Ρητά και γνωμικά από ιστορικά γεγονότα
Σύνταξη άρθρου: Κωνσταντίνος Ουρανός
Ο πλούτος των λαϊκών παροιμιών είναι τεράστιος και προέρχεται από την αστείρευτη ύλη της Παράδοσης και του δημώδους και λαϊκού πνεύματος. Υπάρχουν όμως και τα ρητά και οι ρήσεις εκείνες που ειπώθηκαν από συγκεκριμένα ιστορικά πρόσωπα σε στιγμές ιστορικές σημαντικές ή μη, που έμειναν στη συλλογική μνήμη του λαού και του έθνους μας ως φράσεις στερεότυπες, οι οποίες και χρησιμοποιούνται καθημερινά από όλους μας. Ας δούμε κάποιες χαρακτηριστικές.
• «Άχθος αρούρης». Ο Αχιλλέας στον εαυτό του ενώ συνομιλεί με τη μητέρα του τη Θέτιδα. Της λέει πως αισθάνεται άχρηστος καθώς έχει αποσυρθεί από τον πόλεμο και κάθεται άπραγος, ύστερα από τον καυγά του με τον Αγαμέμνονα για τη Βρισηίδα. Ομήρου Ιλιάδα, ραψωδία Σ, στίχος 104
• «Φοβού τους Δαναούς και δώρα φέροντες». Πασίγνωστη φράση, που χρησιμοποιείται από όλους τους λαούς στα μήκη και στα πλάτη. Σημαίνει να φοβάται κανείς τους εχθρούς του ακόμη κι όταν του φέρνουν δώρα και πως δεν το κάνουν για καλό. Και αυτή από την Ιλιάδα. Την εκστόμισε ο Τρώας Λαοκόωντας στην παραλία της Τροίας, όταν, μαζί με τους υπόλοιπους κατάπληκτους Τρώες, προσπαθούσε να καταλάβει τι ακριβώς είναι ο Δούρειος Ίππος.
• «Δούρειος Ίππος». Εμβληματική φράση παρμένη και αυτή από την Ιλιάδα του Ομήρου. Όλοι γνωρίζουν την ιστορία για το κούφιο ξύλινο άλογο και πως παρέκαμψε την πολύ επιτυχή ως τότε άμυνα της Τροίας. Χρησιμοποιείται για καταστάσεις κατά τις οποίες φέρνει κάποιος ο ίδιος τον εχθρό μέσα στην άμυνά του, χωρίς να το αντιλαμβάνεται.
• «Μολών λαβέ». «Έλα να τα πάρεις». Η απάντηση του Λεωνίδα στον Ξέρξη, όταν αυτός απαίτησε από τους Έλληνες στις Θερμοπύλες να παραδώσουν τα όπλα τους το 480 π.Χ. κατά τους Περσικούς Πολέμους. Η φράση χρησιμοποιείται όταν κάποιος δε φοβάται τον υπέρτερο αντίπαλο αλλά τον προκαλεί ευθέως. Μας την παραδίδει ο Ηρόδοτος στην «Ιστορία» του.
•«Ες (εις) αύριον τα σπουδαία». «Θα ασχοληθώ αύριο με τα σοβαρά». Την είπε ο τύραννος Αρχίας ο Θηβαίος, όταν του έφεραν ένα γράμμα φίλου του, που τον προειδοποιούσε πως ήταν σε εξέλιξη συνομωσία ανατροπής του. Εκείνη τη στιγμή ο Αρχίας γλεντούσε και δεν είχε διάθεση να ασχοληθεί με σοβαρά θέματα. Έτσι δεν πρόλαβε να πάρει προφυλάξεις. Λίγο αργότερα οι συνομώτες τον σκότωσαν. Η φράση χρησιμοποιείται για κάποιον που δεν ασχολείται έγκαιρα με τα σημαντικά. Μας την παραδίδει ο Πλούταρχος στο «Βίοι παράλληλοι» στο κεφάλαιο για τον Πελοπίδα τον Θηβαίο.
• «Πύρρειος νίκη». Φράση που χρησιμοποιείται για να δηλώσει νίκη με εξαιρετικά μεγάλο κόστος και απώλειες για τον νικητή. Προέκυψε ύστερα από τη νίκη του βασιλιά Πύρρου της Ηπείρου εναντίον των Ρωμαίων στη μάχη του Άσκλον της Ιταλίας το 279 π.Χ. . Μετά τη μάχη ο Πύρρος δεν είχε πια τη δυνατότητα να εφαρμόσει τα σχέδιά του εξ αιτίας των βαριών απώλειών του.
• «Ο κύβος ερρίφθη» (alea jacta est). Σύμφωνα με τον Ρωμαίο ιστορικό Σουητώνιο, τη φράση αυτή είπε ο Ιούλιος Καίσαρας, όταν, ύστερα από πολλές αμφιταλαντεύσεις, πήρε την πολιτική απόφαση να διαβεί τον ποταμό της βόρειας Ιταλίας Ρουβίκωνα το 49 π.Χ. . Ο ρωμαϊκός νόμος απαγόρευε ρητά, επί ποινή θανάτου, στους Ρωμαίους στρατηγούς να περάσουν τον Ρουβίκωνα με τον στρατό τους. Η φράση σήμερα χρησιμοποιείται όταν θέλουμε να ορίσουμε πως μία απόφαση που παίρνουμε, εκκινεί μεγάλες συνέπειες, των οποίων δεν υπάρχει πια αναίρεση.
• «Αν σου βαστάει μπαρμπα-Λάμπρο, ξαναπέρνα από την Άνδρο». Λαϊκή ρήση, η οποία προέκυψε ύστερα από την πύρρειο νίκη των Τούρκων στη ναυμαχία του Καβοντόρο, στο στενό μεταξύ Ευβοίας και Άνδρου στις 17 Μαΐου 1790. Η καταστροφή του στόλου του Κατσώνη υπήρξε ολοσχερής, εξ ου και η ρήση. Τη χρησιμοποιούμε όταν θέλουμε να αποφύγουμε την επανάληψη μιας τραυματικής εμπειρίας ή γεγονότος.
• «Θέλει αρετή και τόλμη η ελευθερία». Η φράση αυτή περιέχεται στην ποίηση του μεγάλου Ανδρέα Κάλβου, στην ωδή «Εις Σάμον», το 1824. Χρησιμοποιείται, όταν θέλουμε να εξηγήσουμε τις προϋποθέσεις της ελευθερίας. Πράγμα δύσκολο…
• «Για δες καιρό που διάλεξε ο Χάρος να με πάρει». Πρόκειται για στίχο πολύ παλιού κλέφτικου τραγουδιού. Στην Ιστορία έμεινε δια στόματος ενός ανθρώπου που μαρτύρησε φρικτά, για την ελευθερία, στα χέρια των Τούρκων. Χρησιμοποιείται όταν θέλουμε να παραπονεθούμε για ατυχία που συμβαίνει την πλέον ακατάλληλη στιγμή, ιδιαίτερα σε στιγμές που θα έπρεπε να είναι ευφρόσυνες. Την είπε ο Αθανάσιος Διάκος στην Αλαμάνα/Λαμία, τον Απρίλιο του 1821.
