Παναθηναϊκό Στάδιο, το Καλλιμάρμαρο

Σύνταξη άρθρου: Ματίνα Δαμιανάκη

Επιμέλεια άρθρου: Κωνσταντίνος Ουρανός

 

ΤΟ ΣΤΑΔΙΟ ΚΑΤΑ ΤΟ ΠΕΡΑΣΜΑ ΤΩΝ ΑΙΩΝΩΝ

Η κατασκευή, που σήμερα αποκαλούμε «Παναθηναϊκό Στάδιο», βρίσκεται στη θέση αρχαίου ελληνικού Σταδίου και για πολλούς αιώνες φιλοξένησε τη διοργάνωση γυμνικών αγώνων, αγώνων στίβου όπως θα λέγαμε σήμερα. Οι γυμνικοί αγώνες, οι οποίοι διοργανώνονταν από πολύ παλιά και πάντα σε χώρο μακριά από την πόλη, περιελήφθησαν στο πρόγραμμα των εορτών των Παναθηναίων το 566/565 π.Χ. . Όταν ο ρήτορας Λυκούργος ανέλαβε το 338 π.Χ. τη διαχείριση των οικονομικών της πόλης των Αθηνών, συμπεριέλαβε στην εκτέλεση δημοσίων έργων την ανέγερση ενός μεγάλου σταδίου. Ιδεώδης χώρος κρίθηκε η χαράδρα ανάμεσα στον λόφο του Αρδηττού και το απέναντι χαμηλό ύψωμα, έξω από το τείχος της πόλης, σε μία ειδυλλιακή τοποθεσία στις ήρεμες όχθες του Ιλισσού. Ο τόπος ήταν ιδιωτικός αλλά ο ιδιοκτήτης του, Δεινίας, τον παραχώρησε για την πραγματοποίηση της ανέγερσης του Σταδίου. Μεγάλα χωματουργικά έργα μεταμόρφωσαν την χαράδρα σε αγωνιστικό χώρο με τα πάγια χαρακτηριστικά του ελληνικού σταδίου: σχήμα παραλληλόγραμμο με είσοδο από τη μία στενή πλευρά και με θέση για τους θεατές στα χωμάτινα πρανή των τριών άλλων πλευρών. Το Στάδιο του Λυκούργου εγκαινιάζεται και χρησιμοποιείται για πρώτη φορά στα Μεγάλα Παναθήναια το 330/329 π.Χ., για την τέλεση των γυμνικών αγώνων προς τιμήν την Αθηνάς.

Στους ρωμαϊκούς χρόνους η πόλη των Αθηνών δεν είχε πλέον πολιτική δύναμη και ανεξαρτησία. Διατηρεί όμως ακέραιη την αίγλη της και γνωρίζει μεγάλη πνευματική και καλλιτεχνική άνθηση επί της αυτοκρατορίας του Αδριανού μεταξύ των ετών 117-138 μ.Χ. . Σε αυτήν την περίοδο έζησε ο ρήτορας και σοφιστής Ηρώδης, γιος του Αττικού ο οποίος διέθεσε ένα μέρος της μεγάλης του περιουσίας στην ανέγερση λαμπρών οικοδομημάτων σε πολλά ιερά και πόλεις της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Στη γενναιοδωρία του Ηρώδη, οφείλονται σημαντικές εργασίες στο Στάδιο, μεταξύ των ετών 139-144 μ.Χ., οι οποίες επέφεραν δύο κυρίως αλλαγές στην πρώτη του μορφή: την μετατροπή της αρχικής ευθύγραμμης μορφής σε πεταλόσχημη με την προσθήκη της σφενδόνης, χαρακτηριστικού στοιχείου των ελληνικών σταδίων στους ρωμαϊκούς χρόνους και την κάλυψη του χώρου για τους θεατές, του θεάτρου, με σειρές καθισμάτων και εδωλίων από λευκό πεντελικό μάρμαρο. Μία θολωτή δίοδος, κάτω από το ανατολικό ανάλημμα, κατέληγε στην πίσω πλευρά του Σταδίου. Στον στίβο, μαρμάρινες πλάκες οριοθετούσαν την άφεση και το τέρμα. Αναπόσπαστο στοιχείο στον αγωνιστικό χώρο ήταν επίσης οι αμφιπρόσωπες ερμαϊκές στήλες. Η είσοδος απέκτησε κορινθιακού ρυθμού πρόπυλο. Μία τρίτοξη μαρμάρινη γέφυρα στον Ιλισσό, εξασφάλιζε την εύκολη πρόσβαση από την πόλη. Τον όλο χώρο, και κυρίως τη στοά στο ύψος της σφενδόνης, κοσμούσαν αγάλματα μαρμάρινα, χάλκινα ακόμα και χρυσά. Στη κορυφή του Αρδηττού κτίστηκε ο ναός της ρωμαϊκής θεάς Τύχης με το λατρευτικό άγαλμα της θεάς από ελεφαντόδοντο. Οι Αθηναίοι δίκαια ήταν περήφανοι για το Παναθηναϊκό Στάδιο, που εφάμιλλο δεν υπήρχε στον κόσμο. Στην κορυφή του υψώματος, αριστερά της εισόδου, δέσποζε για πολλά χρόνια και ο τάφος του Ηρώδη.

Με την επικράτηση της χριστιανικής θρησκείας και την απαγόρευση των λατρευτικών εκδηλώσεων και των θεαμάτων της ελληνορωμαϊκής αντίληψης του κόσμου, το Παναθηναϊκό Στάδιο έχασε τη λάμψη του και με την πάροδο του χρόνου έλαβε τη θλιβερή εικόνα της εγκατάλειψης, καθώς τα λαμπρά του μάρμαρα ενσωματώνονταν σε νέα αθηναϊκά κτίσματα ή και τροφοδοτούσαν τα ασβεστοκάμινα της γύρω περιοχής. Κατά τους αιώνες της Τουρκοκρατίας, ιδιαίτερα στους χρυσούς αιώνες της Περιήγησης (17ος, 18ος και 19ος) Ευρωπαίοι περιηγητές κυρίως επισκέπτονται τον χώρο του, όπως προκύπτει από τις μαρτυρίες τους, στις οποίες δεν παραλείπουν να αναφέρουν τις μαγικές τελετουργίες μέσα στην ερειπωμένη θολωτή δίοδο από νεαρές Αθηναίες με σκοπό την ανεύρεση ενός καλού συζύγου. Προφανώς ο τόπος του Σταδίου είχε λάβει πια δεισιδαίμονα διάσταση στις λαϊκές αντιλήψεις της εποχής.

Τα αρχαιολογικά ευρήματα και θέσεις στο Στάδιο