Σύνταξη άρθρου: Δρ. Ιωάννα Μαρία Καραγκούνη

Επιμέλεια άρθρου: Κωνσταντίνος Ουρανός

Από πόσο παλιά χρησιμοποιεί ο άνθρωπος τα βότανα και τα μπαχαρικά 

Τα βότανα και τα μπαχαρικά έχουν χρησιμοποιηθεί στην ιατρική και τη διατροφή εδώ και χιλιετίες, όχι μόνο για την ενίσχυση της γεύσης των τροφίμων, αλλά και για τις πολλαπλές ευεργετικές τους ιδιότητες. Από την προϊστορία ήδη αλλά και από την αρχαιότητα, πολιτισμοί όπως οι οι Βαβυλώνιοι, οι Ινδοί, οι Κινέζοι, οι Αιγύπτιοι, οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι αξιοποιούσαν τα βότανα για τις θεραπευτικές τους ιδιότητες. Στην αρχαιότητα, τα βότανα και τα μπαχαρικά είχαν εξέχουσα θέση στην ιατρική και την κουζίνα. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι χρησιμοποιούσαν βότανα όπως το σκόρδο και το κύμινο για την προετοιμασία φαγητών αλλά και για τη θεραπεία ασθενειών. Το σκόρδο, για παράδειγμα, χρησιμοποιούνταν για την ενίσχυση της αντοχής των εργατών που κατασκεύαζαν τις πυραμίδες (ως και στις περασμένες δεκαετίες στην Ελλάδα οι εργάτες έτρωγαν σκελίδες σκόρδο πηγαίνοντας στη δουλειά). Στην αρχαία Ελλάδα, ο Ιπποκράτης, ο πατέρας της ιατρικής, αναφέρει τη χρήση περισσότερων των 400 φυτών για ιατρικούς σκοπούς. Η μέντα λ.χ. και το φασκόμηλο χρησιμοποιούνταν ευρέως για τη βελτίωση της πέψης και την ανακούφιση από πονοκεφάλους. Οι Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν το δενδρολίβανο και το θρούμπι τόσο στη μαγειρική όσο και στη θεραπεία τραυμάτων και στην αντιμετώπιση λοιμώξεων.

Τα πολλαπλά οφέλη από η χρήση των βοτάνων και των μπαχαρικών

Σήμερα, η σύγχρονη επιστήμη επιβεβαιώνει πολλά από τα παραδοσιακά οφέλη αυτών των φυσικών συστατικών. Στο παρόν άρθρο, θα αναλύσουμε τη σημασία των βοτάνων και μπαχαρικών στη διατροφή μας, εστιάζοντας στις επιβεβαιωμένες από την επιστήμη ωφέλιμες επιδράσεις τους στην υγεία.

Αντιοξειδωτικές ιδιότητες 

Πολλά βότανα και μπαχαρικά είναι πλούσια σε αντιοξειδωτικά, ουσίες δηλαδή που προστατεύουν τα κύτταρα του οργανισμού από βλάβες που προκαλούνται από τις ελεύθερες ρίζες. Οι ελεύθερες ρίζες είναι ασταθή μόρια που δημιουργούνται κατά τη διάρκεια του φυσιολογικού μεταβολισμού αλλά και από εξωτερικούς παράγοντες, όπως η ακτινοβολία και η ρύπανση. Οι αντιοξειδωτικές ουσίες βοηθούν στην προστασία των κυττάρων από την οξειδωτική βλάβη. Αυτή η δράση μπορεί να συμβάλλει στη μείωση του κινδύνου χρονίων ασθενειών, όπως ο καρκίνος και οι καρδιαγγειακές παθήσεις. Ας δούμε κάποια από τα σημαντικότερα ως προς αυτό βότανα και μπαχαρικά:

  • η ρίγανη: Περιέχει υψηλά επίπεδα φλαβονοειδών και φαινολικών ενώσεων, όπως η καρβακρόλη, που έχει ισχυρές αντιοξειδωτικές ιδιότητες.
  • το κουρκούμι: Η κουρκουμίνη, το ενεργό συστατικό του κουρκουμιού, έχει δείξει σε μελέτες ότι μπορεί να μειώσει τη φλεγμονή και να βελτιώσει την αντιοξειδωτική ικανότητα του οργανισμού. Το κουρκούμι προέρχεται από το φυτό Curcuma longa, το οποίο ανήκει στην οικογένεια των Zingiberaceae, την ίδια οικογένεια με το τζίντζερ.
  • το δενδρολίβανο: Το ροσμαρινικό οξύ στο δενδρολίβανο δρα ως ισχυρό αντιοξειδωτικό, προστατεύοντας τα κύτταρα από οξειδωτικές βλάβες.
  • το μοσχοκάρυδο: Η μυριστικίνη που περιέχεται στο μοσχοκάρυδο μπορεί να βελτιώσει την υγεία του εγκεφάλου και να προστατεύσει από νευροεκφυλιστικές ασθένειες.
  • το γαρύφαλλο: διαθέτει εξαιρετικά υψηλή περιεκτικότητα σε αντιοξειδωτικά που βοηθούν στην καταπολέμηση των λοιμώξεων και στη μείωση της φλεγμονής. Η ευγενόλη λ.χ. στο γαρύφαλλο προσφέρει ισχυρές αντιφλεγμονώδεις και αντιμικροβιακές ιδιότητες, καταπολεμώντας τις λοιμώξεις. Τα φλαβονοειδή του γαρύφαλλου συμβάλλουν στην προστασία των κυττάρων από οξειδωτικό στρες, μειώνοντας τον κίνδυνο χρόνιων ασθενειών.

Αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες 

Η χρόνια φλεγμονή είναι ένας σημαντικός παράγοντας κινδύνου για πολλές ασθένειες. Πολλά βότανα και μπαχαρικά διαθέτουν αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες που μπορούν να βοηθήσουν στη μείωση της φλεγμονής στο σώμα. Ας δούμε τα πιο σημαντικά:

  • το τζίντζερ: Περιέχει τζιντζερόλες και σογαόλες, οι οποίες έχουν ισχυρή αντιφλεγμονώδη δράση. Μελέτες έχουν δείξει ότι μπορεί να μειώσει τον πόνο σε άτομα με οστεοαρθρίτιδα και όχι μόνο.
  • η κανέλα: Η κινναμαλδεΰδη, το κύριο συστατικό της κανέλας, έχει αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες και μπορεί να βοηθήσει στη μείωση της φλεγμονής και του οξειδωτικού στρες.
  • το σκόρδο:Η αλισίνη είναι η κύρια δραστική ένωση στο σκόρδο, η οποία διαθέτει αντιφλεγμονώδεις, αντιμικροβιακές και αντιοξειδωτικές ιδιότητες. Η κατανάλωση σκόρδου μπορεί να μειώσει τα επίπεδα φλεγμονωδών δεικτών στον οργανισμό και να βοηθήσει στην πρόληψη χρόνιων ασθενειών, όπως οι καρδιακές παθήσεις και η υπέρταση.
  • το πράσινο τσάι:Οι κατεχίνες, ιδιαίτερα η επιγαλλοκατεχίνη (EGCG), είναι οι κύριες αντιφλεγμονώδεις ενώσεις στο πράσινο τσάι. Το πράσινο τσάι μπορεί να μειώσει τη φλεγμονή και το οξειδωτικό στρες, προάγοντας την υγεία της καρδιάς και μειώνοντας τον κίνδυνο χρόνιων ασθενειών. Μελέτες έχουν δείξει ότι η κατανάλωση πράσινου τσαγιού μπορεί να βελτιώσει τα επίπεδα φλεγμονωδών δεικτών και να προσφέρει προστασία έναντι της αρθρίτιδας και άλλων φλεγμονωδών παθήσεων.

Ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος 

Τα βότανα και τα μπαχαρικά μπορούν να ενισχύσουν το ανοσοποιητικό σύστημα, βοηθώντας το σώμα να καταπολεμήσει τις λοιμώξεις και να βελτιώσει τη συνολική υγεία. Ας δούμε κάποια πολύ σημαντικά:

  • η εχινάκεια: Συχνά χρησιμοποιείται για την πρόληψη και θεραπεία των κρυολογημάτων. Μελέτες έχουν δείξει ότι μπορεί να αυξήσει την παραγωγή λευκών αιμοσφαιρίων, ενισχύοντας έτσι την άμυνα του οργανισμού.
  • το θυμάρι: Έχει αντισηπτικές και αντιβακτηριδιακές ιδιότητες, που μπορούν να βοηθήσουν στην καταπολέμηση των λοιμώξεων και στη διατήρηση της υγείας του αναπνευστικού συστήματος.
  • το τζίνσενγκ :Τα γινσενοσίδια είναι τα κύρια δραστικά συστατικά του τζίνσενγκ, που διαθέτουν ανοσορρυθμιστικές ιδιότητες. Το τζίνσενγκ μπορεί να βελτιώσει την παραγωγή και τη λειτουργία των λευκών αιμοσφαιρίων, ενισχύοντας την ικανότητα του οργανισμού να καταπολεμά τις λοιμώξεις. Μελέτες έχουν δείξει ότι μπορεί να μειώσει τη σοβαρότητα και τη διάρκεια των συμπτωμάτων του κρυολογήματος και της γρίπης.
  • το φασκόμηλο:Περιέχει ενώσεις όπως καμφορά, τερπένια και φλαβονοειδή, που διαθέτουν αντιφλεγμονώδεις και αντιοξειδωτικές ιδιότητες. Το φασκόμηλο μπορεί να ενισχύσει το ανοσοποιητικό σύστημα μέσω της μείωσης της φλεγμονής και της καταπολέμησης των λοιμώξεων. Έχει αποδειχθεί ότι το φασκόμηλο μπορεί να βελτιώσει τη λειτουργία των ανοσοκυττάρων και να προστατεύσει τον οργανισμό από παθογόνους μικροοργανισμούς.

Ρύθμιση του σακχάρου στο αίμα 

Ορισμένα μπαχαρικά έχουν την ικανότητα να βελτιώνουν την ευαισθησία στην ινσουλίνη και να μειώνουν τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα, γεγονός που είναι ιδιαίτερα σημαντικό για άτομα με διαβήτη ή προδιαβήτη. Ας τα δούμε:

  • η κανέλα: Έρευνες έχουν δείξει ότι μπορεί να μειώσει τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα και να βελτιώσει την ευαισθησία στην ινσουλίνη, κάνοντάς την ένα πολύτιμο εργαλείο για τη διαχείριση του διαβήτη τύπου 2.
  • το κάρδαμο: Μελέτες έχουν δείξει ότι μπορεί να βελτιώσει την ανοχή στη γλυκόζη και να μειώσει τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα.
  • το μοσχοκάρυδο :Περιέχει μυριστικίνη και ελεμισίνη, που έχουν αντιοξειδωτικές ιδιότητες. Το μοσχοκάρυδο έχει δείξει ότι μπορεί να βοηθήσει στη μείωση των επιπέδων γλυκόζης στο αίμα και να βελτιώσει την ευαισθησία στην ινσουλίνη. Μελέτες έχουν δείξει ότι η κατανάλωση μοσχοκάρυδου μπορεί να βοηθήσει στην καλύτερη ρύθμιση της γλυκόζης και να προσφέρει προστασία έναντι του οξειδωτικού στρες που συνδέεται με τον διαβήτη.
  • το κύμινο:Περιέχει κουμινάλδη και θυμόλη, που έχουν αντιφλεγμονώδεις και αντιοξειδωτικές ιδιότητες. Το κύμινο μπορεί να βελτιώσει την ανοχή στη γλυκόζη και να μειώσει τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα. Έρευνες έχουν δείξει ότι το κύμινο μπορεί να αυξήσει την ευαισθησία στην ινσουλίνη και να μειώσει τα επίπεδα γλυκόζης νηστείας, καθιστώντας το ένα χρήσιμο μπαχαρικό για τη διαχείριση του διαβήτη.

Συμπέρασμα

Η ενσωμάτωση βοτάνων και μπαχαρικών στη διατροφή μας μπορεί να προσφέρει πολλαπλά οφέλη για την υγεία, από την προστασία των κυττάρων μας μέχρι τη ρύθμιση του σακχάρου στο αίμα και την ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος. Ενσωματώνοντας αυτά τα φυσικά συστατικά στα καθημερινά μας γεύματα, μπορούμε να βελτιώσουμε τη γεύση των τροφίμων μας ενώ παράλληλα προάγουμε την υγεία μας. Οι γονείς μπορούν να χρησιμοποιήσουν αυτή τη γνώση για να προσφέρουν πιο υγιεινές και θρεπτικές επιλογές στα παιδιά τους, συμβάλλοντας έτσι στη δημιουργία υγιεινών διατροφικών συνηθειών από μικρή ηλικία.

 

Πηγές

  • Health benefits of herbs and spices: the past, the present, the future– Tapsell et al., 2006.
  • The role of herbs and spices in cancer prevention– Kaefer & Milner, 2008.
  • Health Benefits of Culinary Herbs and Spices– Jiang, 2019. Α
  • Opportunities for Health Promotion: Highlighting Herbs and Spices to Improve Immune Support and Well-being– Isbill et al., 2020
  • Health benefits of herbs and spices– Kurian, 2012
  • Spices and Herbs: Improving Public Health Through Flavorful Eating– Tapsell, 2014.
  • Culinary Herbs and Spices: Their Bioactive Properties, the Contribution of Polyphenols and the Challenges in Deducing Their True Health Benefits– Opara & Chohan, 2014.
  • Culinary Herbs and Spices in Nutrition and Health – The Role of Nutrition Education in Creating Healthy Dietary Patterns– Assimiti, 2020.
  • The effect of herbs and spices on risk factors for cardiometabolic diseases: a review of human clinical trials– Gupta et al., 2021.
  • Beneficial effects of herbs, spices and medicinal plants on the metabolic syndrome, brain and cognitive function– Panickar, 2013.

 

Ηλ.Ταχ.: [email protected]

Δρ Μαρία Ιωάννα Καραγκούνη

Μοριακή Βιολόγος – Διατροφολόγος

 

Ηλ. Ταχ.: [email protected]

Ευγενία Γεωργακοπούλου

Νοσηλεύτρια, Προϊσταμένη Πυρηνικής Ιατρικής

 

Αναστασία Γερογιάννη

Διαιτολόγος – Διατροφολόγος Πανεπιστημιακής Εκπαίδευσης