Σύνταξη άρθρου: Ευτυχία Γιαννακοπούλου
Επιμέλεια άρθρου: Κωνσταντίνος Ουρανός

Η προστασία του παιδιού θεωρείται μία από τις σημαντικότερες υποχρεώσεις της σύγχρονης κοινωνίας. Τις δεκαετίες 1980 και 1990 η διεθνής κίνηση υπέρ των δικαιωμάτων των παιδιών, σε συνδυασμό με τη νέα αντίληψη για τη θέση των παιδιών στη σύγχρονη κοινωνία, έφερε στην επιφάνεια το καυτό θέμα της αναπλήρωσης του γονικού ρόλου για μικρό ή μεγαλύτερο χρονικό διάστημα ή και για πάντα.

Ο συσχετισμός των γονιών, παιδιών και κράτους διακρίνονται σε τρία επίπεδα

Επίπεδο 1: Γονιός- Παιδί, Κύρια Ευθύνη. Ο γονιός έχει την κύρια ευθύνη για την ανατροφή των παιδιών του εφόσον είναι σε θέση (οικονομική, ψυχολογική, κατάσταση υγείας) να μεγαλώσει σωστά το παιδί.
Επίπεδο 2: Γονιός- Κράτος. Το κράτος σέβεται την κύρια ευθύνη και στηρίζει τους γονείς στα καθήκοντά τους.
Επίπεδο 3:Παιδί-Κράτος. Το κράτος οφείλει να προστατεύει τα παιδιά, όταν οι γονείς αδυνατούν ή αδιαφορούν. Όταν οι γονείς για κάποιους λόγους  δεν ανταποκρίνονται στην υποχρέωσή τους να μεγαλώσουν τα παιδιά, το κράτος αναλαμβάνει την κύρια ευθύνη για την ανατροφή τους. Πρόκειται για απροστάτευτα παιδιά τα οποία αναλαμβάνουν συγκεκριμένοι φορείς της κοινωνικής πρόνοιας.

Το θέμα που θα μας απασχολήσει στο παρόν μας άρθρο είναι τα απροστάτευτα παιδιά που χρήζουν φροντίδας έξω από τη φυσική τους οικογένεια. Όταν γίνεται λόγος για ιδρύματα και προγράμματα προστασίας αναφερόμαστε μόνο σε αυτά που αφορούν στην παραπάνω κατηγορία.

Απροστάτευτα παιδιά

Απροστάτευτα θεωρούνται τα παιδιά εκείνα ηλικίας 0-16 ετών που ανήκουν σε μία από τις παρακάτω κατηγορίες:

-Παιδιά που είναι ορφανά από τον ένα ή και τους δύο γονείς.
-Παιδιά των οποίων ο πατέρας έχει εισαχθεί σε ψυχιατρείο ή νοσοκομείο για μεγάλο χρονικό διάστημα.
-Παιδιά των οποίων ο πατέρας έχει εγκαταλείψει τη συζυγική στέγη.
-Παιδιά των οποίων ο πατέρας βρίσκεται μετανάστης μακριά από το σπίτι.
-Παιδιά των οποίων οι γονείς δεν είναι σε θέση να ασκήσουν γονική εξουσία, όπως την προβλέπουν οι σχετικοί νόμοι επειδή είναι ηθικά ανάξιοι.
-Παιδιά των οποίων οι γονείς έχουν βαθμό αναπηρίας τέτοιον ώστε δεν τους επιτρέπεται να εργαστούν.
-Παιδιά των οποίων οι γονείς αδυνατούν να καλύψουν οικονομικά τις βασικές τους ανάγκες.

Εκτός από τις παραπάνω περιπτώσεις,  όπου οι φυσικοί γονείς αδυνατούν να μεγαλώσουν οι ίδιοι τα παιδιά τους, οι σύγχρονες συνθήκες ζωής έχουν φέρει στην επιφάνεια και άλλου είδους καταστάσεις που χρήζουν αναγκαίας παρέμβασης από το κράτος. Ο διαρκώς αυξανόμενος αριθμός διαζυγίων, η συναισθηματική ασυμβατότητα μεταξύ των συζύγων, η γενικότερη οικογενειακή παθολογία αλλά κυρίως η δυσκολία άσκησης του γονικού ρόλου σήμερα, έχουν δημιουργήσει την ανάγκη για συνυπευθυνότητα γονιών και κράτους στη φροντίδα των παιδιών.

Η φροντίδα του απροστάτευτου παιδιού στην Ελλάδα, οι φορείς

Το ελληνικό κράτος από πολύ νωρίς διέγνωσε την ανάγκη και ενδιαφέρθηκε για τη φροντίδα και την ανατροφή των απροστάτευτων παιδιών. Σήμερα το Σύνταγμα της χώρας κάνει ρητή αναφορά στην ευθύνη του κράτους για την προστασία της οικογένειας. Οι φορείς που ασκούν την παρέμβαση για την προστασία των παιδιών στην Ελλάδα είναι α) ο Δημόσιος τομέας και β) ο εθελοντικός μη κερδοσκοπικός τομέας. Ο δημόσιος τομέας μέσω των υπουργείων, των Ν.Π.Δ.Δ. (νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου) και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης ασκεί τη σημαντικότερη παρέμβαση για την προστασία των παιδιών έξω από τη φυσική τους οικογένεια. Μέσω του Υπουργείου Υγείας και Πρόνοιας το κράτος διατηρεί διάφορους οργανισμούς για την προστασία των απροστάτευτων παιδιών όσον αφορά  στην ιδρυματική φροντίδα, την αναδοχή και την υιοθεσία. Το κέντρο βρεφών «Η ΜΗΤΕΡΑ», το Κέντρο Φροντίδας Οικογένειας (Κ.Ε.Φ.Ο.), το Πατριωτικό Ίδρυμα Κοινωνικής Ασφάλισης και Αντίληψης (Π.Ι.Κ.Π.Α.) είναι παραδείγματα φορέων που παρέχουν ιδρυματική φροντίδα σε παιδιά που το έχουν ανάγκη και λειτουργούν προγράμματα υιοθεσίας και αναδοχής.

Οι δομές του Υπουργείου Υγείας και Πρόνοιας

Στο Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας έχει συσταθεί γενική διεύθυνση Προστασίας και Αγωγής Οικογένειας του Παιδιού. Η προστασία του παιδιού χωρίζεται σε δύο μεγάλες κατηγορίες:

  • Στην πρώτη κατηγορία περιλαμβάνονται όλα εκείνα τα μέτρα τα οποία έχουν ως στόχο την ενίσχυση της φυσικής οικογένειας, ώστε να επιτελέσει επιτυχώς τις λειτουργίες και της αναπαραγωγής και της ανατροφής των παιδιών μέχρι την ενηλικίωσή τους. Τα προγράμματα αυτά της συμπληρωματικής οικογένειας-φροντίδας περιλαμβάνουν:
    – Κέντρα οικογενειακού προγραμματισμού
    -Συμβουλευτικούς σταθμούς μητρότητας
    -Βρεφονηπιακούς σταθμούς
    -Παιδικές χαρές
    -Νηπιοτροφεία
    -Διάφορα χρηματικά επιδόματα
    -Κατασκηνώσεις
    -Κέντρα νεότητας
    -Οικοτροφεία
  • Στη δεύτερη κατηγορία εντάσσονται όλοι εκείνοι οι τρόποι για την προστασία των παιδιών, τα οποία βοηθούνται έξω από τη φυσική τους οικογένεια. Εδώ αναφερόμαστε σε:
    -Βρεφοκομεία
    -Κέντα παιδικής μέριμνας
    -Παιδουπόλεις
    -Ιδρυματική φροντίδα
    -Αναδοχή
    -Υιοθεσία

Φορείς υπεύθυνοι για την προστασία του παιδιού και υπηρεσίες που παρέχουν

Οι κυριότεροι φορείς που διεξάγουν τα προγράμματα αυτά του εθνικού οργανισμού κοινωνικής πρόνοιας είναι οι ακόλουθοι:

  1.  Το κέντρο βρεφών «ΜΗΤΕΡΑ»
    Το κέντρο βρεφών ΜΗΤΕΡΑ λειτουργεί από το 1995 ως Ν.Π.Ι.Δ. (Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου), μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, υπό τον έλεγχο  του Υπουργείου Υγείας και Πρόνοιας. Έργο του είναι η προσφορά εξειδικευμένων υπηρεσιών σε παιδιά και γονείς που βρίσκονται σε ειδικές ψυχο-κοινωνικές συνθήκες.Οι σκοποί του είναι οι ακόλουθοι:
    -Η ιδρυματική και εξωϊδρυματική προστασία των απροστάτευτων, κακοποιημένων παραμελημένων παιδιών.
    -Αναδοχή για, προστατευόμενα από τον φορέα, παιδιά.
    -Οι απαραίτητες νομικές διαδικασίες για τις υιοθεσίες των προστατευόμενων παιδιών.
    -Η αναζήτηση ριζών και η παροχή συμβουλευτικής στα ίδια τα υιοθετημένα άτομα και τις οικογένειές τους.
    -Όλα τα συναφή προγράμματα που αναθέτει σε αυτό το Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας.
  2. Το  Πατριωτικό Ίδρυμα Κοινωνικής Προστασίας και Αντίληψης (Π.Ι.Κ.Π.Α.)
    Το Π.Ι.Κ.Π.Α.ήταν ο πρώτος επίσημος δημόσιος φορέας κοινωνικής φροντίδας με προγράμματα προστασίας για τη μητέρα, το παιδί και την οικογένεια. Ιδρύθηκε το 1914 ως ένα φιλανθρωπικό σωματείο γυναικών με την ονομασία «Πατριωτικός Σύνδεσμος Ελληνίδων». Την οριστική του ονομασία πήρε το 1936, ενώ με τον Ν. 1950/1939 πήρε τη σημερινή του μορφή και προσδιορίστηκε ως Αυτοδιοικούμενο Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου. Οι τομείς στους οποίους δραστηριοποιείται το Π.Ι.Κ.Π.Α. είναι οι ακόλουθοι:
    -Πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας και ιατροκοινωνική προστασία μητέρας και παιδιού με υπηρεσίες πρωτογενούς και δευτερογενούς πρόληψης.
    -Πρόνοια, κοινωνική βοήθεια, φροντίδα και υποστήριξη του παιδιού και της οικογένειας.
    -Φροντίδα, περίθαλψη και προγράμματα αποκατάστασης ατόμων με ειδικές ανάγκες.
    -Προγράμματα διαρκούς εκπαίδευσης και ενημέρωσης του προσωπικού.
  3. Τα  Παιδικά Χωριά SOS
    Τα  Παιδικά Χωριά SOS θεωρούνται σήμερα η πιο σύγχρονη μορφή ιδρυματικής περίθαλψης των απροστάτευτων παιδιών. Είναι Ν.Π.Ι.Δ. μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα. Ιδρύθηκε το 1975 και διοικείται από 9μελές Διοικητικό Συμβούλιο. Η έδρα του σωματείου βρίσκεται στην Αθήνα και η λειτουργία των προγραμμάτων εκτείνεται σε όλη την Ελλάδα. Τα παιδικά χωριά SOS Ελλάδος είναι μέλος του SOS-KINDERDORF INTERNATIONAL και έχουν βραβευτεί από την Ακαδημία Αθηνών και τον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό για το έργο τους προς το παιδί. Στόχος του Παιδικά Χωριά SOS είναι να βοηθήσουν παιδιά που έχουν ανάγκη φροντίδας και προστασίας, διότι έχουν βρεθεί μακριά από το φυσικό τους περιβάλλον. Σε μια «Οικογένεια SOS» ζουν μαζί έξι έως οκτώ παιδιά αγόρια και κορίτσια διαφόρων ηλικιών, που μεγαλώνουν ως αδέρφια και φοιτούν στα τοπικά δημόσια σχολεία. Ένα «Χωριό» αποτελείται από 15 έως 20 σπίτια και κτίζεται κοντά σε κατοικημένες περιοχές, αποτελώντας μέρος της περιφέρειας της πόλης αλλά και μία έξοδο προς την κοινωνία για τα παιδιά που ζουν σε αυτό.
  4. Τα Κέντρα Παιδικής Μέριμνας
    Τα Κέντρα Παιδικής Μέριμνας (πρώην ορφανοτροφεία) είναι κρατικά ιδρύματα  Ν.Π.Δ.Δ., τα οποία δέχονται απροστάτευτα παιδιά ηλικίας 6 έως 16 ετών. Οι παροχές των ιδρυμάτων αυτών είναι:
    -Παροχή στέγης, τροφής και ενδυμασίας.
    -Εξασφάλιση σπουδών σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης.
    -Παροχή κάθε αναγκαίας μέριμνας και φροντίδας για τη σωστή ανατροφή των παιδιών.
    Σήμερα στην Ελλάδα λειτουργούν συνολικά 21 τέτοια κέντρα σε διάφορες γεωγραφικές περιοχές. Τα φιλοξενούμενα παιδιά έχουν τη δυνατότητα να παραμείνουν στα  Κέντρα Μέριμνας μέχρι να ολοκληρώσουν τις σπουδές τους και να μπορούν πλέον να ενταχθούν ομαλά στην κοινωνία.
  5. Οι Παιδουπόλεις
    Οι Παιδουπόλεις είναι ιδρύματα που ανήκουν στον Εθνικό Οργανισμό Πρόνοιας (Ε.Ο.Π.) και παρέχουν φροντίδα και προστασία σε παιδιά ηλικίας 3-18 ετών, τα οποία προέρχονται από οικογένειες με έντονα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα. Οι Παιδουπόλεις παρέχουν στα παιδιά στέγαση, σίτιση, ιματισμό και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Μεριμνούν για την εκπαίδευση και την επαγγελματική τους κατάρτιση, καλλιεργούν τα ενδιαφέροντα και τα ταλέντα τους μέσω δημιουργικής απασχόλησης. Προσφέρουν επίσης συναισθηματική στήριξη από ειδικoύς επιστήμονες επιδιώκοντας την ανάπτυξη της κοινωνικότητάς τους και ενθαρρύνοντας τη συμμετοχή τους στη ζωή της κοινότητας. Παιδουπόλεις λειτουργούν στην Αττική όπου υπάρχουν δύο, στον Βόλο όπου υπάρχει μία, στην Καβάλα όπου υπάρχει μία και από μία επίσης στη Φλώρινα και στα Ιωάννινα.
  6. Τα ιδρύματα κλειστής περίθαλψης απροστάτευτων παιδιών και νηπίων
    Τα ιδρύματα αυτά έχουν ως σκοπό την περίθαλψη και τη φροντίδα απροστάτευτων παιδιών ηλικίας από 0 έως 6 ετών, τα οποία για διάφορους λόγους (ορφάνεια, εγκατάλειψη, ασθένεια) δεν μπορούν να μείνουν στο οικογενειακό τους περιβάλλον. Βασικοί στόχοι των ιδρυμάτων αυτών είναι α) η προστασία και φροντίδα απροστάτευτων βρεφών β) η συμπαράσταση σε ανύπανδρες μητέρες που χρειάζονται βοήθεια. Τα ιδρύματα αυτά λειτουργούν υπό τον έλεγχο του Υπουργείου Υγείας και Πρόνοιας. Στην Ελλάδα λειτουργούν 4 Βρεφοκομεία τα οποία είναι τα εξής:
    -Κέντρο Βρεφών ΜΗΤΕΡΑ
    -Δημοτικό Βρεφοκομείο Πατρών
    -Δημοτικό Βρεφοκομείο Θεσσαλονίκης
    -Παπαδοπούλειο Βρεφοκομείο Καλαμάτας.
  7. Τέλος, τα ορφανοτροφεία ιδιωτικής και εκκλησιαστικής πρωτοβουλίας
    Η συμβολή της εκκλησίας στην ανάπτυξη και την εξέλιξη της κοινωνικής πρόνοιας είναι πολύ μεγάλη. Εκτός από τα κρατικά ιδρύματα και τα κέντρα παιδικής μέριμνας στην Ελλάδα λειτουργούν πολλά ιδρύματα ιδιωτικής και εκκλησιαστικής πρωτοβουλίας. Τα ιδρύματα αυτά λειτουργούν με τη μορφή φιλανθρωπικών εκκλησιαστικών συλλόγων και σωματείων, τα οποία εποπτεύονται από το Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας. Οι παροχές των ιδρυμάτων αυτών είναι ανάλογες των κέντρων παιδικής μέριμνας. Σήμερα στην Ελλάδα λειτουργούν 46 ιδρύματα υπό την αιγίδα της Εκκλησίας και των ιδιωτικών φιλανθρωπικών σωματείων.
    Είναι γενικά αποδεκτό ότι η πρόληψη είναι ο καλύτερος τρόπος για την επίλυση οποιουδήποτε προβλήματος, άρα και για τη φροντίδα των παιδιών που έχουν ανάγκη προστασίας. Θα ήταν σωστό πρώτα από όλα να γίνουν οι απαραίτητες ενέργειες για τη μείωση του φαινομένου των απροστάτευτων παιδιών. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί σε δύο επίπεδα:

α) Σε εθνικό επίπεδο οι απαραίτητες ενέργειες που επιβάλλεται να γίνουν είναι:

Το Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας, οδός Αριστοτέλους 17, Αθήνα

❖ Η χάραξη μιας νέας κοινωνικής πολιτικής σε εθνικό επίπεδο με στόχο τη στήριξη και ενδυνάμωση της οικογένειας.
❖ Η εκπόνηση μελετών και ερευνών που θα φανερώσουν τις πραγματικές ανάγκες της σημερινής οικογένειας.
❖ Η διάθεση κονδυλίων για τη δημιουργία σύγχρονων συμβουλευτικών – υποστηρικτικών υπηρεσιών στελεχωμένων με τους κατάλληλους επιστήμονες.
❖ Συντονισμός όλων των φορέων κοινωνικής πρόνοιας.

β) Σε τοπικό επίπεδο οι ενέργειες που μπορούν να πραγματοποιηθούν είναι:

❖ Συνεργασία τοπικής αυτοδιοίκησης και κρατικής μηχανής για την καλύτερη αξιοποίηση των επιχορηγήσεων που θα διατίθενται από το κράτος.
❖ Ανάληψη πρωτοβουλιών από μέρους της τοπικής αυτοδιοίκησης.
❖ Ύπαρξη κατάλληλης υποδομής και εκπόνηση προγραμμάτων μέσα στην κοινότητα όπως η λειτουργία συμβουλευτικών σταθμών, διάφορα προγράμματα βοήθειας στο σπίτι καθώς και προγράμματα οικονομικής ενίσχυσης.

Αφού όμως το πρόβλημα προκόψει και το παιδί βρεθεί μακριά από τη φυσική του οικογένεια το κράτος θα πρέπει να παρέμβει αποφασιστικά. Ο πιο ουσιαστικός τρόπος παρέμβασης είναι η ενημέρωση. Πρώτα από όλα το αρμόδιο Υπουργείο θα πρέπει να εφαρμόσει ένα σχέδιο δράσης που θα οδηγήσει στην αύξηση των ανάδοχων και θετών οικογενειών και κατά συνέπεια στη μείωση της ιδρυματικής περίθαλψης. Επιπλέον, θα πρέπει να προωθηθεί όσο το δυνατό περισσότερο η υιοθεσία των παιδιών εκείνων που είναι λίγο μεγαλύτερα σε ηλικία ή πάσχουν από μία σωματική αναπηρία. Θα ήταν καλό να υπάρξουν σύγχρονα προγράμματα εξεύρεσης και ειδικής κατάρτισης αναδοχών και θετών γονέων, με στόχο την ενημέρωση του κοινού σχετικά με την υιοθεσία και την αναδοχή, τις ανάγκες που υπάρχουν στη χώρα μας, τα δικαιώματα του παιδιού, καθώς και τη σημασία της εθελοντικής προσφοράς. Πέρα από αυτά όμως είναι απαραίτητο να γίνει συνείδηση σε όλους ότι η λύση της ιδρυματικής περίθαλψης θα πρέπει να είναι η τελευταία επιλογή για την προστασία ενός παιδιού. Ας μην ξεχνάμε ότι αναφερόμαστε σε παιδιά που στην πιο τρυφερή τους ηλικία γνωρίζουν την εγκατάλειψη και έχουν απόλυτη ανάγκη κάθε υποστήριξη και φροντίδα. Τα παιδιά είναι το μέλλον μας και ο προορισμός της ζωής μας, θα πρέπει λοιπόν να τους εξασφαλίσουμε ό,τι καλύτερο για τη σωστή τους ανάπτυξη. Ό,τι καλύτερο που δεν είναι τίποτα περισσότερο από ένα ζεστό οικογενειακό περιβάλλον που θα τους χαρίσει ασφάλεια και σταθερότητα.

 

Πηγές

Υπουργείο Υγείας
ΜΗΤΕΡΑ
Κ.Ε.Φ.Ο
ΠΙ.ΚΠ.Α
Παιδικά χωριά SOS

 

Ηλ.ταχ.: [email protected]

Ευτυχία Γιαννακοπούλου
Διοικητικός Κοινωνικός Νομικός Επιστήμονας