Σύνταξη άρθρου: Κωνσταντίνος Ουρανός

Ο επικούρειος φιλόσοφος Μητρόδωρος, 3ος αιώνας π.Χ., ρωμαϊκό αντίγραφο, το πρωτότυπο βρισκόταν στην Αθήνα, Γλυπτοθήκη του Μονάχου

Η Παγκόσμια Ημέρα Φιλοσοφίας (World Philosophy Day) εορτάζεται κάθε τρίτη Πέμπτη του Νοέμβρη και, για το 2024, «πέφτει» στις 21 Νοεμβρίου (για το 2025 θα είναι στις 20 του μηνός). Ξεκίνησε ως ιδέα στον Ο.Η.Ε. το 2002 και καθιερώθηκε το 2005 από την Ουνέσκο και είχε ως αφετηρία τη σκέψη πως ο Στοχασμός βελτιώνει την ανθρώπινη κατάσταση. Κάθε χρόνο ο εορτασμός έχει ένα θέμα, το οποίο προτείνει η Ουνέσκο. Για το 2024, το θέμα είναι το Φιλοσοφία: γεφυρώνοντας τα κοινωνικά χάσματα (Philosophy: Bridging Social Gaps) και αφορά στο πώς η φιλοσοφία και η διανόηση μπορούν να συμβάλουν στην κατανόηση και στη διαχείρηση των κοινωνικών ανισοτήτων.

Φιλοσοφία και Ελλάδα 

Όσα και να πει κανείς για τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους είναι λίγα και έχουν γραφτεί για αυτούς -και δικαίως!- εκατομμύρια βιβλία. Επόμενο είναι λοιπόν, να μην αναφερθούμε σε αυτούς στο παρόν άρθρο, μολονότι δηλώνουμε τον θαυμασμό μας για τα αξεπέραστα επιτεύγματά τους. Θα αναφερθούμε στους φιλοσόφους του 20ού αιώνα και σε όσους η δράση φτάνει στις μέρες μας, στην τρίτη δεκαετία του 21ου. Λοιπόν.

Το τέλος του αρχαίου κόσμου, το Βυζάντιο, ο νεοελληνικός διαφωτισμός, μία ιστορική αναδρομή

Πριν να ξεκινήσουμε την παρουσίαση, καλό είναι να παρακολουθήσει ο αναγνώστης μας μια μικρή αναδρομή του τι ακολούθησε με το τέλος του αρχαίου κόσμου. Ως τελευταίος μεγάλος -δεδομένων των αναλογιών- φιλόσοφος της αρχαιότητας θεωρείται ο Ρωμαίος Βοήθιος. Δικό του βιβλίο είναι η εμβληματική «Παρηγορία της Φιλοσοφίας». Επί Βυζαντίου, μέγιστοι των φιλοσοφικών σπουδών υπήρξαν, μεταξύ πάρα πολλών άλλων, ο πατριάρχης Φώτιος, ο Αρέθας Καισαρείας, ο πολυπράγμων Μιχαήλ Ψελλός, ο αναγεννησιακός Πλήθων (Γεώργιος Γεμιστός). Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, παρόλο που υπήρχε πνευματική κίνηση, δεν έχουμε παρά κυρίως θεολογικές πραγματείες καθώς η Ελληνική Εκκλησία, ανάμεσα σε πολλές άλλες προκλήσεις, ήρθε σε επαφή με τα κινήματα της Μεταρρύθμισης και της Αντιμεταρρύθμισης, που τράνταξαν συνθέμελα την τότε Ευρώπη και χρειάστηκε νέα πνευματικά εργαλεία και νέα γλώσσα, ώστε να μπορέσει να αλληλεπιδράσει με τις καινούργιες αυτές καταστάσεις. Για να ξαναϋπάρξει φιλοσοφικός στοχασμός, άξιος καταγραφής, στον ελληνικό κόσμο, έπρεπε να φτάσουμε στον τελευταίο αιώνα (18ος-19ος) της οθωμανικής κατοχής και να γεννηθεί το κίνημα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Πολλοί από αυτούς, που παρατίθενται ως φιλόσοφοι ή «φιλόσοφοι» της εποχής, ήταν άνθρωποι πολύ μορφωμένοι, οι οποίοι μετεκένωσαν στον κατεχόμενο Ελληνισμό τις νέες ιδέες του Ανθρωπισμού, που είχαν ζωογονήσει τότε τη Δύση. Άλλοι πάλι εργάζονταν στη διατήρηση και γονιμοποίηση αυτού του πολύσημου πνευματικού και ψυχικού «τόπου», που ονομάζεται ελληνικότητα. Έτσι, Θεόφιλος Κορυδαλλέας, Ευγένιος Βούλγαρης, Ιώσηπος Μοισιόδαξ, Νεόφυτος Δούκας, Νεόφυτος Βάμβας, Βενιαμίν Λέσβιος, Μεθόδιος Ανθρακίτης, Αδαμάντιος Κοραής και άλλοι πολλοί με πλούσιο έργο.

Ο 20ός αιώνας, οι σύγχρονοι Έλληνες φιλόσοφοι

Ο εικοστός αιώνας είναι ο αιώνας των ιδεολογιών, όπως τις αντιλαμβανόμαστε ακόμη στις μέρες μας. Αυτό σημαίνει πως η φιλοσοφία υπηρέτησε και διαπλέχθηκε με αυτό που τώρα πια ονομάζεται «Διανόηση» και έχει να κάνει με τον στοχασμό πάνω στην εξέλιξη/διαμόρφωση της κοινωνίας, ώστε αυτή να λάβει την πιο παραγωγική/λειτουργική μορφή για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια (με κύρια συστατικά αυτής τη γνώση, την ελευθερία και την ευτυχία). Πρακτικός αντίκτυπος των συμπερασμάτων/προτάσεων της Διανόησης ήταν τα Κινήματα. 

Έλληνες διανοητές, σύγχρονοι φιλόσοφοι, με λόγο και στο εξωτερικό ήταν οι εξής:

• Κορνήλιος Καστοριάδης

Φιλόσοφος, οικονομολόγος και ψυχολόγος (ψυχανάλυση) μεγάλου διαμετρήματος. Υπήρξε εμβληματική μορφή της ελληνικής διανόησης στο εξωτερικό. Η Σκέψη του είχε επίδραση και στον λεγόμενο «Γαλλικό Μάη του ‘68». Εργάστηκε πάνω στην έννοια της «αυτονόμησης» των προλεταρίων από το Κράτος. Από αυτό αποκλήθηκε «Φιλόσοφος της Αυτονομίας». Έδρασε στη Γαλλία. Γεννήθηκε στις 11-3-1922 και πέθανε στις 26-12-1997.

• Νίκος Πουλαντζάς

Ο Πουλαντζάς ήταν διεθνώς ο σημαντικότερος εκπρόσωπος του λεγόμενου «Δομικού Μαρξισμού». Έδρασε στη Γαλλία. Γεννήθηκε στις 29-9-1936 και πέθανε στις 3-10-1979 (αυτοκτονία).

• Κώστας Αξελός

Ο Κώστας Αξελός γεννήθηκε στις 26-6- 1924 και πέθανε στις 4-2-2010. Διάσημη υπήρξε η διένεξή του με τον Ζαν Πωλ Σαρτρ, τον οποίο και κατηγορούσε πως δεν είχε διατυπώσει ποτέ καμμία πρωτότυπη φιλοσοφική σκέψη/ιδέα. Το έργο του Αξελού υπήρξε πλούσιο και σημαντικό. Εργάστηκε πάνω στη σύνθεση του έργου των φιλοσόφων από την Αρχαιότητα ως τις μέρες του (Προσωκρατικοί, Χάιντεγκερ, Νίτσε, Έγκελς, Μαρξ). Πρόταγμά του η εμπέδωση μιας βιοθεωρίας που προϋποθέτει την ελεύθερη κοινωνία. Όροι/εργαλεία του Αξελού: μεταμαρξισμός και μεταϊστορία. Εργάστηκε στη Γαλλία.

• Τάκης Φωτόπουλος

Γεννήθηκε στις 14-10-1940. Πολύ γνωστός φιλόσοφος και ακαδημαϊκός. Επινόησε τον όρο «Περιεκτική Δημοκρατία» και ανέπτυξε τη θεωρία για τη σύνθεση των έως τώρα κοινωνικών συστημάτων (σοσιαλισμό, δημοκρατία, αμεσοδημοκρατία) με τα νεώτερα κινήματα του φεμινισμού, της οικολογίας κ.ά. . Είναι, επίσης, εκδότης του διεθνούς πολιτικού/κοινωνιολογικού περιοδικού The International Journal of Inclusive Democracy. Έδρασε στην Αγγλία.

• Κώστας Παπαϊωάννου

Φιλόσοφος και ακαδημαϊκός. Έγινε πολύ γνωστός διεθνώς, τη δεκαετία του 1950, για τις αναλύσεις και την κριτική που άσκησε στη μαρξιστική θεωρία ως ανανεωτής της. Γεννήθηκε στις 16-1-1925 και πέθανε στις 17-11-1981. Έδρασε στη Γαλλία.

• Στέλιος Ράμφος

Φιλόσοφος και Στοχαστής. Αντικείμενό του είναι η μελέτη της Ελληνικότητας σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο. Προτάσσει τον εκσυγχρονισμό της Ορθοδοξίας και την επανασύνδεση της κοινωνίας με την Παράδοση και τα κύρια ζωογόνα της στοιχεία, προσαρμοσμένα στο τώρα. Θεωρείται ως ένας από τους μεγάλους θεωρητικούς του σύγχρονου Ελληνισμού. Δρα στην Ελλάδα.

• Χρήστος Γιανναράς

Γεννήθηκε στις 10-4-1935 και πέθανε στις 24-8-2024. Φιλόσοφος και διανοητής μεγάλου διαμετρήματος και αυτός. Έγνοια του πνευματική ήταν ο βίος ο πολιτικός, ο κοινωνικός, ο εθνικός, ο γλωσσικός, ο πνευματικός, ο εκπαιδευτικός των Νεοελλήνων, τον οποίο θεωρεί -και τεκμηριώνει- πως βρίσκεται σε αποκοπή από τον πραγματικό εαυτό του και, επομένως, σε παρακμή. Θεωρείται από πολλούς ο θεμελιωτής του όρου και της έννοιας της «Νεοορθοδοξίας». Έδρασε στην Ελλάδα.

Οι φιλόσοφοι και η φιλοσοφία είναι απότοκες καταστάσεις πάντα της εποχής τους. Αν μελετήσει κανείς ενδελεχέστερα τον προσωπικό και φιλοσοφικό βίο των Ελλήνων φιλοσόφων του 20ού και 21ου αιώνα και ιστορία μαθαίνει και γλώσσα και τρόπο να σκέφτεται.

 

Πηγή

Παγκόσμια Ημέρα Φιλοσοφίας Ουνέσκο

 

Ηλ. Ταχ.: [email protected]

Κωνσταντίνος Ουρανός

Δάσκαλος

 

Ιωάννα Ασυλογιστάκη

Δασκάλα

 

Τάσσος Κυρίκος

Μαθηματικός