Σύνταξη άρθρου: Στεφανία Πολλάκη

Επιμέλεια άρθρου: Κωνσταντίνος Ουρανός

Η γεωμορφολογία του λεκανοπεδίου της Αττικής και ιδιαίτερα της Αθήνας περιλαμβάνει στην περίμετρό της μια σύνθεση ορεινών όγκων και λόφων. Σε αυτά συγκαταλέγονται ο Υμηττός, η Πεντέλη, το όρος Αιγάλεω και η Πάρνηθα. Λόφοι της Αθήνας είναι ο Λυκαβηττός, ο λόφος του Αρδηττού, ο Άρειος Πάγος, ο λόφος του Φιλοπάππου, ο λόφος των Νυμφών, ο λόφος του Στρέφη και τα Τουρκοβούνια (Λυκοβούνια ή Αγχεσμός στην αρχαιότητα). Στο παρόν άρθρο θα παρουσιαστεί η περιβαλλοντική αξία, αλλά και η γενικότερη σημασία του Υμηττού για την πόλη μας.

Ο όγκος του Υμηττού από τη μια και ο Σαρωνικός από την άλλη με τη Σαλαμίνα καθώς και οι λόφοι μέσα στο λεκανοπέδιο ορίζουν τον ορίζοντα της πόλης. Ο Υμηττός βρίσκεται στην ανατολική πλευρά του λεκανοπεδίου της Αττικής και έχει συνολική έκταση 81.230 στρέμματα. Έχει μήκος περίπου 20 χλμ. με την ψηλότερη κορυφή του να αγγίζει τα 1.026 μ. . Ως προς τη γεωγραφία του, ο Υμηττός εκτείνεται από τον Βορρά (δήμος Αγίας Παρασκευής και Γλυκά Νερά) προς τον Νότο (δήμος Βούλας και Βάρης). Επίσης το μήκος του Υμηττού εφάπτεται στους δήμους της Καισαριανής, της Ηλιούπολης και της Αργυρούπολης. Ο όγκος του Υμηττού χωρίζει την Αττική περίπου στη μέση, ανατολικά είναι η πεδιάδα των Μεσογείων και δυτικά το λεκανοπέδιο της Αθήνας και η κυρίως πόλη. Οι γεωγραφικές συντεταγμένες του είναι 37° 57′ 12 Β (γεωγραφικό πλάτος) και 23° 44′ 56 E (γεωγραφικό μήκος). Η σύσταση των πετρωμάτων του είναι ασβεστολιθική, σχιστολιθική καθώς και σε ένα ποσοστό από μαρμαρυγιακό σχιστόλιθο. Το πιο πολύτιμό του όμως πέτρωμα είναι το κυανότεφρο μάρμαρο, μεγάλης αξίας ήδη από την αρχαιότητα.

Μυθολογία

Σύμφωνα με τις πηγές (π.χ. στον Φαίδρο του Πλάτωνα) στον Υμηττό κατοικούσε μια πλειάδα κατωτέρων θεοτήτων όπως οι αμαδρυάδες, οι ορειάδες, οι ναϊάδες και οι δρυάδες. Ο βασικός μύθος που αφορά στον Υμηττό έχει να κάνει με την καταγωγή του Ερεχθέα, του ερπετόμορφου πρώτου βασιλιά της Αθήνας. Στην προσπάθειά του ο Ήφαιστος να συνευρεθεί με την Αθηνά, την οποία είχε ερωτευθεί, την πλησίασε και το σπέρμα του έπεσε στο πόδι της. Η θεά θυμωμένη το σκούπισε με ένα κομμάτι μαλλί (έριον), το οποίο μετά πέταξε στη γη (χθίων). Μόλις αυτό το μαλλί ακούμπησε στη γη αυτή γονιμοποιήθηκε και γεννήθηκε ο Εριχθόνιος, δηλαδή ο Ερεχθέας [έριον = μαλλί + χθίων = γη – έδαφος]. Πολύ γνωστός είναι και ο μύθος του Κεφάλου και του φόνου της γυναίκας του στον Υμηττό.

Ιστορία

Ο Υμηττός κατοικείται ήδη από τη Νεολιθική εποχή και ιδιαίτερα στη δυτική του πλευρά, η οποία αποτελούσε ένα εξαιρετικό οικοσύστημα, πλούσιο σε πόρους και ύδατα. Η αρχαιολογική έρευνα έχει ανακαλύψει στους οικισμούς αυτούς πολλά εργαλεία καθώς και άλλα χρηστικά κατάλοιπα. Προελληνικοί οικισμοί (πελασγικοί) αναφέρονται και από τον Ηρόδοτο και αποδεικνύεται του λόγου του το αληθές από την αρχαιολογική σκαπάνη. Έτσι έχουμε τις εξής θέσεις: Πήρα, Σκυρίδες, Σφητός, Αιξωνή, Κίκυνα. Κατά τους ιστορικούς χρόνους ο Υμηττός τροφοδοτούσε τους οικισμούς, τα Μεσόγεια και την Αθήνα με νερά, διατροφικά προϊόντα (μέλι, κρέας, βότανα), ξυλεία καθώς και με τα λατομεία του που ήταν πολύτιμα για την οικοδόμηση γενικότερα. Η χρήση αυτή του Υμηττού συνεχίστηκε με τον έναν ή τον άλλον τρόπο σε όλους τους ιστορικούς χρόνους και έως τις αρχές του 20ου αιώνα.

Περιβαλλοντική επισκόπηση

Κλίμα

Το μικροκλίμα του Υμηττού χαρακτηρίζεται ως μεσογειακό με κρύους, υγρούς χειμώνες και ζεστά, ξηρά καλοκαίρια. Παρατηρείται το φαινόμενο των έντονων βροχοπτώσεων με μεγάλη ποσότητα νερού ενδιάμεσα σε περιόδους ανομβρίας.

Ύδατα

Ένα βουνό πάντα χαρακτηρίζεται από την ποσότητα και την ποιότητα των υδάτων του. Έτσι και ο Υμηττός είχε ονομαστά νερά από την αρχαιότητα τα οποία κατά τον μεσαίωνα είχαν τη φήμη ως ιδιαίτερα ιαματικών. Τα δύο κυριότερα ποτάμια που πηγάζουν από τις πλαγιές του Υμηττού είναι ο Ιλισσός και ο Ηριδανός. Ο Ιλισσός πηγάζει από τα βορειοδυτικά πρανή του Υμηττού και διασχίζει προς τα νοτιοανατολικά το λεκανοπέδιο της Αθήνας. Ο Ηριδανός πηγάζει από την πλαγιά του Υμηττού στην ευρύτερη περιοχή της Καισαριανής και συναντά την κοίτη του Ιλισσού, του οποίου είναι παραπόταμος. Επίσης από τον Υμηττό κατέρχονται πάρα πολλά ρυάκια, ξεροπόταμοι και χείμαρροι.

Σπήλαια και Βάραθρα

Δικαίως ο Υμηττός τα παλαιότερα χρόνια αποκαλούταν και «Κούφιος» καθώς είναι γνωστά πάνω από πενήντα σπήλαια και βάραθρα στο ευρύτερο σώμα του. Ενδεικτικά αναφέρουμε τα κυριότερα:

  1. Λεονταριού σπήλαιο.
  2. Κορακοβουνίου βάραθρο.
  3. Κορακοβουνίου σπήλαιο.
  4. Αστερίου μεγάλο βάραθρο.
  5. Κορυφογραμμής Υμηττού βάραθρο.
  6. Κουτούκι σπήλαιο.
  7. Γιδοσπηλιά.
  8. Πύργου μεγάλο βάραθρο.
  9. Πύργου μικρό βάραθρο.
  10. Μπίμπεση σπήλαιο.
  11. Προφήτη Ηλία βάραθρο.
  12. Προφήτη Ηλία σπήλαιο.
  13. Προφήτη Ηλία σχίσμα-βάραθρο.
  14. Θρακιά Σταυρού.
  15. Σταυρού μικρό βάραθρο.
  16. Νταβέλη Σταυρού σπήλαιο.
  17. Μαυροβουνίου Μεγάλη Σπηλιά.
  18. Μαυροβουνίου Στρογγυλή Σπηλιά.
  19. Τρύπια Σπηλιά – Φυσική γέφυρα Μαυροβουνίου.
  20. Μαυροβουνιού μεγάλο βάραθρο.
  21. Μαυροβουνιού μικρό σπηλαιοβάραθρο.
  22. Μητρομάρα σπήλαιο.
  23. Προφήτη Ηλία σπηλαιοβάραθρο αρ.1.
  24. Προφήτη Ηλία σπηλαιοβάραθρο αρ.2.
  25. Κακαβούλας ή Κακοβούλας σπήλαιο.
  26. Θρακιά Συκιάς Βάρης.
  27. Νυμφόληπτου (ή Αρχεδήμου ή του Πάνα) σπήλαιο.
  28. Το σπήλαιο της Παιανίας, το «Κουτούκι».
Ο Υμηττός όπως φαίνεται από τη λεωφόρο Βουλιαγμένης

Χλωρίδα

Ο Υμηττός είναι ένα βουνό με μεγάλη ποικιλία φυτών. Συναντώνται πλατύφυλλα, σκληρόφυλλα και μεσογειακά κωνοφόρα (πεύκα κ.ά.). Περιλαμβάνει πάνω 600 είδη φυτών από τα οποία τα 44 ανήκουν στις Ορχιδέες. Επίσης στο βουνό φύονται γύρω στα 30 ενδημικά είδη, είδη με χαρακτηριστικά εντοπιότητας, δηλαδή γηγενή. Πολλά είναι επίσης τα είδη των αρωματικών και μελιγόνων φυτών, όπως το θυμάρι, καθώς και τα είδη μεσογειακών θαμνώνων όπως: αγριελιές, πουρνάρια, χαρουπιές, φρύγανα, μονοετή φυτά, κουμαριές, βολβώδη κ.ά. .

Ο ορίζοντας του Υμηττού, όπως φαίνεται από τον Λυκαβηττό

Το ευρύ οικοσύστημα του Υμηττού περιλαμβάνει επιμέρους οικοσυστήματα των οποίων ο πλούτος της χλωρίδας έχει επιτρέψει στην πανίδα τους να είναι και αυτή πλούσια με ιδιαίτερα μεγάλη ποικιλία.

Πανίδα

Στον Υμηττό έχουν καταγραφεί πολλά είδη θηλαστικών, όπως νυχτερίδες, κουνάβια, νυφίτσες, αλεπούδες, λαγοί, σκαντζόχοιροι, αρουραίοι, μυγαλές κ.ά., έχουν καταγραφεί πάνω από 100 είδη πτηνών, ενδημικά, μεταναστευτικά, χειμερινοί επισκέπτες και περιστασιακά εμφανιζόμενα. Ο αριθμός αυτός είναι το ¼ από τα είδη πτηνών που υπάρχουν στην Ελλάδα.

Υπάρχουν επίσης αρκετά είδη ερπετών, τα οποία είναι προστατευόμενα. Δύο είδη χερσαίων χελωνών υπάρχουν στον Υμηττό, ενώ σε ολόκληρη τη χώρα υπάρχει μόνο ένα ακόμα είδος. Στα ερπετά επίσης περιλαμβάνονται 3 είδη φιδιών και αρκετές σαύρες. Πολλά επίσης είναι τα είδη των αμφιβίων (κυρίως βάτραχοι και φρύνοι), καθώς και των εντόμων, όπως μέλισσες, σκαθάρια, πεταλούδες κ.ά. .

Οικιστικός Ιστός

Ο πίνακας «Η Θέα» του Σπύρου Βασιλείου, του 1965. Στο βάθος, δεσπόζοντας, ο Υμηττός, όπως τον αντελήφθη ο ζωγράφος. Πρόκειται για αυγοτέμπερα σε ξύλο και ανήκει στην Καλλιτεχνική Συλλογή της Εθνικής Τραπέζης

Όπως προαναφέραμε ο Υμηττός κατοικείται ήδη από τη Νεολιθική εποχή. Συνέχισε να κατοικείται και κατά την αρχαιότητα όπως μαρτυρούν και οι επεμβάσεις στο σπήλαιο του Πανός και το Πεισιστράτειο Υδραγωγείο καθώς  και κατάλοιπα ναών και κτηρίων της εποχής. Στη βυζαντινή περίοδο υφίστανται μικροί οικισμοί και χτίζονται μοναστήρια. Πολλά από αυτά υπάρχουν ως τις μέρες μας και είναι τα παρακάτω:

  • Μονή Καισαριανής.
  • Μονή των Ταξιαρχών.
  • Μονή Αγίου Γεωργίου.
  • Μονή Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου.
  • Μονή Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου, στον Καρέα.

 

Πηγές

 

Ηλ. Ταχ.: [email protected]

Στέλλα Κυρίκου

Γεωλόγος – Παλαιοντολόγος

 

Ηλ. Ταχ.: [email protected]

Οδυσσέας Αρχοντίκης

Γεωλόγος-Γεωπεριβαλλοντολόγος με μεταπτυχιακή ειδίκευση στην Παλαιοντολογία-Παλαιοκλιματολογία