Σύνταξη άρθρου: Σωσάννα Πλευριά
Επιμέλεια άρθρου: Κωνσταντίνος Ουρανός

Τα αγάλματα εκμαγεία τα οποία απεικονίζουν την Ίσιδα και τον Όσιρι

Η παρουσία του ανθρώπου στον Μαραθώνα ανιχνεύεται και τεκμηριώνεται ήδη από τη Νεολιθική εποχή και συνεχίστηκε αδιάλειπτα (όσον αφορά στους αρχαίους χρόνους) μέχρι και την τελευταία φάση της Ρωμαιοκρατίας, βάσει των ανασκαφικών ευρημάτων που έχουν έρθει στην επιφάνεια. Ένα από τα πιο ιδιαίτερα και αξιοθαύμαστα ευρήματα βρίσκεται στη νότια πλευρά του κάμπου του Μαραθώνα, στο Μικρό Έλος, και είναι το μεγάλο Ιερό των Αιγυπτίων θεών. Το Ιερό βρίσκεται στη Νέα Μάκρη, επάνω σε μικρό νησί στο κέντρο του έλους, όπου υπάρχουν και τα ερείπια ενός ρωμαϊκού βαλανείου, δηλαδή ενός συγκροτήματος πολυτελών ρωμαϊκών λουτρών. Εξ αυτού οι ντόπιοι το αποκαλούσαν παλαιότερα, «το Νησί». Σήμερα η θέση αποκαλείται «Μπρεξίζα».

Το έλος μέσα στο οποίο ήταν κτισμένο το ιερό

Ιερό των Αιγύπτιων θεών

Γενική άποψη του αρχαίου χώρου του ιερού των Αιγυπτίων θεών. Στο βάθος διακρίνεται η Πεντέλη

Ο Ηρώδης Αττικός (101-177 μ.Χ.) πέρα από γνωστός πολιτικός, ρήτορας και φιλόσοφος, όντας γόνος πολύ πλούσιας αθηναϊκής οικογένειας, υπήρξε ευεργέτης της Αθήνας αλλά και της ευρύτερης περιοχής της Αττικής και επένδυσε αρκετά από τα χρήματά του στην περιοχή του Μαραθώνα, όπου βρίσκονταν μία από τις κατοικίες του και τα πατρογονικά του κτήματα. Ένα από τα δημιουργήματά του, καθώς εικάζεται ότι ήταν και οπαδός της λατρείας της Ίσιδος, είναι και το Ιερό των Αιγυπτίων θεών, το οποίο χρονολογείται τον 2ο αιώνα μ.Χ., περί το 160. Είναι πιθανό ότι για την κατασκευή του ο Ηρώδης να μιμήθηκε τον αυτοκράτορα Αδριανό, ο οποίος είχε ανεγείρει Σαραπείο σε τεχνητή νησίδα στην έπαυλή του στο Τίβολι, έξω από τη Ρώμη, αντιγράφοντας το Σαραπείο που βρισκόταν στην πόλη Κάνωπο, στο Δέλτα του Νείλου. Σύμφωνα με μία επιγραφή, το ιερό ήταν όντως αφιερωμένο στον Σάραπι, ο οποίος ήταν η εξελληνισμένη μορφή του θεού Όσιρι, με στοιχεία από τον Δία.

Μέρος ενός από τους πυλώνες του ιερού

Τα πρώτα στοιχεία για την παρουσία του ιερού εμφανίζονται το 1792, όταν ο Γάλλος πρόξενος στην Αθήνα Λουί Φωβέλ (Louis S. Fauvel) αποτύπωσε σε σχέδιο τα αρχαία ερείπια πάνω στη μικρή νησίδα. Να σημειωθεί πως ο Φωβέλ φιλοδοξούσε να είναι αυτός στη θέση του Έλγιν… Το Ιερό όμως ευτυχώς αποκαλύφθηκε αργότερα, το 1968, μετά από ανασκαφική έρευνα που έγινε στην περιοχή. Από το 2001 υπεύθυνη της ανασκαφής του ιερού είναι η αρχαιολόγος και Επίτιμη Έφορος Αρχαιοτήτων, Ιφιγένεια Δεκουλάκου, η οποία μαζί με την επιστημονική της ομάδα καταβάλλει συνεχείς προσπάθειες για τη συντήρηση  και αξιοποίηση του αρχαιολογικού χώρου.

Τα αγάλματα που βρίσκονται στον χώρου του ιερούδεν είναι τα αυθεντικά. Το 2002 μπήκαν τα εκμαγεία και η διαρρύθμιση περιπάτου μέσα στον χώρο


Η νησίδα με τη στεριά επικοινωνούσαν με ισθμούς και το σχήμα της, μαζί με την πλούσια βλάστηση του έλους, παρέπεμπαν στο Δέλτα του Νείλου. Το τέμενος των Αιγυπτιακών θεοτήτων, όσο καταλαβαίνουμε από ό,τι διασώζεται, είχε μία σταυροειδή διάταξη και περικλειόταν από έναν λιθόστρωτο περίβολο. Εσωτερικά στο κέντρο του ιερού, υπάρχει μια τετράπλευρη βαθμιδωτή λίθινη κατασκευή. Οι είσοδοι (τα πρόπυλα) για το ιερό είναι τοποθετημένες στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα και πιθανώς είχαν την τυπική μορφή αιγυπτιακών πυλώνων. Εξωτερικά του ανατολικού πυλώνα του ιερού υπάρχει μία υπαίθρια αυλή με πρόπυλο, το οποίο οδηγούσε στη θάλασσα. Σε κάθε πρόπυλο, τόσο στην εσωτερική όσο και στην εξωτερική πλευρά, υπήρχαν τέσσερις βάσεις αγαλμάτων, καθένα από τα οποία είτε απεικόνιζαν μαζί το θεϊκό ζεύγος Ίσιδος και Οσίριδος, είτε τη θεά Ίσιδα με ίδια ενδυμασία αλλά διαφορετικά σύμβολα και διαδήματα, άλλοτε κρατώντας στάχυα παραπέμποντας στη θεά Δήμητρα ή μικρά άγρια τριαντάφυλλα, σύμβολα της θεάς Αφροδίτης. Επίσης, πεσμένα βρέθηκαν μαρμάρινα ανδρικά αγάλματα υπερφυσικού μεγέθους, που μιμούνται την ιερατική κίνηση των αιγυπτιακών αγαλμάτων και φέρουν το επίσημο ένδυμα των Φαραώ και τα σύμβολα της Άνω και Κάτω Αιγύπτου. Σε δωμάτια του ιερού βρέθηκαν μαρμάρινο άγαλμα της Ίσιδος, η οποία παρουσιάζεται ως αιγυπτιάζουσα Σφίγγα, πολυάριθμοι ευμεγέθεις πήλινοι λύχνοι με ανάγλυφες παραστάσεις του Σάραπι και της Ίσιδος και μαρμάρινα γεράκια που συμβολίζουν τον θεό Ώρο. Ειδικότερα, τα αγάλματα της Ίσιδος θεωρούνται έργα εκλεκτικισμού, καθώς συνδυάζουν αρχαϊστικά και κλασσικιστικά στοιχεία και τα οποία προέρχονται πιθανώς από αττικό εργαστήριο. Τέλος, γύρω από την κεντρική βαθμιδωτή κατασκευή υπήρχε προφανώς στεγασμένος διάδρομος με εισόδους σε θέσεις αντίστοιχες με του εξωτερικού περιβόλου.

Τα ορισμένα μονοπάτια μέσα στον αρχαιολογικό χώρο
Σε δεύτερο επίπεδο η βαθμιδωτή κατασκευή του ιερού
Πετάσματα προστασίας αρχαιολογικών μερών, στα οποία γίνεται συντήρηση. Ορατό είναι, εκατέρωθεν των μονοπατιών, το έλος που υπάρχει εκεί από την αρχαιότητα. Σε πρώτο επίπεδο διακρίνονται και τα μαρμάρινα κατάλοιπα πύλης εισόδου στο ιερό
Η διαμόρφωση περιπάτου εντός του αρχαιολογικού χώρου 

Τα λιγοστά αγάλματα που διασώζονται έχουν μεταφερθεί στο Αρχαιολογικό Μουσείο Μαραθώνα, όπου υπάρχει ξεχωριστή αίθουσα γι αυτά καθώς και στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Έχουν δε διατηρηθεί σε εξαιρετική κατάσταση. Στον χώρο του ιερού έχουν τοποθετηθεί ακριβή αντίγραφα, τα οποία και θαυμάζουμε, οι επισκέπτες. Για περισσότερες πληροφορίες μπορεί ο αναγνώστης μας να διαβάσει το άρθρο μας «Το Αρχαιολογικό Μουσείο Μαραθώνα».

Άποψη της αίθουσας με τα αγάλματα από το ιερό των Αιγυπτίων θεών Αρχαιολογικό Μουσείο Μαραθώνα
Μαρμάρινο υπερμεγέθες άγαλμα της θεάς Ίσιδας από το Ιερό των Αιγυπτίων θεών

Το Ρωμαϊκό Βαλανείο

Το κυρίως Βαλανείο

Στον ίδιο χώρο σε ελάχιστα μέτρα απόσταση, νοτιότερα του ιερού, βρίσκεται ένα συγκρότημα πολυτελών ρωμαϊκών λουτρών, το λεγόμενο Βαλανείο. Ήρθε στο φως το 1974 μετά από μία σωστική διερεύνηση της περιοχής. Είναι διατηρημένο σε αρκετά καλή κατάσταση και χρονολογείται περίπου στον 2ο με 3ο αιώνα μ.Χ. . Οι κύριοι χώροι του λουτρού είναι σε κυκλική διάταξη. Επίσης υπάρχουν σωσμένοι αρκετοί βοηθητικοί χώροι. Είναι εμφανείς οι δύο παράλληλοι θολωτοί διάδρομοι, οι οποίοι οδηγούσαν στο επίσης άριστα διατηρημένο υπόκαυστο. Όλο το δίκτυο υποκαύστων, αεραγωγών και υδαταγωγών σώζεται σε πολύ καλή κατάσταση. Εντυπωσιακή είναι και η απόλυτη συμμετρία και λειτουργικότητα των χώρων. Εμφανής δε είναι και ο πολυτελής χαρακτήρας των αιθουσών, καθώς σώζονται επιχρίσματα, τμήματα ορθομαρμαρώσεων, μαρμαρόστρωτα δάπεδα κ.ά. . Έχει βρεθεί μεγάλος αριθμός νομισμάτων, γυάλινων αντικειμένων, λυχναριών και χρηστικών αντικειμένων. Το Βαλανείο πιθανώς βρισκόταν σε συνεχή χρήση από τα μέσα του 2ου αι. μ.Χ. έως ίσως και τα μέσα του 4ου αι. μ.Χ., οπότε εγκαταλείφθηκε.

Το πίσω μέρος από το υπόκαυστο του Βαλανείου, το οποίο σώζεται σε εξαιρετική κατάσταση
Η είσοδος των υδάτων για τις δεξαμενές νερού

Το Ιερό των Αιγυπτίων θεών και το Βαλανείο είναι δύο οικοδομήματα με εξαιρετική ιστορική και αρχιτεκτονική αξία και ομορφιά. Ο αρχαιολογικός χώρος έχει αναδειχθεί αρκετά και γίνονται συνεχείς προσπάθειες για την καλύτερη αξιοποίησή του. Είναι ανοιχτός για το κοινό από το 2001 και αξίζει να τον επισκεφθούν όλοι σε συνδυασμό και με το παρακείμενο Μουσείο Μαραθώνα αλλά και τους λοιπούς αρχαιολογικούς χώρους της περιοχής, όπως είναι τα προϊστορικά νεκροταφεία και ο Τύμβος του Μαραθώνα και άλλα.

Ώρες Λειτουργίας
 Χειμερινό:
Από 1-11-2023 έως 31-3-2024
Καθημερινά: 8:30 – 15:30, εκτός Τρίτης

 Θερινό:
Aπό 01-4-2024 έως 31-10-2024
Καθημερινά: 8:30 – 15:30, εκτός Τρίτης

 

Πηγές

  • Μαραθών σύντομος οδηγός (Αθήνα 2004)
  • Μαραθών, η Μάχη και ο Αρχαίος Δήμος, Ινστιτούτο του Βιβλίου Α. Καρδαμίτσα, Dekoulakou Ifigeneia, Statues of Isis from the Sanctuary  og the Egyptian Gods at Marathon, σελ. 109-133, Αθήνα 2010
  • Ανθέμιον, τεύχος 26 Δεκέμβριος 2015, σελ. 51-53, Αθήνα
  • Αρχαιολογικό Μουσείο Μαραθώνα

 

 

Ηλ. Ταχ.: [email protected]

Νιόβη Καραπέτση

Αρχαιολόγος

 

Σωσάννα Πλευριά

Αρχαιολόγος