Τα ονόματα των θεών του Ολύμπου, τι σημαίνει το καθένα

Δίας ή Ζευς

Το Δίας και το Ζευς έχουν ακριβώς την ίδια ρίζα και προέρχονται από το όνομα του πρωτοϊνδοευρωπαϊκού θεού Djeus. Η ρίζα είναι κοινή ευρωπαϊκή και έχει δώσει το λατινικό deus (θεός) και άλλες πολλές λέξεις. Καθώς στα πρωτοελληνικά, αλλά και αργότερα, το «ζ» μάλλονπροφερόταν «ζντ», από αυτό βγήκε και το Ζευς αλλά και το Δίας. Σε κάποιες περιοχές απαντιόνταν και το Δευς. Η πορεία από το Djeus ως το Ζευς/Δίας είναι αρκετά περίπλοκη και κατανοητή πρωτίστως στους γλωσσολόγους. Οι υπόλοιποι ας γνωρίζουμε πως το Ζευς σημαίνει (ανάμεσα σε άλλα) φωτεινός (θεός του κεραυνού), ευδιάκριτος (θεός του ουρανού και των ψηλών κορυφών των ορέων). Παρεπιπτόντως την ίδια ρίζα έχει και το επίθετο δήλος (ορατός) > Δίας... 

Ήρα

Η δεύτερη τη τάξει θεότητα στον Όλυμπο. Αδερφή και νόμιμη σύζυγος του Δία. Η λέξη Ήρα προέρχεται από το ήρως/ήρωας και όχι από το αντίστροφο, όπως πολλοί νομίζουν. Συγκεκριμένα, ήρα ήταν η ικανότητα για κατορθώματα (ο Ηρακλής, φέρ’ ειπείν, δοξάστηκε για την ικανότητά του να κάνει άθλους, δηλαδή για την ήρα του > ήρα+κλέος). Η θεά Ήρα, σε πολλούς ήρωες της μυθολογίας, στάθηκε αρωγός και προστάτιδα, πράγμα λογικό καθώς το όνομά της ακριβώς αυτό σημαίνει. Κατά άλλους το Ήρα ετυμολογείται από το ώρα. 

Ποσειδώνας

Ο θεός της θάλασσας με την τρίαινά του. Οι παραλλαγές του ονόματός που ανά τον ελληνικό κόσμο: Ποτειδάν, Ποσειδάν, Ποτειδάων.

Υπάρχουν διαφορετικές απόψεις για το από πού το Ποσειδώνας προέρχεται. Τεκμηριωμένες επιστημονικά (γλωσσολογικά και αρχαιολογικά) είναι οι παρακάτω. Η μία είναι πως το Ποσειδών προέρχεται από το ο Πόσις (Πότει) + Δα > Κύριος/Σύζυγος της Γης (το Δα ή Δη θα το συναντήσουμε στην ετυμολόγηση του Δήμητρα,παρακάτω). Η ετυμολόγηση αυτή ενισχύεται σημαντικά από το πώς το όνομα του θεού είναι γραμμένο στις μυκηναϊκές πινακίδες της Γραμμικής Β’ (Ποτειδάσων). Η άλλη, επίσης σοβαρή ετυμολόγηση, είναι από το πόσις/ποταμός/πόσιμος και τη ρίζα -δα- (δίδω),που σημαίνει μερίζω/μοιράζω, δηλαδή μοιράζω πόσιμο νερό. Σύμφωνα με αυτήν την ετυμολόγηση πιθανόν ο Ποσειδώνας στην αρχή να ήταν θεός των ποταμών, των γλυκών νερών δηλαδή.

Προσωνύμιό του ήταν το Κοσμοσείστης (Σεισίχθων). Νόμιμη σύζυγος του Ποσειδώνα ήταν η Αμφιτρίτη. Το όνομά της σημαίνει αυτή που τρέμει από παντού, η τρεμώδης, η τρεμουλιαστή (αμφί+τρέμω), πράγμα φυσικό, αφού η θεότητα αυτή ήταν φτιαγμένη από τα κύματα του θαλασσινού νερού. 

Δήμητρα

Η θεά του σιταριού, της γεωργίας και των καλλιεργειών. Η παλαιότερη θεότητα του ελλαδικού χώρου. Το φανερώνουν αυτό και οι ιδιότητές της αλλά και το όνομά της. Το Δήμητρα πρόερχεται από το γη-μάτερ (γη-μήτηρ) > δη (Δα)-μάτερ > δη-μήτηρ > Δήμητρα. Η Δήμητρα είναι η αρχέγονη Μεγάλη Μητέρα των νεολιθικών οικισμών της ελλαδικής χερσονήσου (δηλαδή η ίδια η Γη που βλασταίνει και δίνει ζωή), των Κρητών της μινωϊκής περιόδου αλλά και όλης της μεσολιθικής και νεολιθικής Ευρώπης. Είναι η Πότνια των Μυκηναίων, όπως αναφέρεται στις πινακίδες της Γραμμικής Β’ γραφής. 

Ήφαιστος

Ο θεός της μεταλλοτεχνίας, της φωτιάς, της τεχνολογίας, των ηφαιστείων. Το όνομά του βγαίνει από το αρχαίο ρήμα άπτω που σημαίνει ανάβω/καίω. Ένα παθητικό απαρέμφατο του άπτω είναι το ήφθαι (είμαι αναμμένος) > Ήφαιστος. Σήμερα, από αυτό το αρχαίο ρήμα, χρησιμοποιούμε τη λέξη η άφθα. 

Εστία

Το όνομα της θεάς Εστίας προέρχεται από το αρχαίο ρήμα ίστημι (απαρέμφατο εστηκέναι), που σήμερα σημαίνει στέκομαι (απαντάται και ο τύπος της καθαρεύουσας ίσταμαι). Ίστημι/εστία > το σημείο που στέκεται σταθερό ως βάση και αναφορά της οικογένειας και κατ’ επέκταση της πόλεως. Πολύ σημαντική θεά στην αρχαιότητα για τη συνοχή της κοινωνίας. Η μεγαλύτερη σε ηλικία όλων των ολυμπίων θεών, η πρωτότοκη, η πλέον σεβάσμια. 

Απόλλωνας

Ο θεός της μαντικής, της μουσικής και, κυρίως, του φωτός.  Το όνομα Απόλλων προέρχεται από το απέλλα (η συγκέντρωση) και το ρήμα πελάζω (συναναστρέφομαι). Κατά μία άλλη εκδοχή προέρχεται από το απειλή, που στον Όμηρο σημαίνει η καύχηση του ισχυρού. Εν ολίγοις Απόλλων > Ισχυρός. Κατά άλλους, τέλος, η λέξη προέρχεται από το αρχαίο ρήμα απόλλυμι που σημαίνει χάνω/χάνομαι και αναφέρεται στην ενέργεια του ηλίου/φωτός να δύει το βράδυ και να χάνεται. Πολύ πιθανό, η ερμηνεία αυτή να αποτελεί παρετυμολόγηση. 

Αθηνά

Το όνομα της θεάς της σοφίας είναι, αποδεδειγμένα σχεδόν, προελληνικό. Πιθανόν να είναι μινωϊκό καθώς οι πινακίδες Γραμμικής Β’ γραφής (η γραφή δηλαδή των Αχαιών/Μυκηναίων), που βρέθηκαν στην Κνωσσό ύστερα από την κατάκτησή της από τους Αχαιούς, μιλούν για μια θεά που κρατά φίδια και η οποία ήταν η προστάτιδα του ανακτόρου. Το προελληνικό/μινωικό της όνομα ήταν Αθάνα. Οι Μυκηναίοι την αναφέρουν ως Αθάνα ποτνία (σεβάσμια Αθάνα/Αθηνά). Το όνομα Αθηνά δε συναντάται σε καμμία άλλη ινδοευρωπαϊκή γλώσσα. Κατά συνέπεια είναι πολύ παλαιότερο από εμάς τους Έλληνες στη χώρα. Το πώς η θεά προστάτιδα του ανακτόρου της Κνωσσού έφτασε να είναι η γνωστή Αθηνά είναι κάτι που μένει να μας δείξει η έρευνα.

Φυσικά, οι παρετυμολογήσεις αυτές δεν ήταν παρά προσπάθειες των ανθρώπων να εξηγήσουν πανάρχαιες λέξεις, των οποίων είχε χαθεί η πρωταρχική σημασία. 

Ερμής

Ξεκάθαρα και σαφώς η λέξη Ερμής βγαίνει από το τα έρμα, που σημαίνει οι βράχοι, τα πετρώματα ψηλά ή και οι υπερυψωμένοι βυθοί, οι ύφαλοι. Έρμα σήμερα αποκαλούμε τα βάρη (παλιότερα χρησιμοποιούσαν άμμο), που έβαζαν οι καραβομαραγκοί στο βαθύτερο σημείο του καραβιού, ώστε να έχει σταθερότητα και να μη γέρνει, κατά την πλεύση του. Το πώς πήρε αυτό το όνομα ένας θεός που πετά στους αιθέρες, έχει να κάνει ενδεχομένως με το πού ήταν η αφετηρία του και οι τόποι της λατρείας του. 

Αφροδίτη

Η ετυμολόγηση του ονόματος της θεάς ομορφιάς και του έρωτα αφρός+δύομαι έχει προ πολλού απορριφθεί από τους γλωσσολόγους διεθνώς. Υπό συζήτηση/αμφισβήτηση βρίσκεται και η παλιά θεωρία περί καταγωγής της Αφροδίτης από την Βαβυλώνια Αστάρτη. Καθώς υπάρχουν πολύ ισχυρές ενδείξεις πως η Αφροδίτη ήταν ντόπια Κύπρια θεότητα και από εκεί ήρθε στην ελλαδική χερσόνησο, μία πολύ πιθανή ετυμολογία του ονόματός της είναι το αφρός+οδίτης (η οδεύουσα), > αυτή που περπατά ερχόμενη από τα κύματα. Πιθανόν επίσης από την Κύπρο να έφτασε και στη Βαβυλώνα και όχι το αντίστροφο. Πιθανώς.. 

Άρης

Ο Άρης είχε δυο γιούς, τον Δείμο (ο Τρομάρας) και τον Φόβο (ο Φοβέρας). Το Δείμος ετυμολογείται από το δέος. 

Άρτεμη/Άρτεμις

Και κάποιο σημαντικοί θεοί που δεν κατοικούσαν στον Όλυμπο  

Πλούτωνας ή Άδης

Ο Άδης, αν και αδερφός του Δία και του Ποσειδώνα από τους ίδιους δύο γονείς, δεν συγκαταλέγεται στους θεούς του Ολύμπου. Σε αυτόν έλαχε το βασίλειο του Κάτω Κόσμου, εκεί που πήγαιναν οι ψυχές των νεκρών. Το Άδης προέρχεται από το α (στερητικό) + είδον. Με απλά λόγια σημαίνει Αυτός που δε φαίνεται (το βασίλειο των νεκρών δεν είναι ορατό). Παλαιότερες μορφές του Άδης ήταν αυτή που αναφέρεται στον Όμηρο: Αΐδης. Παλαιά μορφή ήταν και το Αϊδωνεύς, που όμως διατηρήθηκε σε πολλές περιοχές του αρχαίου ελληνικού κόσμου. Το Άδης, εκτός από «αόρατος» σήμαινε και «σκοτεινός», εξού και το ρήμα «σκοτώνω» (στέλνω κάποιον στα σκοτάδια του Άδη). Οι αρχαίοι συνήθως χρησιμοποιούσαν για την πράξη αυτή το ρήμα «φονεύω».

Όσον αφορά στο Πλούτων (ο Πλούτωνας) βγαίνει από ρήμα πλουτίζω. Μην ξεχνάμε πως το χώμα και το υπέδαφος (που οδηγούσαν στον Κάτω Κόσμο) ήταν, και είναι, πηγή πλούτου (ορυχεία, καλλιέργειες, υπόγεια νερά κ.ο.κ.).

Ένα προσωνύμιο του Άδη ήταν Εχέλαος, που σημαίνει Αυτός που έχει (κρατά, ορίζει, εξουσιάζει κ.λπ.) λαούς (πλήθη ανθρώπων, τα πλήθη των νεκρών στον Άδη δηλαδή).

Σημείωση: Ο Πλούτωνας δεν πρέπει σε καμμία περίπτωση να συγχέεται με τον Χάροντα. Ο Χάρων (γιος της Νύκτας και του Ερέβους) ήταν αυτός που οδηγούσε τις ψυχές μέσω της λίμνης Αχερουσίας με τη βάρκα του στον Άδη. Το Χάρων, λέξη ελληνική, έχει εξαιρετικά αβέβαιη ετυμολογία. Πιθανόν, χωρίς όμως ισχυρά επιχειρήματα, να σημαίνει Χαρωπός/Αυτός που έχει σπινθιροβόλο βλέμμα. Γιατί έδωσαν οι αρχαίοι μας πρόγονοι τέτοιο χαρούμενο όνομα στον θεό του θανάτου; Ίσως για να γλυκάνουν την ύστατη στιγμή της ζωής, ίσως από ευφυές χιούμορ..

Περσεφόνη

Ανά τον ελληνικό κόσμο απαντάται και με τα παρακάτω: Φερσεφόνα, Φερσεφάττα, Πηρεφόνεια. Επίσης όνομα με προβληματική ετυμολογία. Πάρα πολύ πιθανόν προελληνικό. Αν είναι ελληνικό, πιθανώς προέρχεται από το Φέρω + άφθονος > αυτή που φέρνει την αφθονία (περς> φερς> φέρω). Η συγκεκριμένη ετυμολογία ενισχύεται και από το γεγονός πως η Περσεφόνη ανέβαινε στη Γη την άνοιξη, που ξεκινούσε η αφθονία της φύσης. Η παρετυμολογία Πέρσης + φόνος έχει απορριφθεί με ατράνταχτα επιστημονικά επιχειρήματα. 

Διόνυσος

Άλλος ένας πολύ σημαντικός μη Ολύμπιος θεός του αρχαίου κόσμου. Οι περισσότεροι γλωσσολόγοι και γλωσσοδίφες κατατείνουν στις μέρες μας πως ο όρος Διόνυσος σημαίνει Διός Υιός. Βοηθά τον μη μυημένο τα γλωσσολογικά να το αντιληφθεί αυτό η μεγάλη ποικιλία των εκφορών του ονόματος ανά το Πανελλήνιο: Ζόννυσος> Ζεύς+υιός (Λέσβος), Διόννυσος> Δίας+υιός (Θεσσαλία), Διώνυσος (το συναντάμε σε έπη), Δεύνυσος (Αμοργός) κ.ά. .

Τώρα, η άποψη που ήθελε τον Διόνυσο ξένο θεό που ήρθε από την Ανατολή τον 8ο π.Χ. αιώνα, αφού κατάρρευσε ο Μυκηναϊκός κόσμος (περί το 1100 π.Χ.) έχει πλέον καταρριφθεί, αν και κρατά κάποια ερείσματα. Το όνομα του Διονύσου αναφέρεται σε τρεις πινακίδες Γραμμικής Β’ από την Πύλο (14ος π.Χ. αιώνας). Επιπρόσθετο σημαντικό στοιχείο της παλαιότητας του Διονύσου στο ελληνικό πάνθεον είναι και ο ναός του 15ου π.Χ. αιώνα στην Κέα, με γραπτή απόδειξη της εποχής, πως ο ναός ήταν αφιερωμένος στον συγκεκριμένο θεό. Τέλος, απόδειξη σημαντικότατη επίσης για την παλαιότητα και την ελληνικότητα του Διονύσου είναι η πινακίδα Γραμμικής Β’ γραφής του ανακτόρου των Κυδωνίων στην Κρήτη, η οποία και βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Χανίων. Στην πινακίδα αυτή αναφέρεται ρητά κοινός ναός του Δία και του γιου του, του Διονύσου. Η πινακίδα αυτή χρονολογείται στον 13ο π.Χ. αιώνα.

Οι Έλληνες της κλασικής εποχής και ο Ευριπίδης είχαν, πολύ πιθανόν, στα χέρια τους απλώς έναν γοητευτικό για αυτούς μύθο, που ήθελε τον θεό ξενόφερτο και φορέα ζωικών ιδιοτήτων…

Ευρώπη

Η Ευρώπη, σύζυγος του Δία, που σύμφωνα με την Παράδοση την έφερε από τη Φοινίκη, και ήταν, μεταξύ άλλων, μητέρα του Μίνωα, είναι όνομα που προέρχεται από το αρχαίο επίθετο Ευρωπός > ευρύς + ορώ (βλέπω). Γενικώς σημαίνει η στεριά που φαίνεται πλατιά. Η πρώτη περιοχή, που ονομάστηκε (από τους Πελοποννησίους)Ευρώπη, ήταν η σημερινή Στερεά Ελλάδα, όπως την κοιτάζει κανείς από την Πελοπόννησο. Αρκεί να ρίξει κανείς μια ματιά στον χάρτη και θα καταλάβει το γιατί. Ως σημερινός γεωγραφικός όρος χρησιμοποιήθηκε τον 6ο π.Χ. αιώνα από τον Εκαταίο τον Μιλήσιο στο βιβλίο του Γης Περιήγησις. Το βιβλίο αυτό καθόρισε για πάντα την επιστήμη της γεωγραφίας/ιστοριογραφίας.

Επίλογος

Είμαστε απέραντα τυχεροί, που η γλώσσα μας είναι η ελληνική, που είμαστε Έλληνες. Η ανάγνωση του παρόντος άρθρου το επιβεβαιώνει.

Και κάτι ακόμα. Οι λέξεις είναι δύναμη. Όποιος μπορεί να τις εξηγεί και να τις αναλύει, γοητεύει και συναρπάζει. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο διάφοροι λυσσαλέα διψασμένοι για αναγνώριση αυτόκλητοι γλωσσομάντεις του Διαδικτύου, της τηλεόρασης και του ελαφρού τύπου, ερμηνεύουν ονόματα της μυθολογίας αλλά και ό,τι άλλο, όπως τους κατέβει στο κεφάλι. Το κάνουν με ελάχιστη έως και μηδενική επιστημονικότητα, αλλά με άφθονο μυστικισμό, μεγαλόστομη παραφιλολογία, κραυγάζουσα ψευδοϊδεολογία (κάποιοι θεωρούν πως τίποτε δεν είναι ελληνικό, κάποιοι πως τα πάντα είναι ελληνικά), ψεύτικη και υποκριτική σοβαροφάνεια. Η απέραντη ημιμάθεια αποτελεί τεράστιο κίνδυνο για την κοινωνία. Επίσης η βλακεία δεν είναι χόμπυ, είναι κίνδυνος θάνατος. Αλήθεια είναι μόνο η επιστήμη. Αν θέλετε να μαθαίνετε τι σημαίνουν οι λέξεις, αγνοήσετε όλους αυτούς, αγοράστε ένα καλό λεξικό (ναι, συνήθως είναι πολύ ακριβά τα καλά λεξικά αλλά τα έχεις για όλη σου τη ζωή) και ξεφυλλίστε το. Είναι συναρπαστικό.

Πηγές

1. Λεξικό Μπαμπινιώτη της νέας Ελληνικής Γλώσσας, πέμπτη έκδοση, Οκτώβριος 2019, Αθήνα, Εκδόσεις Λεξικολογίας
2. Το ορωνύμιο Όλυμπος, Smerdaleos
3. Πόσοι Όλυμποι υπάρχουν, Αρχείον Πολιτισμού
4. Τα ονόματα Ζευς και Άδης, Smerdaleos
5. Το θεωνύμιο Διόνυσος, Smedaleos
6. Ερμής και έρμα, Smerdaleos
7. Γλωσσολογικά: Ήρα, Απόλλων, Ηρακλής, Smerdaleos
8. Ποσειδών, Smerdaleos
9. Ο όρος «Ευρώπη», Smerdaleos
10. Αρχαιολογικό Μουσείο Χανίων