Δυσλεξία, εκπαιδευτική και ψυχοπαιδαγωγική παρέμβαση

Σύνταξη άρθρου: Αγάθη Πατσιούδη

Επιμέλεια άρθρου: Κωνσταντίνος Ουρανός

Σε προηγούμενο άρθρο της σελίδας αυτής, με τον τίτλο «Δυσλεξία: τι είναι και πώς την αναγνωρίζουμε», καλύφθηκε το ζήτημα του ορισμού, των χαρακτηριστικών, της αναγνώρισης και της διάγνωσης της Δυσλεξίας και αναδείχθηκε ο σημαντικότατος ρόλος του δασκάλου και η πολύτιμη συνεργασία με τους γονείς του δυσλεξικού μαθητή. Σημαντικό είναι όμως και το καίριο θέμα της αντιμετώπισης ή, επιστημονικώς και παιδαγωγικώς ορθότερα, της εκπαιδευτικής παρέμβασης επί της Δυσλεξίας. Ας το δούμε, γιατί δεν είναι εύκολο το να γνωρίζει κανείς τι ακριβώς πρέπει να κάνει σε αυτήν την περίπτωση.

Πώς πρέπει να αντιμετωπίζει ο δάσκαλος της τάξης τον δυσλεξικό μαθητή

Η εκπαιδευτική προσέγγιση ενός παιδιού με Δυσλεξία είτε μέσα στη γενική σχολική τάξη – με ή χωρίς εκπαιδευτικό Παράλληλης Στήριξης – είτε σε ειδικό πλαίσιο εκπαιδευτικής και θεραπευτικής παρέμβασης (Τμήμα Ένταξης, Ψυχοπαιδαγωγικό Κέντρο, κατ’ οίκον εκπαιδευτική-θεραπευτική παρέμβαση από ειδικό κ.ά.) δεν αποτελεί σε καμία περίπτωση μαγική φόρμουλα. Συγκεκριμένα, στο πλαίσιο της γενικής σχολικής τάξης, η επιτυχία της δεν στηρίζεται στις ειδικές θεραπευτικές μεθόδους, που ο εκπαιδευτικός εφαρμόζει. Ο ίδιος μάλιστα επιστρατεύει στρατηγικές και τεχνικές μάθησης όμοιες με εκείνες που εφαρμόζει και για τους υπόλοιπους «τυπικούς» μαθητές του. Η διαφορά βρίσκεται στην εις βάθος μελέτη και στον προσεκτικό σχεδιασμό, στον οποίον θα προχωρήσει ο εκπαιδευτικός. Με αυτόν τον τρόπο οι μαθησιακές στρατηγικές και τεχνικές θα έρθουν στα μέτρα του δυσλεξικού μαθητή και, παράλληλα, η εφαρμογή τους θα είναι συστηματικότερη και εντατικότερη.

Σχεδιάζοντας την εκπαιδευτική παρέμβαση για τον μαθητή με Δυσλεξία

Ο δάσκαλος, σε οποιαδήποτε ηλικιακή και εκπαιδευτική βαθμίδα και αν βρίσκεται ο δυσλεξικός μαθητής του, οφείλει, πριν να σχεδιάσει την εκπαιδευτική του παρέμβαση, να έχει στον νου του ότι:

• Ο μαθητής του χρειάζεται πρώτα και πάνω απ’ όλα την εξατομίκευση και τη συνεχή ενθάρρυνση κατά τη διδασκαλία. Αυτοί είναι οι πυλώνες της διαφοροποίησης και τα στοιχεία που καθιστούν ξεχωριστές τις εκπαιδευτικές μεθόδους και αρχές, οι οποίες εφαρμόζονται στην περίπτωσή του.
• Το δυσλεξικό παιδί έχει γευτεί ήδη επανειλημμένως τη σχολική αποτυχία, την αποδοκιμασία από κάποιους συμμαθητές, ενδεχομένως και εκπαιδευτικούς, και, σε ορισμένες περιπτώσεις, την απόρριψη των γονέων του. Το άγχος, ο φόβος και η ενοχή είναι συναισθήματα που το συνοδεύουν, τόσο όταν πρόκειται να συζητήσει το πρόβλημά του με τον ενήλικο δάσκαλο του όσο και όταν θέτει μαθησιακούς στόχους και καταβάλει μαθησιακή προσπάθεια.

Οι βάσεις για την αποτελεσματική διδασκαλία-παρέμβαση επί της Δυσλεξίας

Ο εκπαιδευτικός, προκειμένου να πετύχει με τη διδασκαλία του να παρέμβει θεραπευτικά στη Δυσλεξία του μαθητή του και να βελτιώσει τη μαθησιακή διαδικασία και το αποτέλεσμά της, χρειάζεται:

• να διατυπώνει ξεκάθαρα, από την αρχή της παρέμβασης, τους βραχυπρόθεσμους και μακροπρόθεσμους στόχους της και να ενημερώνει με σαφήνεια για αυτούς τους γονείς,
• να γνωρίζει πολύ καλά τι ακριβώς ξέρει και τι δεν ξέρει ο μαθητής του και, αν χρειαστεί, να μπορεί να το διαπιστώσει με το κατάλληλο παιδαγωγικό-διαγνωστικό υλικό,
• να επιλέγει το υλικό και την ύλη που θα ικανοποιήσουν τις ανάγκες του δυσλεξικού μαθητή,
• να χρησιμοποιεί τις διδακτικές μεθόδους, τις στρατηγικές και τις τεχνικές μάθησης, καθώς και το υλικό του (οπτικοακουστικά μέσα, νέες τεχνολογίες κ.ά.) με ευελιξία και με τον κατάλληλο τρόπο, που να ανταποκρίνεται στο ατομικό μαθησιακό προφίλ του δυσλεξικού παιδιού,
• να αρχίζει τη διδακτική του παρέμβαση από τα σημεία εκείνα που το παιδί γνωρίζει πολύ καλά, ώστε να δώσει την ευκαιρία στον μαθητή του να βιώσει μια αλυσίδα επιτυχιών. Άλλωστε, η πιο θεραπευτική εμπειρία για τον δυσλεξικό μαθητή είναι η αποκατάσταση της αυτοπεποίθησής του και της εμπιστοσύνης στις δυνάμεις του,
• να προχωρά στην αντιμετώπιση των μαθησιακών δυσκολιών του μαθητή εκτιμώντας και αξιολογώντας συνεχώς την πρόοδο και τις αδυναμίες του (κρατώντας εκπαιδευτικό ημερολόγιο, καταγράφοντας δεδομένα σε πίνακες, διαγράμματα κ.ά.),
• να καλλιεργεί στον μαθητή του το αίσθημα της ευθύνης για την πρόοδό του, που είναι αποτέλεσμα της δικής του προσωπικής προσπάθειας και όχι «δώρο» του εκπαιδευτικού, και
• να μαθαίνει στον μαθητή του να αξιολογεί ο ίδιος τον εαυτό του, να εντοπίζει τις επιτυχίες και τις αδυναμίες του και (να θέλει) να θέτει νέους στόχους, όσο μικρός και αν είναι.

Το κατάλληλο ψυχοπαιδαγωγικό κλίμα

Για να είναι αποτελεσματική και ευχάριστη η παιδαγωγική διαδικασία και για τα δύο μέρη, κυρίως όμως για τον μαθητή με Δυσλεξία, απαραίτητο είναι να καλλιεργηθεί το κατάλληλο κλίμα. Προκειμένου να χτίσει μια καλή δασκαλομαθητική και παιδαγωγική σχέση, ο δάσκαλος οφείλει:

• να αποδεχτεί πλήρως τον μαθητή του παρά τις συχνές σχολικές του αποτυχίες,
• να δείχνει εμπιστοσύνη στις δυνατότητες του παιδιού καθώς έτσι θα αυξηθούν σημαντικά οι πιθανότητες βελτίωσης και επιτυχίας,
• η σχέση του με τον μαθητή να χαρακτηρίζεται από αμοιβαία εμπιστοσύνη και στήριξη, και
• να τρέφει για τον μαθητή του συναισθήματα συμπάθειας, τα οποία όμως δεν θα τον εμποδίζουν να αξιολογήσει και να αντιμετωπίσει αντικειμενικά και αποφασιστικά το πρόβλημα της Δυσλεξίας, χωρίς να υπερεκτιμά τις δυνατότητες του παιδιού. Έτσι θα αποφευχθεί και το άγχος του μαθητή, στην υπερπροσπάθειά του να μην απογοητεύσει τον δάσκαλο ή τον καθηγητή του.

Εκπαιδευτική παρέμβαση για τη Δυσλεξία στην Ελλάδα

Στη χώρα μας η εκπαιδευτική παρέμβαση για τους δυσλεξικούς μαθητές, και γενικότερα για τους μαθητές με Μαθησιακές Δυσκολίες, στο σχολείο πραγματοποιείται μόνο στο πλαίσιο της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Τα προγράμματα που έχουν ως στόχο να βοηθήσουν τους μαθητές να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες που τους προκαλεί η Δυσλεξία εφαρμόζονται:

• εντός της γενικής τάξης από τον εκπαιδευτικό της,
• εντός της γενικής τάξης με τη συνεργασία και τη συνδιδασκαλία του εκπαιδευτικού της τάξης και του εκπαιδευτικού Παράλληλης Στήριξης,
• με παράλληλη παρέμβαση εντός της γενικής τάξης και κατά τις ώρες που ο μαθητής παρακολουθεί το Τμήμα Ένταξης του σχολείου, ή
• με παράλληλη παρέμβαση εντός της γενικής τάξης και κατά τις ώρες ενισχυτικής διδασκαλίας στον μαθητή από άλλον εκπαιδευτικό του σχολείου.

Σε επίπεδο δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, και ενώ υπάρχουν εδώ και δεκαετίες οι Νόμοι (όπως ο Ν.3699/2008-ΦΕΚ/199) που μπορούν να υποστηρίξουν τη δημιουργία ειδικών προγραμμάτων παρέμβασης για εφήβους με Μαθησιακές Δυσκολίες και ως εκ τούτου με Δυσλεξία, εφαρμόζονται μόνο οι Υπουργικές Αποφάσεις και τα Προεδρικά Διατάγματα που προβλέπουν για τον μαθητή με Δυσλεξία την υποκατάσταση των γραπτών δοκιμασιών με προφορικές. Το ίδιο ισχύει και κατά τη φοίτηση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, όπου οι δυσλεξικοί μαθητές εξετάζονται προφορικά στις γενικές, τμηματικές και πτυχιακές τους εξετάσεις.

(Συν)εργασία, η φωτεινή πλευρά

Η αρχή της Σχολικής και Κοινωνικής ενσωμάτωσης των μαθητών με Ειδικές Εκπαιδευτικές Ανάγκες και Ικανότητες, συνεπώς και του δυσλεξικού μαθητή, αποτελεί τη σύγχρονη τάση στην παγκόσμια εκπαίδευση. Αυτό σημαίνει ότι η πλήρης ένταξη στο γενικό εκπαιδευτικό σύστημα οφείλει να είναι η πρώτη επιλογή για τον δυσλεξικό μαθητή.

Για να εφαρμοστεί όμως αυτό, όχι μόνο τυπικά αλλά και ουσιαστικά, προϋποτίθενται πολύ συγκεκριμένες ενέργειες και δράσεις. Αρχικά, η μέριμνα της πολιτείας για συνεχή θεωρητική και πρακτική επιμόρφωση και εκπαίδευση των εκπαιδευτικών όλων των βαθμίδων σε θέματα που αφορούν στις σχολικές δυσκολίες των μαθητών, αλλά και στην υλική και ηθική στήριξή τους. Έπειτα, για τη στελέχωση όλων των σχολείων με ειδικό εκπαιδευτικό και βοηθητικό προσωπικό (ψυχολόγους, ειδικούς παιδαγωγούς, λογοπεδικούς κ.ά.), καθώς και με σύγχρονες υποδομές και μέσα προς μαθησιακή υποστήριξη των δυσλεξικών μαθητών. Από πλευράς των ίδιων των εκπαιδευτικών, η μεταβολή της ιδέας που έχουν για τον εαυτό τους, τις ικανότητες και τις ευθύνες τους, που θα τους επιτρέψει να αντιμετωπίσουν με αυτοπεποίθηση ένα ασύγκριτα ευρύτερο φάσμα μαθησιακών και συμπεριφορικών δυσκολιών των μαθητών τους. Τέλος, η συστηματική συνεννόηση και συνεργασία μεταξύ σχολείου και οικογένειας, γονέων και εκπαιδευτικών σε θέματα που αφορούν την υποστήριξη του δυσλεξικού παιδιού στην τάξη και στο σπίτι. Οι εκπαιδευτικοί έχουν ανάγκη τη στήριξη και τη βοήθεια των γονέων. Οι δε γονείς χρειάζονται την καθοδήγηση και τη συμβουλευτική τοποθέτηση των δασκάλων.

Εντέλει, ας μη λησμονούμε το ουσιώδες. Τα δυσλεξικά παιδιά είναι ΠΑΙΔΙΑ! Τους ανήκει το αναφαίρετο δικαίωμα να ζουν και να εκπαιδεύονται μέσα σε «φυσιολογικό» περιβάλλον, δηλαδή στο πλαίσιο της φυσικής τους οικογένειας και εντός του Γενικού Σχολείου!

 

Πηγές

Ν.3699/2008-ΦΕΚ/199

Δράκος, Γ. Δ. & Τσιναρέλης (2011). Ψυχοκοινωνικές παράμετροι των σχολικών δυσκολιών. Αθήνα: Ατραπός.

Δράκος, Γ. Δ. (2003). Ειδική Παιδαγωγική των Προβλημάτων Λόγου και Ομιλίας. Αθήνα: Ατραπός.

Fletcher, J. M., Lyon, G. R., Fuchs, L. S. & Barnes, M. A. (2018). Learning Disabilities. From Identification to Intervention (2nd Ed.). New York: Guilford Press.

International Dyslexia Association 

Παντελιάδου, Σ. (2017). Μαθησιακές Δυσκολίες-Δυσλεξία: Οδηγός για γονείς. Αθήνα: Πεδίο.

Πολυχρονοπούλου, Σ. (2008). Παιδιά και Έφηβοι με Ειδικές Ανάγκες και Ικανότητες: Σύγχρονες τάσεις εκπαίδευσης και ειδικής υποστήριξης. Αθήνα: Αυτοέκδοση.

Reid, G. (2003). Δυσλεξία: Εγχειρίδιο για Ειδικούς. Αθήνα: Επιστημονικές Εκδόσεις Παρισιάνου.

Reid, G. (2006). Dyslexia and Inclusion: Classroom approaches for assessment, teaching and learning. London: David Fulton Publishers.

Swanson, H. L., Harris, K. R. & Graham, S. (2006). Handbook of Learning Disabilities (2nd Ed.). New York: Guilford Press.

The Yale Center for Dyslexia & Creativity 

 

Ηλ. Ταχ.: [email protected]

 

Τάσσος Κυρίκος

Μαθηματικός