και για την αντιμετώπιση φαινομένων προβληματικής χρήσης του Διαδικτύου από τα παιδιά και τους εφήβους. Για να επιτύχουν την πρόληψη, οι γονείς πρέπει να προσπαθήσουν σε πρώτη φάση να γνωρίσουν οι ίδιοι το μέσο! Χρησιμοποιείστε, λοιπόν, το Διαδίκτυο μαζί με τα παιδιά σας και δώστε τους τις κατευθύνσεις που αφορούν στη σωστή και ασφαλή χρήση του! Εγκαταστήστε φίλτρα στον υπολογιστή σας και εξηγήστε στα παιδιά τον λόγο ύπαρξής τους και το ρόλο τους, θέτοντας τις απαραίτητες βάσεις για την μετέπειτα πορεία τους στο διαδικτυακό κόσμο! Οριοθετήστε χρονικά την παραμονή των παιδιών μπροστά από τον υπολογιστή και, προπάντων, αφιερώστε τον απαραίτητο χρόνο στα παιδιά σας και στον σκοπό σας!

Μέχρι την επόμενη φορά,

Καλή και ασφαλή διαδικτυακή περιήγηση!

 

Πηγές

Saferinternet

Cyberkids

Block, J. J. (2008). «Issues for DSM-V: Internet addiction» American Journal of Psychiatry 165, 306–307.

Widyanto & Griffiths (2006). «Internet addiction»: A critical review. International Journal of Mental Health and Addiction, 4(1), 31-51.

Σφακιανάκης, E., Σιώμος, Κ., Φλώρος, Γ. (2012). «Εθισμός στο διαδίκτυο και άλλες διαδικτυακές συμπεριφορές υψηλού κινδύνου». Αθήνα: Λιβάνης. ISBN 978-960-14-2501-6

 

Ηλ. Ταχ.: [email protected]

Αγάθη Πατσιούδη

Δασκάλα – Ειδικός επί των Διαταραχών Λόγου – Ειδικευμένη σε θέματα Ασφάλειας στο Διαδίκτυο

 

Ελευθερία Κρασσά

Φοιτήτρια στο Τμήμα Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας, Ο.Π.Α.