Σύνταξη άρθρου: Χριστίνα – Μαρίνα Κακλαμάνη

Επιμέλεια άρθρου: Κωνσταντίνος Ουρανός

Παιδί και παιχνίδι, έννοιες ταυτόσημες

Γνωρίζουμε όλοι πως με τον έναν ή τον άλλον τρόπο όλα τα παιδιά συμμετέχουν στο παιχνίδι. Λίγοι, όμως, συνειδητοποιούμε σε βάθος τα πραγματικά οφέλη που έχει το παιχνίδι στη ζωή του παιδιού. Ο ίδιος ο ορισμός της έννοιας «παιχνίδι» είναι πολύπλοκος και πολυδιάστατος. Καταρχάς είναι μια πολύ βασική μορφή έκφρασης και το παιδί συμμετέχει και σωματικά και λεκτικά. Εμπεριέχει την έννοια της ελευθερίας, προβάλλει πρότυπα συμπεριφοράς και συνάμα αποτελεί μια εξελικτική διαδικασία. Επίσης βοηθά στην εύκολη προσέγγιση της γνώσης με χαρούμενο και διασκεδαστικό τρόπο. Επομένως, το παιχνίδι δεν είναι απλώς μια τυχαία παράμετρος της παιδικής ηλικίας, αλλά έχει συγκεκριμένες λειτουργίες και σκοπό.

Παιχνίδι και νοητική ανάπτυξη

Ο Πιαζέ (Piaget), ο μεγάλος παιδαγωγός και παιδοψυχολόγος, θεωρούσε πως υπάρχουν τρεις μορφές παιχνιδιού, το παιχνίδι της άσκησης, το συμβολικό παιχνίδι και το παιχνίδι των κανόνων.

  • Το παιχνίδι της άσκησης, αφορά στη βρεφική ηλικία (0-2 ετών), και είναι το στάδιο της αισθητικοκινητικής ανάπτυξης. Τα παιδιά εξερευνούν το σώμα τους και το περιβάλλον γύρω τους μέσω της όρασης, της αφής, της γεύσης και των ήχων.
  • Το συμβολικό παιχνίδι καλύπτει τη νηπιακή ηλικία (2-7 ετών). Σε αυτό το στάδιο ενεργοποιούνται τρεις βασικές λειτουργίες, η παράσταση, η μνήμη και η φαντασία. Πρόκειται για ατομικό παιχνίδι, με έντονο τον εγωκεντρισμό του παιδιού. Σε αυτήν τη διαδικασία, επιτρέπουν σε ένα πράγμα να αναπαραστήσει κάτι άλλο. Τα παιδιά παίζοντας συμβολικά παιχνίδια βιώνουν φόβους και αγωνίες, ζουν τα γεγονότα, προβληματίζονται και μεταφέρονται στον κόσμο των ενηλίκων. Έτσι, μέσω του παιχνιδιού, επεξεργάζονται το πρόβλημα και προσπαθούν να το επιλύσουν. Οι ανησυχίες και τα ενδιαφέροντα των παιδιών εκφράζονται αυθόρμητα και μαθαίνουν να αποστασιοποιούνται από αυτά. Έτσι, το παιχνίδι και ιδιαίτερα το συμβολικό παιχνίδι έχει θεραπευτικές ιδιότητες.
  • Το παιχνίδι των κανόνων τοποθετείται χρονικά κατά τη σχολική ηλικία (7-11 ετών) και πρόκειται για το τελευταίο στάδιο. Τα παιδιά έχουν κατακτήσει τη λογική σκέψη και τα παιχνίδια τους ακολουθούνται από κανόνες που τηρούνται.

Παιχνίδι και κοινωνική ανάπτυξη 

Έρευνες έχουν δείξει ότι το παιχνίδι εξελίσσεται καθώς αναπτύσσεται το παιδί. Υπάρχουν έξι είδη κοινωνικής συμπεριφοράς κατά το παιχνίδι:

  • Συμπεριφορά του παρατηρητή, όπου το παιδί δε συμμετέχει στο παιχνίδι, απλώς παρατηρεί.
  • Μοναχικό παιχνίδι, όπου το παιδί παίζει μόνο του, αγνοώντας τους άλλους.
  • Συμπεριφορά του παθητικού θεατή, όπου το παιδί παρακολουθεί τους συμμετέχοντες του παιχνιδιού, μιλάει στα παιδιά που παίζουν, αλλά η συζήτηση συνήθως είναι άσχετη με το παιχνίδι.
  • Παράλληλο παιχνίδι, όπου το παιδί παίζει μόνο του δίπλα από τα άλλα παιδιά, μιμείται το παιχνίδι τους, αλλά δεν αλληλεπιδρά μαζί τους.
  • Συνειρμικό παιχνίδι, όπου τα παιδιά φαίνονται να παίζουν όλα μαζί, αλλά οι δραστηριότητές τους δεν είναι οργανωμένες.
  • Συνεργατικό παιχνίδι, όπου τα παιδιά φαίνονται να παίζουν όλα μαζί, αλλά οι δραστηριότητές τους είναι οργανωμένες.

Θα πρέπει να σημειωθεί πως το γιατί ένα παιδί συμμετέχει ή δε συμμετέχει στο παιχνίδι αποτελεί θέμα ευρείας συζήτησης και θα μας απασχολήσει σε προσεχές άρθρο του ΑΘΗΝΟΔΡΟΜΙΟ.

Ποια τα οφέλη του παιχνιδιού;

Σε όποιο όμως πεδίο κοινωνικής συμπεριφοράς και αν λειτουργεί το παιδί, δεν πρέπει να προσπερνούμε τα οφέλη του παιχνιδιού. Τόσο το αυθόρμητο παιχνίδι όσο και το οργανωμένο, έχουν μεγάλη επιρροή στην ανάπτυξή του. Ας δούμε πώς:

Το αυθόρμητο παιχνίδι αφορά και κυρίως δίνει έμφαση στα υλικά του παιχνιδιού. Τα υλικά πρέπει να είναι κατάλληλα για το ηλικιακό υπόβαθρο του παιδιού, όχι λίγα σε ποσότητα, γιατί δε θα υπάρξουν ερεθίσματα, αλλά ούτε και υπερβολικά πολλά, για να μη χάνεται η συγκέντρωσή του και αποσυντονιστεί ή βαρεθεί. Τα υλικά μπορεί να είναι απλά, όπως εύχρηστα υλικά και υλικά πολλαπλών χρήσεων (μανταλάκια, πανιά, κουτάλια, ανακυκλώσιμα υλικά) ή και έτοιμα παιχνίδια, στα οποία το παιδί δίνει κάθε φορά κι άλλους ρόλους. Φυσικά θα πρέπει να αποτελούνται από υλικά ασφαλή προς τα παιδιά.

Τα οργανωμένα – ομαδικά παιχνίδια έχουν κυρίως αναπτυξιακή ή και εκπαιδευτική σημασία. Τα παιδιά εισέρχονται σε κανόνες, τους οποίους πρέπει και να υπακούσουν. Το παιδί οργανώνεται και εντάσσεται στις απαιτήσεις του παιχνιδιού και μαθαίνει μέσω αυτού. Μαζί με τον ρόλο της οικογένειας αποτελεί το βασικότερο πεδίο ανάπτυξης της κοινωνικής κουλτούρας του παιδιού.

Το παιχνίδι, λοιπόν, είναι μια σύνθετη διαδικασία που συμβάλλει στην ολόπλευρη ανάπτυξη του παιδιού και στην ψυχική του ισορροπία. Το παιδί από τα πρώτα στάδιο του παιχνιδιού αναπτύσσει κινητικές ικανότητες. Από τις αδρές κινήσεις, προχωρά στις λεπτές και στη συνέχεια στον πλήρη έλεγχό τους. Παραλλήλως αποκτά την αίσθηση και τη διαχείριση του γύρω του χώρου. Αυτονόητο είναι ότι το παιχνίδι συμβάλλει και στη σωματική ανάπτυξη. Βελτιώνεται τόσο το καρδιακό σύστημα, όσο και το σωματικό του βάρος, ενώ παράλληλα αποκτά και περισσότερη μυϊκή δύναμη. Το παιχνίδι αποφορτίζει και δημιουργεί καλή φυσική κατάσταση.

Μέσω του παιχνιδιού, τα παιδιά γνωρίζουν καλύτερα τους εαυτούς τους και τους άλλους, ξεπερνούν φόβους, δοκιμάζουν διαφορετικούς τρόπους επίλυσης προβλημάτων και πειραματίζονται με όλες τις δυνατές συμπεριφορές. Τα παιδιά γίνονται περισσότερο ευέλικτα. Ακόμα, το παιχνίδι προσφέρει ευκαιρίες για μάθηση. Τα μικρά μαθαίνουν για έννοιες, όπως η ταξινόμηση, η αντιστοιχία, η αλληλουχία κ.ά. . Η μάθηση γίνεται με φυσικό, αβίαστο τρόπο και βιωματικά, ενώ παράλληλα ενισχύονται και δεξιότητες όπως η παρατηρητικότητα του παιδιού ή η γλωσσική δεξιότητα.

Ας μην ξεχνάμε τα οφέλη που προσφέρει το παιχνίδι στην κοινωνική – συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού. Το παιδί συμμετέχει σε μια ομάδα παιδιών όπου παίζει και νιώθει την αίσθηση του συνανήκειν. Επικοινωνεί με τους άλλους συμμετέχοντες και ανταλλάσσει ιδέες και σκέψεις. Μαθαίνει να κερδίζει ή να χάνει, διαπραγματεύεται. Αποκτά αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση. Το παιδί είναι αυθόρμητο και δρα όπως ένας ενήλικας, ανεξάρτητος με ελευθερία λήψης αποφάσεων και προετοιμάζεται για την ενήλικη ζωή του και τους κανόνες που επιβάλει η κοινωνία. Επιπλέον, μέσω της εξελικτικής διαδικασίας του παιχνιδιού προσφέρονται ευκαιρίες για γλωσσική ανάπτυξη. Το λεξιλόγιο εμπλουτίζεται, η δομή των προτάσεων τείνει προς το ορθό και οι έννοιες αποκτούν νόημα.

Αξίζει να σημειωθεί ότι τα θέματα που επιλέγουν τα παιδιά για να παίξουν δεν είναι τυχαία και έχουν ιδιαίτερη σημασία. Συνήθως, έχουν βιωματικό χαρακτήρα, συνδυάζοντας προσωπικές ιστορίες και κινήσεις. Εμπνέονται από την καθημερινή ζωή και από τον κόσμο της φαντασίας. Οι μικροί μας φίλοι αναπαριστούν ζώα, ήρωες, πριγκίπισσες, τέρατα, πολεμιστές και ταυτίζονται με αυτούς. Αναλόγως τον ρόλο που επιλέγει το παιδί να αναπαραστήσει, αντικατοπτρίζεται και η συναισθηματική του κατάσταση, η ψυχική του διάσταση, ο χαρακτήρας του, η αντίληψη που έχει για τον εαυτό του.

Ο ρόλος των ενηλίκων

Οι ενήλικες, τόσο οι γονείς όσο και οι εκπαιδευτικοί, οφείλουν να υποστηρίξουν τα παιδιά στο παιχνίδι. Δεν είναι λίγοι οι γονείς, που αγνοούν την ανάγκη του παιδιού για παιχνίδι και τη θεωρούν χαμένο χρόνο. Ωστόσο, ο χρόνος αυτός είναι χρόνος κοινωνικοποίησης και μάθησης. Οι ενήλικες, δεν χρειάζεται να παρεμβαίνουν στο παιχνίδι και να το καθοδηγούν, γιατί έτσι χάνεται η φαντασία, η δημιουργικότητα και το ενδιαφέρον του παιδιού. Οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί οφείλουν να δίνουν κίνητρα στο παιδί για συμμετοχή και να ενισχύουν το παιχνίδι. Οι αποφάσεις που πρέπει να παίρνουν οι ενήλικες είναι ως προς τον χρόνο, τον χώρο και τα υλικά για ένα ασφαλές παιχνίδι, καθώς και να εκτιμούν τις δραστηριότητες των παιδιών και να τις εμπλουτίζουν.

Συνοψίζοντας, το παιχνίδι είναι η σωματική και διανοητική συμμετοχή του παιδιού στη ζωή, με απώτερο σκοπό τη συναισθηματική του ικανοποίηση. Το παιχνίδι χαρακτηρίζεται από εθελοντική και ευχάριστη συμμετοχή και εσωτερικό κίνητρο. Έμφαση δίνεται στη διαδικασία και όχι στο αποτέλεσμα. Τα χαρακτηριστικά αυτά πλάθουν ένα υγιές άτομο για την κοινωνία. Σκεφτείτε αυτό: παιδί χορτασμένο παιχνίδι, ολοκληρωμένος έφηβος, ενήλικας με θετική στάση στην παιδική του ηλικία και καλή σχέση με τους δικούς του γονείς.

 

Πηγές

Sheridan, M. (2014). Το παιχνίδι στην πρώιμη παιδική ηλικία – Απο τη γέννηση ως τον έκτο χρόνο. Αθήνα: Κωνσταντάρας.

Zimmer, R. (2007). Εγχειρίδιο Ψυχοκινητικής – Θεωρία και Πράξη της ψυχοκινητικής Παρέμβασης. Αθήνα: Αθλότυπο.

Κρασανάκης, Γ. Ε. (2003). Ψυχολογία παιδιού και εφήβου. Ηράκλειο.

 

Ηλ.Ταχ.: [email protected]

Κακλαμάνη Χριστίνα – Μαρίνα

Νηπιαγωγός