Σύνταξη άρθρου: Παρασκευή Σιδεράτου

Επιμέλεια άρθρου: Κωνσταντίνος Ουρανός

Αναπόσπαστο κομμάτι της διδασκαλίας του μαθήματος της Γλώσσας αποτελεί η Γραμματική. Από πολύ μικρή ηλικία οι μαθητές, στα πλαίσια του μαθήματος της Γραμματικής, η οποία και αποτελεί ξεχωριστή ενότητα, διδάσκονται το Ρήμα σε όλους τους τύπους των οχτώ χρόνων, ενώ στις μεγάλες τάξεις και τις εγκλίσεις του Ρήματος.

Μία από τις συνήθεις, αναγκαίες και επιβεβλημένες ασκήσεις Γραμματικής στο σχολείο είναι η «Χρονική Αντικατάσταση». Τα παιδιά ασκούνται σε πολλούς χρονικούς τύπους των ρημάτων από τις μικρές τάξεις του Δημοτικού και στους οχτώ χρόνους. Είναι λοιπόν θέμα χρόνου να κατακτήσουν τη γνώση των ρηματικών χρόνων και να «παίζουν στα δάχτυλα» τα ρήματα σε όλους τους τύπους. Ανταποκρίνονται με άνεση, αν τους τεθούν ασκήσεις του τύπου: «Κλίνε μου το ρήμα παίζω σε όλους τους χρόνους.» ή «Κάνε Χρονική Αντικατάσταση το ρήμα τρέχω.».

Ας δούμε όμως τους Χρόνους αλλοιώς 

Μπορεί κάποιος να αναρωτηθεί γιατί «Ενεστώτας», τι θα πει «Παρατατικός» ή τι να σημαίνει «Υπερσυντέλικος». Δυστυχώς οι δάσκαλοι, ενώ διδάσκουν πολύ νωρίς τους χρόνους των ρημάτων, συχνά ξεχνούν να εξηγήσουν τις ονομασίες των ρημάτων και γιατί αυτές χρησιμοποιούνται. Όλες αυτές οι λέξεις είναι ακαταλαβίστικες για ένα παιδί Δημοτικού και κάποιες φορές ίσως να το δυσκολεύουν λίγο στο να τις θυμάται και μάλιστα με τη σωστή σειρά. Παρόλα αυτά γονείς και δάσκαλοι του επιμένουν ότι πρέπει να τα μάθει έστω και ας μην καταλαβαίνει τι λένε. Βέβαια η σημασία τους είναι κατανοητή από νωρίς καθώς τους εξηγείται το πότε και το πώς χρησιμοποιείται ο καθένας τους. Ίσως όμως αν διδάσκαμε/ετυμολογούσαμε όλους αυτούς τους ακαταλαβίστικους όρους να ήταν ευκολότερο για τα παιδιά να θυμούνται τις ονομασίες τους αλλά και να κάνουν συνδέσεις με οικογένειες λέξεων στις οποίες ανήκουν.

Ετυμολογία

Να εξηγήσουμε λοιπόν ότι αυτοί οι όροι προέρχονται από την αρχαιότητα καθώς και το τι σημαίνουν:

  • Ενεστώτας 

Ο Ενεστώτας προέρχεται από τη λέξη ενεστώς (από το ρήμα ενίσταμαι, που σημαίνει περίπου «στέκομαι σταθερός»), που δηλώνει το παρόν, ότι κάτι συμβαίνει τώρα.

  • Ο Παρατατικός

Ο Παρατατικός δηλώνει παρατεταμένο χρόνο, ότι κάτι επαναλαμβάνεται ή ότι έχει διάρκεια και συνέπεια/επίπτωση. Καθώς ο Παρατατικός ενέχει το ενεστωτικό θέμα στο ρήμα (που έχει διάρκεια), χρησίμευσε για να δηλώσει διάρκεια στο παρελθόν.

  • Ο Αόριστος

Στην αρχαιότητα, ακόμα, ό,τι δεν αφορούσε το παρόν λεγόταν αόριστο. Γι’ αυτό, υπήρχε ο Αόριστος παρωχημένος και ο Αόριστος μέλλοντας. Ο Αόριστος παρωχημένος (παρωχημένος σημαίνει παλιός, ξεπερασμένος χρονικά), αφορούσε το παρελθόν και είναι ο δικός μας Αόριστος.

  • Οι Μέλλοντες

Όπως προαναφέρθηκε ο Μέλλοντας παρωχημένος αφορούσε το μέλλον και είναι ο σημερινός Μέλλοντας. Η λέξη ετυμολογείται από το αρχαίο ρήμα μέλλω/μέλλομαι. Στην αρχαιότητα η διάκριση της διάρκειας στο μέλλον γινόταν είτε από τα συμφραζόμενα είτε από στερεοτυπικές προτάσεις είτε από τη διάθεση και τη φωνή του ρήματος κ.λπ. . Σήμερα ο Μέλλοντας Εξακολουθητικός και ο Μέλλοντας Στιγμιαίος (Συνοπτικός) διακρίνονται από το αν έχει ή όχι διάρκεια η ενέργεια του ρήματος. Ο Συντελεσμένος Μέλλοντας αφορά μια πράξη που θα έχει συντελεστεί – ολοκληρωθεί στο μέλλον, πριν από κάποια άλλη αναμενόμενη/προσδοκώμενη ενέργεια.

  • Ο Παρακείμενος 

Ο Παρακείμενος πιθανώς προέρχεται από το ρήμα «παράκειται» που σημαίνει ότι τοποθετείται – συνδέεται με τον Ενεστώτα ή τον Υπερσυντέλικο. Η ενέργειά του δηλώνει πράξη που έγινε μεν στο παρελθόν αλλά συνεχίζει να επενεργεί στο παρόν.

  • Ο Υπερσυντέλικος 

Ο Υπερσυντέλικος δηλώνει μια ολοκληρωμένη ενέργεια στο παρελθόν, η οποία ολοκληρώθηκε πριν από κάποια άλλη πράξη του παρελθόντος επίσης. Ετυμολογικά, προέρχεται από το υπέρ+συντελώ, που σημαίνει, κατά προσέγγιση, «πράττω πέρα από…».

Αυτά λοιπόν είναι τα ονόματα των χρόνων και, όπως διαπιστώνεται, έχουν άμεση συνάφεια με τη λειτουργία τους στον λόγο αλλά και με το επίπεδο και τη «νοημοσύνη» της Γλώσσας ως εργαλείου χρηστικού. Μέλλει να βρούμε τρόπους να τη διδάσκουμε στις νέες γενιές ακόμη πιο παραγωγικά.

 

Πηγές

  1. Λεξικό της κοινής Νεοελληνικής, Ακαδημία Αθηνών
  2. Χρηστικό λεξικό της Νεοελληνικής γλώσσας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, ΙνστιτούτοΝεοελληνικών Σπουδών, ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη.
  3. Μπαμπινιώτης Γ., 2017. Σύγχρονη σχολική γραμματική για όλους. Κέντρο Λεξιλογίας

 

Ηλ.Ταχ.: [email protected]

Παρασκευή Σιδεράτου

Δασκάλα, Γλωσσοπαιδαγωγός