Σύνταξη άρθρου: Κωνσταντίνος Ουρανός

Επιμέλεια άρθρου: Περίανδρος Καράλης

*Το παρόν άρθρο απευθύνεται σε πιο μεγάλα παιδιά και ενήλικες

Η εκπαίδευση στη χώρα μας, όσον αφορά στη φιλαναγνωσία και στη γνώση της λογοτεχνίας, έχει πολύ συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Πριν τα αναφέρουμε, καλό είναι να σημειώσουμε πως η φιλαναγνωσία δεν καταλήγει πάντα με ασφάλεια σε γνώση της λογοτεχνίας. Πολλοί αγαπούν το διάβασμα, αλλά δε φτάνουν σχεδόν ποτέ στη μεγάλη «χώρα της λογοτεχνίας». Ας μη μας ξενίζει όμως, τα δύο τους είναι ξαδέρφια, κι όχι αδέρφια.

Τα χαρακτηριστικά λοιπόν της εκπαίδευσης, στο σπίτι, στο σχολείο και στην κοινωνία γύρω απ’ το τρίπτυχο διάβασμα – φιλαναγνωσία – λογοτεχνία είναι τα εξής:

  • Παράδοση: Λέγοντας Παράδοση εννοούμε καταρχήν τα βιβλία που, με τον ένα ή τον άλλον τρόπο, αγάπησαν οι γονείς στην παιδική και εφηβική τους ηλικία. Σχεδόν πάντα τα αγοράζουν και στα παιδιά τους. Αν παρ’ελπίδα έχουν κρατήσει τα αντίτυπα, που τους είχαν αγοράσει οι δικοί τους γονείς, δημιουργείται τότε στην οικογένεια πληρέστερα η αίσθηση του κοινού τόπου και της συνέχειας, που εν τέλει είναι και ένα από τα ζητούμενα.
  • Τα Μ.Μ.Ε. και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης: Στον χώρο του τηλεοπτικού και ηλεκτρονικού Τύπου κυριαρχεί η προώθηση του ευπώλητου βιβλίου. Όταν, σπανίως, προωθείται κάποιο βιβλίο κύρους ή μεγάλης λογοτεχνίας πρόκειται πάντα για μεγάλους και καθιερωμένους συγγραφείς, οι οποίοι έχουν εξασφαλισμένες υψηλές πωλήσεις. Εδώ και πολλά χρόνια τα Μ.Μ.Ε. δεν επενδύουν (σε) και δε δημιουργούν νέα «ονόματα» στον χώρο της λογοτεχνίας. Για πόσο όμως θα πουλάει πια, φερ’ ειπείν η Πηνελόπη Δέλτα ή ο Καζαντζάκης; Όλοι έχουμε από ένα βιβλίο τους στη βιβλιοθήκη μας… Και για επένδυση στην ποίηση φυσικά ούτε λόγος. Και να σκεφτεί κανείς πως η ποίηση είναι το δυνατότερο σημείο της κουλτούρας μας. Όλα έχουν αφεθεί στους ώμους του Καβάφη, του Αναγνωστάκη, του Ελύτη. Και μετά το κενό…

Ευτυχώς στον Τύπο γράφουν άρθρα ή παρουσιάζουν το έργο τους πολλοί συγγραφείς. Αυτό είναι πολύ συναρπαστικό, καθώς η επαφή και η διάδραση με τον δημιουργό, δημιουργεί πάντα τον φιλότεχνο, τον φιλαναγνώστη, τον φιλομαθή κ.ο.κ. . Επίσης αποτιμούν τη βιβλιοπαραγωγή ή και μας καθοδηγούν οι βιβλιοκριτικοί. Πολλοί απ’ αυτούς έχουν σοβαρές και ευρείες γνώσεις και μία σε βάθος γνώση του αντικειμένου. Θα αναρωτηθεί βέβαια κανείς πού μπορεί να βρει και να διαβάσει όλους αυτούς. Μπορεί λοιπόν να τους διαβάσει:

-Στις επιφυλλίδες Τέχνης αρκετών εφημερίδων. (Οι εφημερίδες κοστίζουν μόλις από 1,30 ευρώ έως 4 ευρώ. Αξίζει το έξοδο.)

-Σε εξειδικευμένα περιοδικά και έντυπα, που ασχολούνται με το βιβλίο, τη λογοτεχνία, την έντυπη Σκέψη, κι αυτό που, συνήθως, ονομάζουμε Στοχασμό. (Περιοδικά: ΔΙΑΒΑΖΩ, ΔΕΝΤΡΟ, ΠΟΙΗΤΙΚΗ, ΛΕΞΗ, ΕΝΤΕΥΚΤΗΡΙΟ και άλλα πάρα πολλά.)

-Σε εξειδικευμένες ιστοσελίδες γύρω από το καλό βιβλίο και την εξέλιξή του από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας. Συνήθως στηρίζονται από το Υπουργείο Παιδείας (όπως παλαιότερα η σελίδα του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου ή οι ανάλογες σελίδες κάποιων πανεπιστημίων) ή την ιδιωτική πρωτοβουλία, η οποία παράγει από αγάπη για το αντικείμενο.

-Σε κάποιες, λίγες, ραδιοφωνικές εκπομπές (όπως Ελληνική Ραδιοφωνία Τηλεόραση ΕΡΤ).

Εκκωφαντική και κραυγαλέα είναι η απουσία της τηλεόρασης, αυτού του μεγάλου δημοσίου βήματος. Τι να δώσουν μόνοι ο Βασίλης Βασιλικός, ο Ανταίος Χρυσοστομίδης, η Μικέλα Χαρτουλάρη, η Κατερίνα Σχινά και μία δράκα άλλοι; Ελάχιστες οι εκπομπές και σε ώρες χαμηλής τηλεθέασης.

 

Ας δούμε πώς μπορεί ακόμη να διαδοθεί το βιβλίο περαιτέρω

Οι προσπάθειες των εκδοτών

Οι εκδότες είναι αναγκασμένοι, εκ του αντικειμένου (πωλήσεις), να προωθούν το διάβασμα και τη φιλαναγνωσία, κι όχι τόσο τη λογοτεχνία. Για τους περισσότερους βέβαια είναι από άποψη, και η μάχη για τη λογοτεχνία δίνεται από λίγους και περιστασιακά. Ευτυχώς διαμάντια μικρά ή και λίγο μεγαλύτερα ακόμη εκδίδονται. Παρακολουθώντας τους βιβλιοκριτικούς, που προαναφέραμε, τα ανακαλύπτουν και οι αναγνώστες.

Από στόμα σε στόμα

Όποιος διαβάζει ένα καλό βιβλίο το προτείνει σε οικείους και φίλους. Ο τρόπος αυτός, αν και γίνεται στη μικροκλίμακα του καθενός μας, συνηθίζεται όμως από το σύνολο σχεδόν της κοινωνίας και αθροιστικά αποτελεί ισχυρό και υπολογίσιμο μέσο για να διαδοθεί ένα βιβλίο.

Το εκπαιδευτικό σύστημα

Στο σχολείο ό,τι προτείνεται για ανάγνωση και ό,τι περιλαμβάνεται στα σχολικά βιβλία ανήκει στον χώρο της υψηλής και καλής λογοτεχνίας με πολύ λίγες εξαιρέσεις. Πολλοί διατείνονται πως στο σχολείο δε διδάσκεται η λογοτεχνία. Αυτή η άποψη είναι παντελώς λανθασμένη! Αρκεί να φυλλομετρήσει κανείς τα βιβλία της Γλώσσας του Δημοτικού και τα βιβλία των Κειμένων Γυμνασίου και Λυκείου, κι έχει μπρος στα μάτια του τους θησαυρούς της Ελληνικής Λογοτεχνίας, όλων των περιόδων και, φυσικά, εξαιρετικά δείγματα της ξένης λογοτεχνίας. Διαβάζοντας λοιπόν κάποιο απ’ αυτά τα αποσπάσματα των σχολικών βιβλίων, αν το βρει κανείς ενδιαφέρον, μπορεί να παρακινηθεί να αγοράσει το πλήρες έργο. Ποίηση ή πεζογράφημα. Άρα τα σχολικά βιβλία είναι ένας καλός ξεναγός. Φυσικά ο τρόπος με τον οποίο διδάσκεται η λογοτεχνία και προωθείται η φιλαναγνωσία στα σχολεία, είναι ένα θέμα που μένει να αναλυθεί και θα μας απασχολήσει σε προσεχές μας άρθρο. Δεν πρέπει επίσης να παραληφθεί η μεγάλη χρησιμότητα της σχολικής βιβλιοθήκης, όσον αφορά στη διάδοση του βιβλίου. Όλα της τα βιβλία προέρχονται από καταλόγους του Υπουργείου Παιδείας ή από αξιολογήσεις των εκπαιδευτικών. Σημαντικό είναι πως οι εκπαιδευτικοί του κάθε σχολείου με αφορμή τη βιβλιοθήκη οργανώνουν δράσεις γύρω από τη φιλαναγνωσία και, καθώς γνωρίζουν τους μαθητές τους, τους κατευθύνουν προς βιβλία, που τους ταιριάζουν και καλύπτουν τις ανάγκες τους. Βασικά όμως η σχολική βιβλιοθήκη κάνει το βιβλίο να είναι έντονα παρόν στη σχολική καθημερινότητα και να αποτελεί περιβάλλον για τα παιδιά.

Οι δημόσιες και δημοτικές Βιβλιοθήκες

Ο ρόλος τους τεράστιος. Χάρη σε αυτές και ο πιο φτωχός μπορεί να δανειστεί και να διαβάσει το πλέον ακριβό βιβλίο. Εκεί ο καθένας μας μπορεί να βρει και να μελετήσει βιβλία εξαντλημένα στην αγορά ή δυσεύρετα. Εκεί ο αναγνώστης είναι βασιλιάς και η πολιτεία στην υπηρεσία του. Το σημαντικό όμως είναι πως οι βιβλιοθήκες αυτές κάνουν το βιβλίο ζωντανό ενεργούμενο της κοινωνίας, πράγμα που δεν μπορούν να αγνοήσουν ούτε οι πολιτικοί, ούτε τα Μ.Μ.Ε. . Πληροφορίες για τις δημόσιες και τις δημοτικές βιβλιοθήκες της Αθήνας, που είναι πράγματι πάρα πολλές και ενδιαφέρουσες στο άρθρο μας εδώ. 

Τα ψηφιακά βιβλία (e-book)

Ακόμη εξετάζεται ο τρόπος με τον οποίο υποβοηθούν τη φιλαναγνωσία καθώς είναι νέο μέσο στον χώρο του βιβλίου. Αν όμως χρησιμοποιηθεί σωστά, είναι βέβαιο πως μπορεί να συνεισφέρει σημαντικά.

Αυτή είναι η δυναμική του πράγματος. Πάντως, όπως μάθει κανείς από πολύ μικρός…

 

Ηλ. Ταχ.: [email protected]

Κωνσταντίνος Ουρανός

Δάσκαλος