Το παιδί μου ασκεί Ψηφιακό Εκφοβισμό, διαχειρίζομαι την κατάσταση

Σύνταξη άρθρου: Αγάθη Πατσιούδη

Επιμέλεια άρθρου: Κωνσταντίνος Ουρανός

 

*Το παρόν άρθρο αφορά σε παιδιά και εφήβους. Απευθύνεται, δε, στους γονείς τους.

Το φαινόμενο του ψηφιακού εκφοβισμού (διεθνώς cyberbullying), όπως κάθε κατάσταση που αφορά και επηρεάζει το παιδί, τον έφηβο, την οικογένεια και τη σχολική ζωή και πράξη, μας απασχολεί επισταμένως εδώ στο Αθηνοδρόμιο. Σε προηγούμενα άρθρα επιχειρήσαμε να ορίσουμε και να οριοθετήσουμε το φαινόμενο, ως προς τη φύση και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του (τι είναι, σε τι διαφέρει από τον σχολικό εκφοβισμό, πόσο συχνά εκδηλώνεται, πώς τον αντιλαμβάνονται οι ανήλικοι εμπλεκόμενοι κ.λπ.). Επιπλέον, παρουσιάσαμε τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί ο ψηφιακός εκφοβισμός, με σκοπό οι μικροί και μεγάλοι αναγνώστες να γνωρίσουν το φαινόμενο και να είναι σε θέση να το αναγνωρίσουν στην ψηφιακή τους καθημερινότητα! Η αναγνώριση και η κατανόηση μιας προβληματικής κατάστασης είναι, άλλωστε, το πρώτο βήμα προς την κριτική ανάλυση και την αποτελεσματική αντιμετώπισή της.

Οι γονείς

Ποιοι βρίσκονται, όμως, σε πλεονεκτικότερη θέση, ώστε να αναγνωρίσουν μια τέτοια κατάσταση; Μα, φυσικά, οι γονείς! Οι άνθρωποι με τους οποίους τα παιδιά έχουν τη στενότερη και ουσιαστικότερη επαφή, στο πλαίσιο της οικογένειας. Η ενήλικη οπτική τους, η καθημερινή συνύπαρξη υπό την ίδια στέγη, αλλά και η θέση που κατέχουν στα μάτια και στην καρδιά των παιδιών τους τούς καθιστούν κατάλληλους να αντιληφθούν τη φύση του προβλήματος. Ας μην ξεχνάμε δε ότι ο ψηφιακός εκφοβισμός απαιτεί συστηματική πρόσβαση σε ψηφιακά και τεχνολογικά μέσα, τα οποία τα παιδιά τα προμηθεύονται από τους γονείς τους. Και εδώ ακριβώς είναι το λεπτό σημείο του ζητήματος. Το σπίτι, λοιπόν, όπου τα παιδιά και οι έφηβοι έχουν πρόσβαση στον υπολογιστή, στην ταμπλέτα ή στο κινητό τους τηλέφωνο με μεγαλύτερη ελευθερία, μπορεί συνήθως να είναι το μυστικό κρησφύγετο ενός εκφοβιστή ή ο τόπος μαρτυρίου ενός εκφοβιζόμενου. Οι γονείς, λοιπόν, έχουν την ευκαιρία/δυνατότητα να παρατηρήσουν εκτενώς τη διαδικτυακή συμπεριφορά των παιδιών στο σπίτι και να αναγνωρίσουν εάν πράγματι έχουν εμπλακεί σε περίπτωση ψηφιακού εκφοβισμού.

Καθώς διαβάζετε τα παραπάνω, αγαπητοί γονείς, μπορεί εύλογα να γεννηθεί στον νου σας η απορία: «Αν το παιδί μου εκφοβίζεται, θα το καταλάβω! Αν όμως είναι εκείνο που ασκεί τον εκφοβισμό, πώς μπορώ να το ξέρω; Πώς θα το αντιληφθώ; Και, έπειτα, πώς μπορώ να διαχειριστώ την κατάσταση, ώστε και το παιδί μου να βοηθήσω να αλλάξει στάση και συμπεριφορά, αλλά και να ανακουφίσω το εκφοβιζόμενο παιδί;». Σκοπός του συγκεκριμένου άρθρου είναι να απαντήσει, όσο το δυνατόν πληρέστερα και σαφέστερα, σε όλα αυτά τα ερωτήματα. Ας προσεγγίσουμε, λοιπόν, την κατάσταση με έναν τρόπο που εμείς, οι άνθρωποι της σχολικής ζωής και πράξης, βρίσκουμε αποτελεσματικότατο: βήμα – βήμα!

Αρχικά, οφείλουμε να σιγουρευτούμε ότι το παιδί ή ο έφηβος πράγματι ασκεί ψηφιακό εκφοβισμό. Παρατηρούμε, λοιπόν, προσεκτικά τη συμπεριφορά του!

Βλέπουμε το παιδί να:

• περνά πολλές ώρες στο διαδίκτυο και ιδιαίτερα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης,
• κρύβει πράγματα που έχουν να κάνουν με τη διαδικτυακή του δραστηριότητα,
• έχει πολλούς διαφορετικούς λογαριασμούς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Ακούμε συστηματικά:

• να σχολιάζει υποτιμητικά και να γελά για όσο είναι συνδεδεμένο στο διαδίκτυο,
• να προβαίνει μαζί με τους φίλους του σε υπαινιγμούς ή σκληρές παρατηρήσεις που αφορούν κάποιο άλλο άτομο.

Εντοπίζουμε στοιχεία στη συμπεριφορά του:

• είναι επικριτικό, ευερέθιστο ή και επιθετικό,
• αντιτάσσεται ή αντιδρά στους κανόνες,
• η παρέα του συχνά παρουσιάζει σκληρή ή/και άσπλαχνη συμπεριφορά.

Τι κάνουμε

Αφού αναγνωρίσουμε ότι το παιδί εκφοβίζει ψηφιακά ένα ή περισσότερα ανήλικα άτομα, σημαντικότατο είναι να αποδεχτούμε τον ψηφιακό εκφοβισμό ως γεγονός στη ζωή του παιδιού και στη δική μας ζωή. Τότε και μόνο τότε θα μπορέσουμε να προχωρήσουμε σε αλλαγή της κατάστασης! Στη συνέχεια, για να βοηθήσουμε το παιδί να αλλάξει πορεία και συμπεριφορά, οργανώνουμε την παρέμβασή μας με βάση τα εξής βήματα:

• Διαχειριζόμαστε τα δικά μας συναισθήματα σε ξεχωριστό χρόνο:

Η αναγνώριση και η αποδοχή της κατάστασης θα ανασύρει σίγουρα πλήθος συναισθημάτων, που θα χρειαστεί να διαχειριστείτε (θυμό, ντροπή, προδοσία, φόβο κ.ά.). Κάντε το, λοιπόν, γιατί είναι σημαντικότατη διαδικασία! Πράξτε το, όμως, στον δικό σας ατομικό χρόνο! Όταν δουλεύετε με το παιδί σας, εστιάστε στις δικές του δράσεις, στα κίνητρα, στις ανάγκες και στα συναισθήματά του, χωρίς να εμπλέκετε τα δικά σας συναισθήματα!

• Προσδιορίζουμε το συγκεκριμένο αποτέλεσμα που θέλουμε να πετύχουμε:

Όσο πιο ξεκάθαρα προσδιορίσετε το αποτέλεσμα που θέλετε να πετύχετε (να σταματήσει ο εκφοβισμός, το παιδί να κατανοήσει το κακό που προκάλεσε, η συμπεριφορά του να τροποποιηθεί ειλικρινά και σημαντικά, το θύμα να αισθανθεί καλύτερα κ.ά.), τόσο πιο εύκολο θα είναι για εσάς να σχεδιάσετε και να οργανώσετε την πορεία δράσης σας. Επιπλέον, θα αναγνωρίσετε ευκολότερα εάν και σε ποιον βαθμό πετύχατε τους στόχους σας.

• Σκεφτόμαστε πολύ προσεκτικά πώς θα διαχειριστούμε την κατάσταση: 

Στις περιπτώσεις αυτές δεν υπάρχουν απλές λύσεις! Κατά τον σχεδιασμό της παρέμβασής σας, επιβάλλεται να λάβετε υπόψη ποικίλους παράγοντες: το αποτέλεσμα που επιθυμείτε να πετύχετε, την ηλικία του παιδιού σας, την ωριμότητά του, την ένταση, την έκταση και τη διάρκεια του προβλήματος, τον ρόλο του παιδιού στο περιστατικό του ψηφιακού εκφοβισμού (υποκινητής, εκφοβιστής – ακόλουθος), την ηλικία του εκφοβιζόμενου ή των εκφοβιζομένων κ.ά. .

• Καθορίζουμε ποια άτομα θα απαρτίζουν την ομάδα αντιμετώπισης του φαινομένου:

Ανάλογα με την κατάσταση και την έκταση του προβλήματος η ομάδα αντιμετώπισης μπορεί να απαρτίζεται από το παιδί και έναν γονέα ή τους δύο γονείς και το παιδί. Μπορεί, ωστόσο, να χρειάζεται η συνεργασία του δασκάλου, συμμαθητών, κάποιου ειδικού συμβούλου ή -σε εξαιρετικά σοβαρές περιπτώσεις- της αστυνομίας. Ο στόχος, βέβαια, είναι, όσοι θα δουλέψουν για τη στήριξη ή/και τον συνετισμό του παιδιού, να συνεργαστούν αποτελεσματικά, ώστε να αντιμετωπίσουν την κατάσταση με συνέπεια, ως ένα κοινό μέτωπο.

• Αφιερώνουμε χρόνο για να συζητήσουμε ήρεμα με το παιδί μας:

Είναι εξαιρετικά σημαντικό η συζήτηση με το παιδί να γίνεται πάντα σε ήρεμο τόνο και να είναι στοχευμένη στο παιδί και στις πράξεις του. Γνωστοποιήστε στο παιδί ότι γνωρίζετε για τον εκφοβισμό που ασκεί ψηφιακά και ζητήστε του να σας μιλήσει αναλυτικά για όσα έκανε. Προτιμότερο είναι να αφήσετε το παιδί να μιλήσει, χωρίς να του αποκαλύψετε εξαρχής όλα όσα γνωρίζετε. Με αυτόν τον τρόπο θα πάρετε περισσότερες λεπτομέρειες για τα περιστατικά. Έπειτα, εάν υπάρχει κάποιο περιστατικό, το οποίο γνωρίζετε και στο οποίο το παιδί δεν αναφέρθηκε, μπορείτε να εκμαιεύσετε την αλήθεια, λέγοντάς του: «Νομίζω πως υπάρχουν και άλλα πράγματα για τα οποία χρειάζεται να δώσεις εξηγήσεις».

Ακούστε το παιδί σας χωρίς να το κρίνετε ή να το κατηγορήσετε και, προς Θεού, μην παρέμβετε εσείς για να λύσετε το πρόβλημα! Μέσω ερωτήσεων, ανακαλύψτε πόσον καιρό λαμβάνει χώρα ο εκφοβισμός, τις μορφές που έχει πάρει, τα ονόματα των εκφοβιζομένων και των υπόλοιπων αναμεμιγμένων ανηλίκων. Τέλος, εάν υπάρχουν αποδείξεις των εκφοβιστικών πράξεων – μηνύματα, αναρτήσεις, φωτογραφίες, ιστοσελίδες κ.ά. – ζητήστε από το παιδί να σας τις δείξει και κατόπιν να «σώσει» τα στοιχεία, σε περίπτωση που χρειαστούν.

• Εντοπίζουμε τα κίνητρα που οδήγησαν το παιδί στη συμπεριφορά αυτή:

Η εκφοβιστική συμπεριφορά ενός παιδιού σε καμία περίπτωση δε δικαιολογείται! Είναι σημαντικότατο, όμως, να κατανοήσετε τον λόγο που το παιδί έδρασε με αυτόν τον τρόπο, αλλά και να αντιμετωπίσετε τυχόν ζητήματα που θα προκύψουν. Εκφόβισε άραγε ως αντίποινα σε κάποια αρνητική συμπεριφορά απέναντί του; Εκφοβιζόταν και το ίδιο από κάποιον στο σχολείο ή στο σπίτι; Βίωσε ή βιώνει κάποια αγχογόνο κατάσταση (διαζύγιο γονέων, απώλεια αγαπημένου προσώπου, μετακόμιση κ.ά.), την οποία δεν μπορεί να διαχειριστεί κατάλληλα; Θεώρησε απλά ότι πρόκειται για ένα αστείο; Ήταν μέλος μιας ομάδας εκφοβιστών; Αδυνατεί, ίσως, να νιώσει συμπάθεια και να έχει ενσυναίσθηση;

• Καθορίζουμε τις συνέπειες που η συμπεριφορά του παιδιού επισύρει:

Ανάλογα με τη φύση της κατάστασης, τους εμπλεκόμενους (οικογένεια, παρέα συνομηλίκων, σχολική κοινότητα κ.ά.) και τη διάθεση που δείχνει το παιδί (προκλητικός/ή, συντετριμμένος/η, μετανιωμένος/η κ.ά.), οι πιθανές συνέπειες περιλαμβάνουν ενδεικτικά:

1. Περιορισμό των «ψηφιακών» προνομίων: Στόχος μας σε αυτή την περίπτωση είναι το παιδί να αποκτήσει την κοινωνική συνείδηση και την ικανότητα να χειρίζεται σωστά και με υπευθυνότητα τα ψηφιακά αγαθά. Για τα παιδιά μικρότερης ηλικίας, ένας τέτοιος περιορισμός είναι ευκολότερος. Για τα μεγαλύτερα παιδιά και τους εφήβους, ωστόσο, που α) μπορεί να χρειαστούν το διαδίκτυο για κάποια σχολική εργασία, β) διαθέτουν περισσότερους τρόπους πρόσβασης στο διαδίκτυο χωρίς επίβλεψη και γ) το διαδίκτυο είναι αναπόσπαστο μέρος της κοινωνικοποίησής τους, ένας τέτοιος περιορισμός είναι δυσκολότερο να εφαρμοστεί. Για αρχή, το παιδί μπορεί να χρησιμοποιεί το διαδίκτυο με επίβλεψη. Στην πορεία, και καθώς θα αποδεικνύει την υπεύθυνη στάση του, να του επιτραπεί η χρήση του διαδικτύου με δικλείδες γονικού ελέγχου και με σήμανση για πιθανές περιπτώσεις ψηφιακού εκφοβισμού. Οι γονείς, τέλος, μετά από επικοινωνία με την πάροχο εταιρία κινητής τηλεφωνίας, μπορούν να απενεργοποιήσουν τα δεδομένα πλοήγησης στο διαδίκτυο ή τη δυνατότητα αποστολής μηνυμάτων από τη συσκευή του παιδιού τους, έως ότου αποδειχτεί η υπευθυνότητά του.
2. Περιορισμούς κατά τον ελεύθερο χρόνο: Στην περίπτωση που ο ψηφιακός εκφοβισμός συνδυάζεται με περιστατικά σχολικού εκφοβισμού, μπορούμε να περιορίσουμε τον ελεύθερο χρόνο που το παιδί έχει στη διάθεσή του. Αν, τώρα, το παιδί υπήρξε μέλος ομάδας εκφοβιστών, λογικό είναι να μείνει μακριά από την ομάδα αυτή.
3. Δημιουργία συνθηκών μάθησης και ενσυναίσθησης/συναισθηματικής ταύτισης: Το σημαντικότερο όλων είναι το παιδί να καταλάβει πόσο καταστροφικός είναι ο ψηφιακός εκφοβισμός και για τον εκφοβιζόμενο, αλλά και για τον εκφοβιστή! Καλό θα ήταν, στο πλαίσιο της ομάδας αντιμετώπισης, να κάνουμε μια μικρή έρευνα! Να διαβάσουμε και να συζητήσουμε μαζί με το παιδί για τον εκφοβισμό, για το πώς νιώθει ο εκφοβιζόμενος, για τις μακροχρόνιες συνέπειες του να είσαι εκφοβιστής, για την ευθύνη του να είναι κανείς διαδικτυακός πολίτης κ.ά. .

• Διασφαλίζουμε ότι η προσπάθεια του παιδιού να αποκαταστήσει σχέσεις και συμπεριφορές είναι ειλικρινής:

Είναι απαραίτητο να διασφαλίσουμε ότι το παιδί έχει όντως τροποποιήσει τη συμπεριφορά του και ότι δεν προσποιείται απλά, προκειμένου να γλυτώσει τις συνέπειες των πράξεών του. Στο πνεύμα αυτό το παιδί μπορεί:

1. να αφαιρέσει το εκφοβιστικό περιεχόμενο που είχε αναρτήσει και να πείσει τυχόν άλλους εμπλεκόμενους να κάνουν το ίδιο,
2. να αναρτήσει σημείωμα ή σχόλιο, στο οποίο να αναφέρει ότι το υλικό που αφαιρέθηκε ήταν ψευδές και ότι ζητά συγγνώμη για την ταραχή που προκάλεσε,
3. να ζητήσει συγγνώμη από τον εκφοβιζόμενο. Μια γραπτή συγγνώμη είναι μια καλή αρχή, μέχρι και οι δύο πλευρές να μπορούν να αντιμετωπίσουν την κατάσταση ήρεμα και χωρίς έντονη συναισθηματική φόρτιση.

Αν, λοιπόν, είστε γονέας και υποψιάζεστε ότι το παιδί σας ασκεί ψηφιακό εκφοβισμό σε άλλα παιδιά, προσπαθήστε να διαχειριστείτε την κατάσταση με ψυχραιμία και καθαρό νου! Μάθετε ότι το 10% – 20% των παιδιών και των εφήβων, σε κάποιο διάστημα της ζωής τους, ενδέχεται να εκφοβίζουν ψηφιακά άλλα παιδιά ή εφήβους. Θυμηθείτε, τέλος, ότι το πρώτο βήμα προς την αλλαγή της στάσης και της συμπεριφοράς του παιδιού σας είναι η αναγνώριση και η αποδοχή της ύπαρξης του προβλήματος από εσάς τους ίδιους! Πολλοί γονείς, λόγω της άρνησης, παρακάμπτουν το πρόβλημα και, παρά τις αποδείξεις, δε δέχονται ότι το παιδί τους ασκεί ψηφιακό εκφοβισμό. Δυστυχώς, όμως, όταν οι γονείς επιλέγουν το μονοπάτι της άρνησης, αυτό που στην ουσία επιλέγουν είναι να αρνηθούν στο παιδί τους την ευκαιρία να αλλάξει συμπεριφορά και να διδαχτεί από τα λάθη του! Και ποιος γονέας, άραγε, θα επιθυμούσε κάτι τέτοιο για το παιδί του…;

 

Μέχρι την επόμενη φορά,

Καλή και ασφαλή διαδικτυακή περιήγηση!

 

Πηγές

Cyberkids

STOP Cyberbullying

stopbullying

Cyberbullying Research Center

KidsHealth

BullyingUK 

PACER’S National Bullying Prevention Center

iLOOKBOTHWAYS

 

Ηλ. Ταχ.: [email protected]