Το σπίτι των Μπενιζέλων. Οθωμανική Αθήνα, Μέρος Πρώτο
Σύνταξη άρθρου: Μαρία Τσουμενή
Επιμέλεια: Κωνσταντίνος Ουρανός
Κρυμμένες συλλογικές μνήμες πίσω από τον μαντρότοιχο.
Μία συνηθισμένη βόλτα στην Πλάκα κατέληξε σε μια αναπάντεχη επίσκεψη σε ένα αρχοντικό κάτω από την σκιά της Ακρόπολης, στην οδό Ανδριανού 96. Το οίκημα αυτό είναι το τυπικότερο δείγμα αστικής αρχιτεκτονικής την εποχή της Τουρκοκρατίας και δεν είναι άλλο από το σπίτι των Μπενιζέλων. Το σπίτι των Μπενιζέλων είναι μια καλή αφορμή για μια ιστορική περιπλάνηση στο αστικό τοπίο του Κέντρου της πόλης μας. Η οικία αυτή ανήκε στον άρχοντα Άγγελο Μπενιζέλο, του οποίου κόρη είναι η γνωστή σε όλους μας Αγία Φιλοθέη η Αθηναία (Παρασκευούλα Μπενιζέλου – Παλαιολογίνα, 1522 – 1589)
Αυτό που βλέπει σήμερα ο επισκέπτης είναι η κύρια φάση του κτηρίου, που ανήκει στα τέλη του 17ου αιώνα με αρχές του 18ου, ενώ η παλαιότερη φάση ανάγεται πίσω στις αρχές του 16ου αιώνα.
Αυτό που μου κίνησε αμέσως την περιέργεια ήταν ο ψηλός μαντρότοιχος, που κρύβει αυτό το τόσο σημαντικό από αρχιτεκτονική και ιστορική άποψη κτήριο. Για ποιο λόγο όμως ένα τόσο ξεχωριστό κτίσμα να απομονώνεται και να κρύβεται πίσω από μια ψηλή μάντρα; Ο λόγος είναι ότι όλα τα σπίτια εκείνης της εποχής είχαν ψηλές μάντρες, για να προστατεύονται τα γυναικόπαιδα. Επίσης διότι στα σπίτια τότε φυλάσσονταν όλα τα τιμαλφή της οικογένειας. Μην ξεχνάμε πως η Αθήνα της περιόδου αυτής δεν είναι μια ελεύθερη πόλη, αλλά πως η Ενετοί κατακτητές εναλλάσσονται διαρκώς με τους Τούρκους, με βαριές συνέπειες για τη χώρα.
Όπως προαναφέραμε, το αρχοντικό των Μπενιζέλων είναι τυπικό αστικό σπίτι της υστεροβυζαντινής περιόδου. Θυμίζει έντονα μοναστήρι καθώς, επί της ουσίας, είναι χτισμένο γύρω από τη μεγάλη αυλή του.
Στο ισόγειο υπάρχει μία στοά με κομψούς κυλινδρικούς κιονίσκους που στηρίζουν απλές καμάρες και μία πέτρινη κλίμακα που οδηγεί από την αυλή στο πάνω μέρος του σπιτιού.
Αξιοθαύμαστο είναι το χαγιάτι (στεγασμένο μπαλκόνι σπιτιού ανοιχτό ή κλειστό με τζαμαρία), που στηρίζεται σε απλά ξύλινα υποστηλώματα. Τα κουφώματά του αρχικά ήταν ανοιχτά και αργότερα καλύφθηκαν με συρόμενα τζαμιλίκια. Το χαγιάτι επικοινωνεί με τα υπνοδωμάτια και τους χώρους υποδοχής, που ονομάζονταν οντάδες. Στους οντάδες υπάρχουν τζάκια και χαμηλοί κτιστοί καναπέδες περιμετρικά του τοίχου, τα μεντέρια όπως ονομάζονταν εκείνη την εποχή. Σε όλα τα δωμάτια υπάρχουν πολλά ορθογώνια παράθυρα και οι οροφές των δωματίων έχουν μπακλαβαδωτή διακόσμηση. Στην κεντρική αυλή υπάρχει υστερορωμαϊκό τείχος το οποίο καλύφθηκε με ανοιχτό τοκετό πέρασμα. Σήμερα το τείχος αυτό έχει αναδειχθεί και είναι ορατό μέσα από ένα βατό γυάλινο δάπεδο.
Το σπίτι διέθετε, εκτός από τα ενδιαίτηματά του, αποθήκες, ελαιοτριβείο και πατητήρι για την παραγωγή κρασιού. Ήταν ο κανόνας οι κατοικίες να αποτελούν και οικονομική μονάδα. Αυτό ίσχυε για όλους, τόσο για το καλύβι του ξωμάχου, όσο και για το αρχοντικό των Μπενιζέλων.
Το σπίτι των Μπενιζέλων σήμερα
Το σπίτι είναι κλειστό, γύρω του οι τοίχοι είναι γεμάτοι γκράφιτι, τουλάχιστον από την πλευρά της οδού Αδριανού, αν και ενίοτε καθαρίζεται. Γειτνιάζει επίσης με καταστήματα με εξαιρετικά άσχημη αισθητική. Ο καθένας σταθμεύει όπου νομίζει, το κτήριο είναι σχεδόν σαν να μην υπάρχει. Για να το θαυμάσει κανείς, πρέπει να περπατήσει ως τον οπισθόδρομό του, όπου και πάλι τα σταθμευμένα αυτοκίνητα εμποδίζουν την πρόσβαση στον πεζό!
Το κτήριο παραχωρήθηκε, με απόφαση του Υπουργείου Πολιτισμού στην Αρχιεπισκοπή Αθηνών. Την περίοδο 1999 – 2000, το αρχοντικό αναστηλώθηκε στο πλαίσιο του Γ’ Κ.Π.Σ. και με χρηματοδότηση του Ε.Σ.Π.Α. μετατράπηκε σε μουσείο. Η Αρχιεπισκοπή Αθηνών ανέλαβε το έργο της αναστήλωσης υπό την εποπτεία της Εφορείας Αρχαιοτήτων Αθηνών.
Όλοι οι Αθηναίοι καθώς και οι επισκέπτες της πόλης πρέπει να επισκεφθούμε το πολύ ιδαίτερο αυτό μουσείο, που διευρύνει τις γνώσεις μας για αυτήν την πόλη, την τόσο άγνωστη τελικά.
Μαρία Τσουμενή
Εκπαιδευτικός- Ιστορικός
