Σύνταξη άρθρου: Αγάθη Πατσιούδη

Επιμέλεια άρθρου: Κωνσταντίνος Ουρανός

 

Σε συνέχεια της προσπάθειάς μας να ορίσουμε και να οριοθετήσουμε το φαινόμενο του ψηφιακού εκφοβισμού, θα παρουσιάσουμε στο άρθρο αυτό τις μορφές του, αλλά και τους τρόπους με τους οποίους, σε κάθε περίπτωση, συντελείται ο εκφοβισμός. Θα επιχειρήσουμε, με άλλα λόγια, να δώσουμε μια καθαρή και σαφή εικόνα του πώς λειτουργεί ο ψηφιακός εκφοβισμός, ώστε οι μικροί και οι μεγάλοι αναγνώστες μας να αποκτήσουν σφαιρική γνώση των συμπεριφορών, που συνιστούν το φαινόμενο αυτό και να το αναγνωρίζουν, μόλις το δουν.

Ο ψηφιακός εκφοβισμός μπορεί να πάρει δύο μορφές: της ευθείας επίθεσης (direct cyberbullying) και της παρενόχλησης «δι’ αντιπροσώπου» (cyberbullying by proxy). Κατά την ευθεία επίθεση ένας ανήλικος στοχοποιεί έναν άλλον και τον βλάπτει ευθέως (με διαφόρων ειδών «ψηφιακές» επιθέσεις). Στην περίπτωση δε της παρενόχλησης «δι’ αντιπροσώπου», ο εκφοβιστής χρησιμοποιεί τρίτους για να επιτύχει τον εκφοβισμό, είτε εκείνοι το συνειδητοποιούν είτε όχι. Από τα προλεχθέντα, καταλαβαίνουμε πόσο πιο εύκολο είναι να αναμιχθεί στον εκφοβισμό «δι’ αντιπροσώπου», εν αγνοία του, και κάποιος ενήλικος! Μπορούμε, δηλαδή, να περάσουμε τη γραμμή που διαχωρίζει τον ψηφιακό εκφοβισμό από την ψηφιακή παρενόχληση, και, αυτό και μόνο, καθιστά τον ψηφιακό εκφοβισμό «δι’ αντιπροσώπου» πολύ πιο επικίνδυνη κατάσταση!

Ας δούμε, όμως, μαζί με ποιους τρόπους συντελείται ο ψηφιακός εκφοβισμός:

Α) Ως ευθεία επίθεση:

  • Mέσω άμεσων μηνυμάτων (instant messaging), κλήσεων ή γραπτών μηνυμάτων στο κινητό τηλέφωνο:
  1. Τα παιδιά-εκφοβιστές μπορεί να στείλουν σε άλλα παιδιά μηνύματα με βλαβερό ή/και απειλητικό περιεχόμενο. Μπορεί, ακόμα, να αποστείλουν «αστεία», ώστε να γελοιοποιήσουν το παιδί-στόχο. Τα μηνύματα αυτά, στέλνονται είτε απευθείας στον εκφοβιζόμενο ή σε κάποια ομάδα ατόμων, που ο εκφοβιστής θέλει να ενθαρρύνει, για να πάρουν και εκείνα μέρος στον εκφοβισμό.
  2. Κάποιες φορές, η κατάσταση σοβαρεύει, καθώς στο παιδί-στόχο αποστέλλεται συστηματικά πλήθος μηνυμάτων ή και βίντεο μέσω διαδικτύου ή κινητού τηλεφώνου, με σκοπό να το εξευτελίσουν. Ίσως, να σταλθούν και απειλές για τη σωματική του ακεραιότητα…
  3. Μερικοί ανήλικοι δημιουργούν ένα διαδικτυακό όνομα που μοιάζει κατά πολύ στο διαδικτυακό όνομα άλλου παιδιού (π.χ. koostas_13, αντί για kostas_13). Έτσι, χρησιμοποιώντας αυτό το όνομα, μπορούν να στείλουν απρεπή μηνύματα σε άλλους χρήστες, παριστάνοντας το άλλο παιδί.
  4. Ένα παιδί-στόχος μπορεί να παρενοχλείται, επίσης, με επαναλαμβανόμενες απειλητικές ή νεκρές κλήσεις.
  5. Τέλος, πολλοί Διαδικτυακοί Πάροχοι δίνουν την ευκαιρία στους χρήστες να «επισημάνουν» τυχόν απρεπή συμπεριφορά άλλων χρηστών. Πολλά παιδιά, ωστόσο, χρησιμοποιούν συχνά το κουμπί της «επισήμανσης» ως παιχνίδι ή φάρσα. Σε αρκετές περιπτώσεις δε μπορεί, με τις ενέργειές τους, να αποκλείσουν κάποιο παιδί από τη σύνδεση για κάποια χρονική περίοδο. Πώς; Μα «επισημαίνοντας» τα μηνύματά του χωρίς λόγο, ταλαιπωρώντας και στοχοποιώντας το.
  • Στέλνοντας εικόνες μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (e-mail) ή κινητού τηλεφώνου:
  1. Είναι αρκετά συχνή πρακτική τα παιδιά-εκφοβιστές να παίρνουν φωτογραφίες άλλων παιδιών, όταν εκείνα βρίσκονται σε αποδυτήρια, στο μπάνιο ή σε κάποιο δοκιμαστήριο, και στη συνέχεια να τις κοινοποιούν, μέσω διαδικτύου ή κινητού τηλεφώνου.
  2. Ο ψηφιακός εκφοβισμός λειτουργεί και μέσα από μαζικά ηλεκτρονικά μηνύματα (e-mail), που περιέχουν ταπεινωτικές φωτογραφίες παιδιών. Οι φωτογραφίες αυτές  μπορεί να είναι πραγματικές ή και επεξεργασμένες, με «αστείο» ή χυδαίο τρόπο. Το φοβερό είναι ότι, άπαξ και σταλεί ένα τέτοιο e-mail, διαμοιράζεται ταχύτατα σε εκατοντάδες ανθρώπους! Δεν υπάρχει, πραγματικά, τρόπος να ελεγχθεί το πού θα καταλήξει!
  • Με κλοπή του συνθηματικού (password):
  1. Συχνό φαινόμενο αποτελεί η κλοπή του συνθηματικού, προκειμένου το παιδί-στόχος να κλειδωθεί έξω από τον λογαριασμό του.
  2. Ο «κλέφτης» του συνθηματικού ενδέχεται να ανοίξει διάλογο με τρίτους, προσποιούμενος το παιδί στο οποίο ανήκει πραγματικά ο λογαριασμός. Μπορεί να μιλήσει άσχημα και προσβλητικά. Έτσι, θα εξοργίσει τους φίλους του εκφοβιζόμενου ή και αγνώστους, οι οποίοι, φυσικά, δεν μπορούν να γνωρίζουν ποιος κρύβεται πίσω από αυτήν την απαράδεκτη συμπεριφορά!
  3. Σε μερικές περιπτώσεις, ο εκφοβιστής κλέβει το συνθηματικό, για να επεξεργαστεί το προφίλ του πραγματικού χρήστη. Οι αλλαγές που κάνει συνήθως περιλαμβάνουν ανάρμοστο, ρατσιστικό και, γενικά, ακατάλληλο περιεχόμενο, με στόχο να προκαλέσουν αρνητικό αίσθημα ή να προσβάλουν ανθρώπους.
  • Μέσω ιστοσελίδων:
  1.  Παλαιότερα, τα παιδικά «πειράγματα» λάμβαναν χώρα στις παιδικές χαρές και στις αλάνες… Τώρα συμβαίνουν στο Διαδίκτυο! Παιδιά αναρτούν προσωπικές πληροφορίες ή/και φωτογραφίες άλλων παιδιών σε ιστοσελίδες. Κάτι τέτοιο είναι άκρως επικίνδυνο, αφού οποιοσδήποτε μπορεί να χρησιμοποιήσει τις πληροφορίες αυτές για να επικοινωνήσει με αυτά τα παιδιά ή να τα εντοπίσει!
  2. Κάποιες φορές, παιδιά δημιουργούν ιστοσελίδες με σκοπό να προσβάλουν ή να θέσουν σε κίνδυνο άλλα παιδιά. Φτιάχνουν σελίδες ή «ομάδες» σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης (π.χ. Facebook), για να κοροϊδέψουν ή να εξευτελίσουν ένα παιδί ή μια ομάδα παιδιών.
  • Μέσω ιστολογίων (blog):

Τα ιστολόγια αποτελούν έναν ευχάριστο και δημιουργικό τρόπο για να εκφράζονται τα παιδιά και οι έφηβοι, γράφοντας τις σκέψεις τους και στέλνοντας μηνύματα, που οι φίλοι τους μπορούν να δουν και να διαβάσουν. Είναι, στην ουσία, διαδικτυακά ημερολόγια. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ωστόσο, οι εκφοβιστές χρησιμοποιούν τα ιστολόγια, για να δυσφημίσουν άλλα παιδιά ή να παραβιάσουν την ιδιωτική τους ζωή.

  • Μέσω διαδραστικών ψηφιακών παιχνιδιών:

Η πλειονότητα των παιδιών σήμερα παίζουν διαδραστικά παιχνίδια στο Διαδίκτυο ή σε παιχνιδομηχανές (π.χ. X-BOX, PS3/4  κ.λπ.). Τα παιχνίδια αυτά δίνουν στους παίκτες τη δυνατότητα να επικοινωνούν με τους όποιους συμπαίκτες τους, μέσω διαδικτυακών μηνυμάτων ή διαδικτυακής κλήσης. Μερικά παιδιά κακοποιούν συστηματικά άλλα παιδιά, μέσω αυτών των επιλογών, απειλώντας και υβρίζοντάς τα. Υπάρχουν δε περιπτώσεις όπου παιδιά κλειδώνονται έξω από τους λογαριασμούς τους, δυσφημίζονται ή οι λογαριασμοί τους παραβιάζονται (χακάρονται).

  • Μέσω διαδικτυακών δημοσκοπήσεων (internet polling):

Αρκετοί ιστότοποι και μέσα κοινωνικής δικτύωσης δίνουν τη δυνατότητα στους χρήστες τους να δημιουργήσουν διαδικτυακές «ψηφοφορίες». Με σκοπό, λοιπόν, να ντροπιάσουν ή να εξευτελίσουν κάποιο παιδί, ανήλικοι στήνουν τέτοιες δημοσκοπήσεις και καλούν τρίτους να ψηφίσουν π.χ. το πιο άσχημο ή το πιο χοντρό παιδί του σχολείου…

  • Στέλνοντας κακόβουλο κώδικα:

Σε αυτήν την περίπτωση, ο ψηφιακός εκφοβισμός έρχεται με τη μορφή ιών ή πειρατικών προγραμμάτων, που αποστέλλονται στον υπολογιστή του παιδιού-στόχου, για να τον βλάψουν ή να τον κατασκοπεύσουν. Ένα παράδειγμα είναι τα προγράμματα τύπου Trojan Horse, που δίνουν στον εκφοβιστή τη δυνατότητα να ελέγξει από απόσταση τον υπολογιστή κάποιου άλλου παιδιού, ακόμα και να διαγράψει τον σκληρό του δίσκο.

  • Βομβαρδίζοντας τον εκφοβιζόμενο με ανεπιθύμητα ηλεκτρονικά μηνύματα (junk e-mail):

Αρκετά συχνά, παιδιά εγγράφουν άλλους ανηλίκους σε λίστες προώθησης προϊόντων, μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, προκειμένου οι τελευταίοι να λαμβάνουν μαζικά ανεπιθύμητη αλληλογραφία. Στις τάξεις των εφήβων, η κατάσταση αυτή μπορεί να πάρει σοβαρότερη τροπή! Τα παιδιά-στόχοι μπορεί να βρεθούν, χωρίς τη συγκατάθεσή τους, εγγεγραμμένα σε ιστοτόπους πορνογραφικού περιεχομένου και να λαμβάνουν ανεπιθύμητο πορνογραφικό υλικό! Ο καθένας μπορεί να φανταστεί τι προβλήματα, προσωπικά και οικογενειακά, ενδέχεται να δημιουργήσει σε έναν έφηβο η παραπάνω ενέργεια…

  • Με πλαστοπροσωπία:

Ένα παιδί που εκφοβίζει ψηφιακά προκαλεί σημαντική ζημιά στον στόχο του με την κατάχρηση της ταυτότητάς του. Πολλές φορές, προσποιούμενος τον εκφοβιζόμενο, ο εκφοβιστής μπορεί να αναρτήσει προσβλητικά μηνύματα ή μηνύματα μίσους σε δωμάτια επικοινωνίας, δημιουργώντας αρνητικό κλίμα για το αντικείμενο της επίθεσής του. Μπορεί, ακόμα, να στείλει υβριστικά ή απειλητικά μηνύματα σε μεμονωμένους χρήστες ή σε ομάδες χρηστών. Μπορεί, τέλος, να τροποποιήσει μηνύματα που ο εκφοβιζόμενος έχει στείλει, ώστε να εμφανίζεται ότι έχει μοιραστεί κάποιο μυστικό ή έχει κακολογήσει τρίτους. Επιχειρεί με αυτόν τον τρόπο να βλάψει το άλλο παιδί και, ίσως, να προκαλέσει επίθεση εναντίον του. Πολλές φορές, για να διευκολύνει την επίθεση, ο εκφοβιστής ανεβάζει στο διαδίκτυο προσωπικά στοιχεία του παιδιού-στόχου, όπως το όνομα, τη διεύθυνση, φωτογραφίες του ή το τηλέφωνό του.

Β) Ως παρενόχληση «δι’ αντιπροσώπου»: 

Κύριο χαρακτηριστικό αυτής της μορφής ψηφιακού εκφοβισμού είναι το ότι κάποιος τρίτος/κάποιοι τρίτοι εκτελούν τις εκφοβιστικές ενέργειες, αντί του εκφοβιστή. Στις περισσότερες περιπτώσεις, γίνονται συνεργοί του εκφοβιστή άθελά τους, καθώς δεν γνωρίζουν πως οι ενέργειές τους αποτελούν εκφοβισμό, άδικη επίθεση ή παρενόχληση! Μερικές φορές, μάλιστα, έχουν την εικόνα ότι λειτουργούν οι ίδιοι αμυντικά, απέναντι σε κάποιον που τους παρενοχλεί! Ας μιλήσουμε, όμως, με παραδείγματα:

  • Εκφοβισμό «δι’ αντιπροσώπου» έχουμε στην περίπτωση των «επισημάνσεων» απέναντι στο παιδί-στόχο. Όταν ο εκφοβιστής πατά το κουμπί της επισήμανσης σε διάφορες ιστοσελίδες και παρακινεί και τρίτους να το κάνουν, η «φάρσα» απέναντι σε ένα παιδί γίνεται εφιάλτης. Τη «βρώμικη» δουλειά του εκφοβιστή αναλαμβάνουν στη φάση αυτή τα τρίτα άτομα, που συμμετέχουν στον «πόλεμο των επισημάνσεων», αλλά και οι Διαδικτυακοί Πάροχοι, οι οποίοι αποκλείουν έναν αθώο από τη χρήση των υπηρεσιών τους.
  • Τις περισσότερες φορές, όμως, η παρενόχληση «δι’ αντιπροσώπου» ξεκινά με πλαστοπροσωπία από την πλευρά του εκφοβιστή. Αυτός δημιουργεί έναν ψεύτικο λογαριασμό, μια ψεύτικη σελίδα ή μια ομάδα, όπου παρουσιάζεται ως ο εκφοβιζόμενος. Μπορεί ακόμα να έχει πάρει και τον έλεγχο του λογαριασμού του παιδιού-στόχου, κλέβοντας το συνθηματικό του. Έπειτα, μπορεί με διάφορες ενέργειές του (προσβολές, απειλές, απρεπή σχόλια, προκλητικές αναρτήσεις, μηνύματα ή εικόνες κ.ά.) να στοχοποιήσει τον εκφοβιζόμενο στα μάτια τρίτων, παιδιών ή ενηλίκων, γνωστών ή αγνώστων. Σε κάθε περίπτωση, κατορθώνει να στρέψει όλους τους παραπάνω κατά του παιδιού-στόχου και να τους κάνει να δρουν εκφοβιστικά απέναντί του. Η κατάσταση δε χειροτερεύει, όταν ο ανήλικος εκφοβιστής αναρτά προσωπικά στοιχεία του στόχου του, ώστε να διευκολύνει τις επιθέσεις από τρίτους.
  • Υπάρχει, τέλος, η πιθανότητα στον ρόλο του «αντιπροσώπου» να βρεθούν ακόμα και οι γονείς του εκφοβιζόμενου παιδιού ή εφήβου! Εάν ο εκφοβιστής καταφέρει να πείσει ότι ο στόχος του δεν έχει την αποδεκτή διαδικτυακή συμπεριφορά, οι γονείς του τελευταίου σίγουρα θα αντιδράσουν, τιμωρώντας το παιδί αυτό ή στερώντας του διαδικτυακά προνόμια, χωρίς ουσιαστικά να του αξίζει κάτι τέτοιο!

Γιατί είναι σημαντικό να επισημανθούν οι κίνδυνοι του ψηφιακού εκφοβισμού

Στόχος του παραπάνω άρθρου είναι να αποκτήσουν τα παιδιά, οι έφηβοι και οι ενήλικοι, γονείς και εκπαιδευτικοί, αναγνώστες και χρήστες του Αθηνοδρομίου, μιαν ολοκληρωμένη εικόνα για το πώς λειτουργεί ο ψηφιακός εκφοβισμός. Ειδικότερα, να γνωρίσουν τα είδη συμπεριφορών που συνδέονται με τις δύο κύριες μορφές εκδήλωσής του! Να μπορούν, επομένως, να αναγνωρίσουν τις συμπεριφορές αυτές, ως ψηφιακό εκφοβισμό, και στην ψηφιακή τους καθημερινότητα! Άλλωστε, μόνο γνωρίζοντας ένα πρόβλημα αποκτούμε τη δυνατότητα να το αναγνωρίζουμε, να το αντιμετωπίζουμε και, ανεβαίνοντας ένα σκαλί παραπάνω, να το προλαμβάνουμε. Η πρόληψη, καθόσον είναι γνωστό, είναι πάντοτε προτιμητέα της αντιμετώπισης…«καλύτερο το να προλαμβάνει κανείς από το να θεραπεύει», κατά τον σοφό γιατρό της αρχαιότητας, Ιπποκράτη. Για να φτάσουμε, ωστόσο, στο να προλαμβάνουμε καταστάσεις, χρειάζεται να σκύψουμε πάνω από αυτές, να τις γνωρίσουμε και να τις κατανοήσουμε! Έτσι, θα είμαστε σε θέση να αναλύσουμε κάθε πρόβλημα και να προτείνουμε λύσεις! Στόχος του παρόντος άρθρου είναι ακριβώς αυτός…μια πρώτη ώθηση, σε μικρούς και σε μεγάλους, φίλους του Αθηνοδρομίου, προς την κατεύθυνση της γνώσης! Και μακάρι κάποτε κανείς να μην εκφοβίζει κανέναν…

 

Μέχρι την επόμενη φορά,

Καλή και ασφαλή διαδικτυακή περιήγηση!

 

Πηγές

STOP Cyberbullying

stopbullying

Cyberbullying Research Center

KidsHealth

BullyingUK 

PACER’S National Bullying Prevention Center

Cyberkids

 

Ηλ. Ταχ.: [email protected]

Αγάθη Πατσιούδη

Δασκάλα – ΜΔΕ Ειδική Αγωγή: Λογοθεραπεία-Συμβουλευτική

 

Ελευθερία Κρασσά

Φοιτήτρια στο Τμήμα Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας, Ο.Π.Α.