Το Τμήμα Ένταξης και ο εκπαιδευτικός του, η συνεκπαίδευση

Σύνταξη άρθρου: Αγάθη Πατσιούδη

Επιμέλεια άρθρου: Κωνσταντίνος Ουρανός

Τις τελευταίες δύο δεκαετίες έχει τεθεί σε εφαρμογή στη χώρα μας η συνεκπαίδευση των μαθητών στις τάξεις του Γενικού Σχολείου. Αυτό σημαίνει ότι οι μαθητές με αναπηρία ή άλλες εκπαιδευτικές ανάγκες δεν υποχρεούνται να φοιτούν αποκλειστικά στο Ειδικό Σχολείο, αλλά μπορούν να φοιτούν στο Γενικό Σχολείο, με την υποστήριξη κατάλληλα εξειδικευμένου Ειδικού Εκπαιδευτικού και Επιστημονικού Προσωπικού (Ε.Ε.Π.), καθώς επίσης και Ειδικού Βοηθητικού Προσωπικού (Ε.Β.Π.). Η νέα αυτή εκπαιδευτική και σχολική πραγματικότητα οδήγησε στη δημιουργία νέων εκπαιδευτικών θεσμών και προγραμμάτων. Στο Γενικό Σχολείο υφίσταται, λοιπόν, πια η δυνατότητα παροχής Παράλληλης Στήριξης στον μαθητή από Ειδικό Εκπαιδευτικό εντός της σχολικής τάξης. Υπάρχει, επίσης, το Τμήμα Ένταξης (Τ.Ε.), το οποίο παρακολουθεί ο μαθητής για συγκεκριμένες ώρες κάθε μέρα, σε χώρο εντός του σχολείου αλλά εκτός της σχολικής τάξης, της οποίας είναι μέλος.

Στον σημαντικότατο αυτόν θεσμό του Τμήματος Ένταξης (Τ.Ε.) και στους εκπαιδευτικούς, που αναλαμβάνουν να φέρουν σε πέρας το έργο αυτό εντός του Γενικού Σχολείου, θα αναφερθούμε στο σημερινό μας άρθρο.

Τι είναι το Τμήμα Ένταξης (Τ.Ε.) και σε ποιους μαθητές απευθύνεται

Το Τμήμα Ένταξης (στο εξής Τ.Ε., χάριν συντομίας) αποτελεί μια δομή της Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης, η οποία λειτουργεί εντός του Γενικού Σχολείου (ενιαίου και επαγγελματικού). Στόχος του Τ.Ε. είναι η εκπαιδευτική υποστήριξη μαθητών με αναπηρία ή ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, εντός του σχολικού ωραρίου, μέσα από τα εξειδικευμένα, ατομικά ή ομαδικά, εκπαιδευτικά προγράμματα που τους παρέχει. Το Τ.Ε. αποτελεί ξεχωριστό τμήμα μέσα στη σχολική μονάδα και δέχεται μαθητές από όλες τις τάξεις.

Οι μαθητές που φοιτούν στο Τ.Ε. είναι, στην πλειψηφία τους, παιδιά με γενικές ή ειδικές μαθησιακές δυσκολίες, προβλήματα συμπεριφοράς και χαμηλή σχολική επίδοση. Οι μαθητές αυτοί φοιτούν στο Τ.Ε. για ορισμένες ώρες εβδομαδιαίως. Για να μπορέσουν να συμμετέχουν στο Τ.Ε. χρειάζεται:

α) να έχουν γνωμάτευση από φορέα, αρμόδιο για τη διάγνωση ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών (λ.χ. Κ.Ε.Σ.Υ. (τέως Κ.Ε.Δ.Δ.Υ.), Ιατροπαιδαγωγικό Κέντρο/Ι.Π.Κ.), ή

β) να έχουν υποβληθεί σε άτυπη παιδαγωγική αξιολόγηση από τον εκπαιδευτικό Ειδικής Αγωγής του Τ.Ε., έπειτα από πρόταση του εκπαιδευτικού γενικής τάξης και με τη σύμφωνη γνώμη του Σχολικού Συμβούλου.

Να τονίσουμε στο σημείο αυτό ότι απαραίτητη προϋπόθεση για τη φοίτηση ενός παιδιού στο Τ.Ε. απότελεί η κατάθεση από μέρους του γονέα/κηδεμόνα του Υπεύθυνης Δήλωσης – Αίτησης συμμετοχής.

Πώς λειτουργεί το Τμήμα Ένταξης 

Προκειμένου να ιδρυθεί και να λειτουργήσει ένα Τ.Ε., είναι απαραίτητο να υπάρχουν στη σχολική μονάδα Γενικής Εκπαίδευσης (σε όλο το σχολείο, δηλαδή, και όχι ανά τάξη) τρεις μαθητές με γνωμάτευση ή με υπεύθυνη δήλωση για συμμετοχή στο τμήμα, υπογεγραμμένη από γονέα. Έπειτα οι διαδικασίες κινούνται από τον Σύλλογο Διδασκόντων του Γενικού Σχολείου, σε συνεργασία με το αρμόδιο Κ.Ε.Σ.Υ. και την οικεία Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας ή Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και πάντοτε με τη σύμφωνη γνώμη και τη συνεργασία των γονέων.

Ο εκπαιδευτικός του Τ.Ε. προτείνει δώδεκα (12) το μέγιστο από τους μαθητές με αναπηρία ή ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες για υποστήριξη στο Τ.Ε. του σχολείου. Κριτήρια για την επιλογή του αποτελούν η σοβαρότητα των ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών που ο μαθητής παρουσιάζει, η ανάγκη του για εξειδικευμένη εκπαιδευτική υποστήριξη, η ηλικία του, η τάξη στην οποία φοιτά, αλλά και ο συνολικός αριθμός μαθητών που έχει τη δυνατότητα να υποστηρίξει αποτελεσματικά ο ίδιος ο εκπαιδευτικός.

Οι μαθητές που έχουν επιλεγεί οργανώνονται σε μικρές ομάδες με βάση τις εκπαιδευτικές τους ανάγκες, όπως αυτές έχουν οριστεί από την άτυπη αξιολόγηση του Ειδικού Εκπαιδευτικού του Τ.Ε., λαμβάνοντας υπόψη τη γνωμάτευση του Κ.Ε.Σ.Υ. ή του Ι.Π.Κ. και τις προτάσεις των εκπαιδευτικών της Γενικής Αγωγής. Αυτό σημαίνει ότι η συμμετοχή στην κάθε ομάδα δεν έχει ως κριτήριο την ηλικία ή την τάξη φοίτησης του μαθητή. Συναντούμε, για παράδειγμα, έναν μαθητή της Β’ τάξης, δύο της Δ’ τάξης και έναν της Ε’ τάξης, που αντιμετωπίζουν κοινές δυσκολίες, να δουλεύουν στην ίδια ομάδα. Ωστόσο, υπάρχουν και οι μαθητές που παρουσιάζουν σοβαρές εκπαιδευτικές ανάγκες και η ομαδοποίηση δεν είναι γι’ αυτούς ο ενδεδειγμένος τρόπος παρέμβασης. Ο εκπαιδευτικός του Τ.Ε., λοιπόν, υλοποιεί στην περίπτωση αυτή εξατομικευμένο πρόγραμμα παρέμβασης, το οποίο ακολουθεί ο μαθητής και εντός της γενικής τάξης, εάν αυτό κριθεί απαραίτητο.

Οι ώρες φοίτησης των παιδιών στο Τ.Ε. καθορίζονται από τον ειδικό εκπαιδευτικό σε συνεργασία με τον δάσκαλο της τάξης, ακολουθώντας κυκλικό ωράριο. Πρόκειται για έναν προγραμματισμό διαμορφωμένο με τέτοιον τρόπο, ώστε να μη χάνονται πολλές ώρες του μαθήματος, που αφορούν στο ίδιο εκπαιδευτικό αντικείμενο. Συνήθως μεριμνάται ο μαθητής να απουσιάζει κατά μέσον όρο δύο φορές τον μήνα από κάθε εκπαιδευτικό αντικείμενο (π.χ. δύο φορές από τη μελέτη περιβάλλοντος, δύο φορές από τα μαθηματικά κ.ο.κ.). Το πρόγραμμα αυτό είναι ευέλικτο και ανοικτό σε αναπροσαρμογή, όταν η παρουσία του μαθητή είναι απαραίτητη στην τάξη, όπως στην περίπτωση ενός διαγωνίσματος, ενός πειράματος, μιας προβολής ταινίας κ.ά. . Σημαντικό είναι να αναφερθεί ότι ο εκπαιδευτικός του Τ.Ε., αν και εργάζεται με τον μαθητή κυκλικά, αποφεύγει να τον απασχολεί σε μαθήματα στα οποία ο μαθητής έχει καλή επίδοση, εμπλέκεται θετικά και κάνουν καλό στην αυτοεικόνα και στην αυτοεκτίμησή του, όπως είναι η ζωγραφική, τα εικαστικά, η θεατρική αγωγή, η πληροφορική κ.ά. .

Η διδασκαλία στο Τμήμα Ένταξης

Στο Τ.Ε. ο τρόπος και η μορφή διδασκαλίας διαφέρει σε πολλά σημεία από αυτή της γενικής τάξης. Κατ’ αρχάς, από τη στιγμή που οι μαθητές του Τ.Ε. είναι σαφώς λιγότεροι αριθμητικά από αυτούς της γενικής τάξης, οι ρυθμοί διδασκαλίας και μάθησης είναι πιο χαλαροί και πιο αργοί από τους αντίστοιχους της γενικής τάξης, ενώ ο ανταγωνισμός μεταξύ των μελών του τμήματος δεν υφίσταται ως έννοια. Όπως επισημάναμε και παραπάνω, η διδασκαλία πραγματοποιείται στο τμήμα είτε σε ολιγομελείς ομάδες μαθητών του ίδιου επιπέδου είτε μεταξύ εκπαιδευτικού και μαθητή με το σύστημα «ένας προς έναν». Κατά την εκπαιδευτική διαδικασία γίνεται χρήση πολλών εποπτικών μέσων και υλικών και επιστρατεύονται εναλλακτικοί τρόποι μάθησης, όπως το παιδαγωγικό παιχνίδι, η δραματοποίηση, η μάθηση με χρήση υπολογιστή και νέων τεχνολογιών, η διδασκαλία με χρήση αντικειμένων και η εν συνεχεία μετάβαση στο εικονικό και συμβολικό επίπεδο.

Η ύλη, την οποία διδάσκεται ο μαθητής, επιλέγεται και διαμορφώνεται από τον ειδικό δάσκαλο του Τ.Ε., σύμφωνα με τις ανάγκες/ικανότητες του κάθε μαθητή, ανεξάρτητα από την τάξη στην οποία φοιτά και από την ηλικιακή του βαθμίδα. Ο δάσκαλος του Τ.Ε. χρησιμοποιεί πλήθος εγχειριδίων αλλά και υλικού, που ο ίδιος έχει συγκεντρώσει (βιβλία, ασκήσεις, κάρτες, λογισμικό κ.ά.). Δεν αποκλείεται να χρησιμοποιηθεί υλικό και από τα εγχειρίδια της γενικής τάξης, πάντα όμως αναπροσαρμοσμένο και κατάλληλα τροποιημένο, ώστε ο μαθητής να βοηθηθεί, να καλύψει τυχόν «κενά» και να φτάσει στο επίπεδο της γενικής τάξης στην οποία φοιτά. Υπάρχουν, βέβαια, και περιπτώσεις όπου ο ειδικός δάσκαλος επιστρατεύει πλήρως διαφοροποιημένο εκπαιδευτικό υλικό, όπως λίστες για γρήγορο διάβασμα, ασκήσεις ανάγνωσης και κατανόησης, κάρτες ορθής γραφής, ασκήσεις τονισμού και υλικό που ο ίδιος κατασκευάζει. Μπορεί, επιπλέον να χρησιμοποιεί και τα σχετικά εγχειρίδια του Πλαισίου Αναλυτικού Προγράμματος Σπουδών Ειδικής Αγωγής (Π.Α.Π.Ε.Α.), τα Αναλυτικά Προγράμματα Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης και τα Διαφοροποιημένα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών για μαθητές με αναπηρία ή ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες.

Ο χώρος του Τ.Ε. είναι και αυτός διαφορετικός από τις γενικές τάξεις. Σε πολλές αίθουσες Τ.Ε. τα θρανία δίνουν τη θέση τους σε ένα ή περισσότερα στρογγυλά τραπέζια εργασίας. Η αίθουσα είναι δομημένη σε γωνιές-νησίδες, ανάλογα με τις ανάγκες των μαθητών. Υπάρχει έτσι χώρος ανάπαυσης, ανάγνωσης, αυτόνομης δραστηριότητας, εργασιών, ενώ είναι απαραίτητος ο υπολογιστής με σύνδεση στο διαδίκτυο και η συσκευή προβολής.

Ο εκπαιδευτικός του Τμήματος Ένταξης

Ο ρόλος του ειδικού εκπαιδευτικού, ο οποίος διδάσκει στο Τ.Ε. είναι πολυδιάστατος και σημαντικότατος, καθώς λειτουργεί ως συνδετικός κρίκος ανάμεσα στη Γενική Αγωγή και την Ειδική Εκπαιδευτική Παρέμβαση. Οι κύριες αρμοδιότητές του είναι οι εξής:

• Αξιολογεί, έπειτα από πρόταση του Συλλόγου Διδασκόντων και των υπεύθυνων εκπαιδευτικών των τάξεων, τους μαθητές προς διερεύνηση των ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών τους.
• Ενημερώνει, σε συνεργασία με τον Διευθυντή της σχολικής μονάδας, τους γονείς και κηδεμόνες των μαθητών σχετικά με τις απαραίτητες διαδικασίες για διάγνωση των μαθητών από αρμόδιους φορείς (Κ.Ε.Σ.Υ., Ι.Π.Κ.) και φοίτηση στο Τ.Ε. του σχολείου.
• Συντάσσει και υποβάλλει στον Σχολικό Σύμβουλο Ειδικής Αγωγής το εβδομαδιαίο ωρολόγιο πρόγραμμα, καθώς και την ετήσια αξιολογική έκθεση λειτουργίας του Τ.Ε. .
• Συνεργάζεται στενά με τον δάσκαλο της γενικής τάξης, ώστε να συνδέεται το κοινό και το εξειδικευμένο πρόγραμμα ως προς το περιεχόμενό του και τον τρόπο υλοποίησής του.
• Ενισχύει την ολόπλευρη προσαρμογή των παιδιών στο κοινό σχολικό περιβάλλον, μέσα από τη δημιουργία ομάδων εργασίας, παιχνιδιών και άλλων δραστηριοτήτων της σχολικής ζωής και πράξης.
• Ενημερώνει τακτικά τον ατομικό φάκελο κάθε μαθητή του Τ.Ε. και, σε περίπτωση αλλαγής σχολικού περιβάλλοντος, ενημερώνει σχετικά τη Διεύθυνση της νέας σχολικής μονάδας.
• Πληροφορεί και συμβουλεύει τα μέλη της σχολικής κοινότητας για θέματα Ειδικής Αγωγής, συνεργάζεται με τους οικείους Σχολικούς Συμβούλους και με το προσωπικό του οικείου Κ.Ε.Σ.Υ. .
• Προσφέρει τις υπηρεσίες του σε προγράμματα παράλληλης στήριξης του σχολείου του ή σε μαθητές συτεγαζόμενων σχολείων, εφόσον του ζητηθεί από τον οικείο Σχολικό Σύμβουλο Ειδικής Αγωγής.

 

Επίλογος 

Χρέος κάθε σχολείου είναι να εκπληρώσει τον παιδαγωγικό ρόλο του, να καλύψει, δηλαδή, πρωτίστως γνωστικά, αλλά και κοινωνικά και συναισθηματικά τον ευρύτερο δυνατό αριθμό μαθητών, αποφεύγοντας τον αποκλεισμό. Επομένως, τα Τ.Ε., που λειτουργούν πια στα περισσότερα σχολεία, ουσιαστικά προάγουν την ποιότητα των σχολείων αυτών, καθώς παρέχουν σε περισσότερους μαθητές ίσες ευκαιρίες πρόσβασης στη γνώση. Την ώρα που ο μαθητής βρίσκεται στο Τ.Ε. εργάζεται πάνω στις εντοπισμένες δυσκολίες του (γραφή, ανάγνωση, μαθηματική κατανόηση κ.ά.) και αυτό δεν μπορεί παρά να έχει θετικό αντίκτυπο στην επίδοσή του στην τάξη. Η παράλληλη παρακολούθηση του Τ.Ε. και της Γενικής Τάξης συμβάλλει τόσο στην παρέμβαση στις ατομικές εκπαιδευτικές ανάγκες και στη βελτίωση ή αποκατάσταση των ειδικών δυσκολιών του μαθητή, όσο και στην ενίσχυσή του στα εκάστοτε τρέχοντα γνωστικά ατικείμενα.

Στόχος του Τ.Ε. είναι όχι μόνο η εξειδικευμένη παρέμβαση σε δεξιότητες του μαθητή, ώστε οι δυσκολίες του να είναι διαχειρίσιμες. Είναι και η λειτουργική ένταξη στην τάξη του και, πάνω απ’ όλα, η αυτονόμησή του στο πλαίσιο της σχολικής ζωής και κοινωνίας. Η δημιουργία, λοιπόν, ενός απρόσκοπτου δικτύου επικοινωνίας και συνεργασίας ανάμεσα στον ειδικό παιδαγωγό του Τ.Ε., στους δασκάλους ή τους καθηγητές των τάξεων, στους γονείς και στα παιδιά είναι μείζονος σημασίας, προκειμένου η επιτυχημένη εκπαιδευτική παρέμβαση να γίνει πράξη. Η θετική στάση όλων μας απέναντι στον νεοσύστατο θεσμό του Τ.Ε. στο σχολείο είναι σίγουρο πως μόνο επιτυχή αποτελέσματα θα φέρει προς όφελος των μαθητών, αλλά και όλης της σχολικής κοινότητας.

 

Πηγές

Καθήκοντα και αρμοδιότητες Εκπαιδευτικού Προσωπικού Ειδικής Αγωγής (Απόσπασμα από ΦΕΚ 2585/2018)

Υπουργική Απόφαση 27922/γ6/8-3-2007 (φεκ 449/β΄)

Νόμος 3699/2008 για την Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση

Δελλασούδας, Λ. Γ.(2006). Εισαγωγή στην Ειδική Παιδαγωγική: Ποιότητα ζωής ατόμων με αναπηρία (Τόμος Δ’).Αθήνα: Αυτοέκδοση.

Δελλασούδας, Λ. Γ.(2005). Εισαγωγή στην Ειδική Παιδαγωγική: Σχολική Ένταξη μαθητών με Ειδικές Εκπαιδευτικές Ανάγκες (Τόμος Α’). Αθήνα: Αυτοέκδοση.

Δράκος, Γ. Δ. (2011). Σύγχρονα Θέματα της Ειδικής Παιδαγωγικής. Αθήνα: Διάδραση.

Πολυχρονοπούλου, Σ. (2012). Παιδιά και Έφηβοι με Ειδικές Ανάγκες και Ικανότητες: Σύγχρονες τάσεις εκπαίδευσης και ειδικής υποστήριξης. Αθήνα: Αυτοέκδοση.

 

Ηλ. Ταχ.: [email protected]

 

Τάσσος Κυρίκος

Μαθηματικός