Σύνταξη άρθρου: Δρ. Ιωάννα Μαρία Καραγκούνη

Επιμέλεια άρθρου: Κωνσταντίνος Ουρανός

Το μέλι αποτελεί μια από τις παλαιότερες και πιο περιζήτητες τροφές στον κόσμο. Οι αναφορές στη χρήση του χρονολογούνται ήδη από τη Μεσολιθική περίοδο (6.000 π.Χ.), όπως από βραχογραφίες σε σπήλαια της Ισπανίας που απεικονίζουν ανθρώπους να συλλέγουν μέλι, πιθανότατα, από κυψέλες μη εξημερωμένων μελισσών. Στην Αρχαία Αίγυπτο, το μέλι είχε ιδιαίτερη θέση και χρησίμευε σε θρησκευτικές τελετές και αποτελούσε σύμβολο γονιμότητας και υγείας. Στην Αρχαία Ελλάδα, το μέλι ήταν συνδεδεμένο με την ιατρική και η μέλισσα με την ευπραξία. Όλοι οι αρχαίοι λαοί αξιοποιούσαν το μέλι ως γλυκαντικό αλλά και ως φυσικό φάρμακο για διάφορες παθήσεις καθώς και στα επιθέματα για τα τραύματα.

Οι ευεργετικές ιδιότητες του μελιού

Το μέλι είναι πλούσιο σε θρεπτικά συστατικά που συμβάλλουν στην προστασία του οργανισμού. Περιέχει επίσης αντιβακτηριακές και αντισηπτικές ιδιότητες, για αυτό και χρησιμοποιείται συχνά για την καταπολέμηση μολύνσεων και την ανακούφιση πληγών. Το μέλι μπορεί να βοηθήσει στην ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος και στο να καταπραϋνθεί ο πονόλαιμος, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις έντονου βήχα.

Πώς επηρεάζει το μέλι τον οργανισμό

Το μέλι επηρεάζει τον οργανισμό με πολλούς και ευεργετικούς τρόπους:

αντιοξειδωτική δράση: Το μέλι περιέχει ισχυρά αντιοξειδωτικά, όπως φλαβονοειδή και φαινολικά οξέα, που βοηθούν στην καταπολέμηση των ελεύθερων ριζών. Αυτές οι ουσίες προστατεύουν τα κύτταρα από την οξείδωση και το οξειδωτικό στρες, γεγονός που μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο χρονίων ασθενειών, όπως οι καρδιαγγειακές παθήσεις και ορισμένες μορφές καρκίνου,

υποστηρίζει το ανοσοποιητικό σύστημα: Λόγω των αντιβακτηριακών του ιδιοτήτων, το μέλι μπορεί να ενισχύσει την ανοσολογική απόκριση του οργανισμού. Οι φυσικές του ενώσεις δρουν ως ασπίδα ενάντια σε λοιμώξεις και μικρόβια ενώ, παράλληλα, διευκολύνουν την ανάρρωση σε περιπτώσεις κρυολογημάτων ή λοιμώξεων,

ρυθμίζει το σάκχαρο στο αίμα: Σε αντίθεση με τη λευκή ζάχαρη, η οποία προκαλεί απότομες αυξήσεις στα επίπεδα του σακχάρου στο αίμα, το μέλι περιέχει έναν συνδυασμό γλυκόζης και φρουκτόζης που απορροφώνται πιο αργά. Αυτή η σταδιακή απορρόφηση βοηθά στη διατήρηση πιο σταθερών επιπέδων γλυκόζης και περιορίζει τις απότομες αυξομειώσεις του σακχάρου, καθιστώντας το μέλι πιο φιλικό για όσους προσέχουν τα επίπεδα σακχάρου τους,

αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες: Το μέλι μπορεί να μειώσει τις φλεγμονές και να καταπραΰνει το πεπτικό σύστημα. Χρησιμοποιείται ευρέως για την ανακούφιση από στομαχικές διαταραχές και έλκη καθώς περιέχει ένζυμα που βοηθούν στη διαδικασία της πέψης και προστατεύουν τη βλεννογόνο του στομάχου.

Το μέλι ως υγιεινή εναλλακτική στη ζάχαρη

Η ζάχαρη, αν και ευρέως χρησιμοποιούμενη, είναι πλούσια σε θερμίδες και δεν περιέχει θρεπτικά συστατικά. Αντιθέτως, το μέλι περιέχει βιταμίνες, μέταλλα και ιχνοστοιχεία, όπως κάλιο, ασβέστιο και μαγνήσιο. Η γλυκόζη και η φρουκτόζη του μελιού απορροφώνται πιο αργά από τον οργανισμό σε σύγκριση με την κλασική ζάχαρη, βοηθώντας έτσι στην αποφυγή της απότομης αύξησης του σακχάρου στο αίμα. Αυτό καθιστά το μέλι ιδανική επιλογή για όσους προσέχουν τη διατροφή τους ή επιθυμούν να μειώσουν την κατανάλωση ζάχαρης.

Σύγκριση με άλλα γλυκαντικά

Το μέλι διακρίνεται από άλλα γλυκαντικά, όχι μόνο λόγω της φυσικής του σύνθεσης, αλλά και λόγω των πλεονεκτημάτων του σε σύγκριση με τεχνητά και φυσικά γλυκαντικά. Έτσι, σε σχέση με:

• τη λευκή ζάχαρη: Η ζάχαρη, όπως προείπαμε, παρέχει θερμίδες χωρίς θρεπτικά συστατικά, και συνδέεται με τον κίνδυνο παχυσαρκίας και διαβήτη τύπου 2. Το μέλι, αντίθετα, είναι πλούσιο σε βιταμίνες (Β6, θειαμίνη) και μέταλλα (κάλιο, μαγνήσιο), τα οποία ωφελούν τον οργανισμό, 

• το σιρόπι αγαύης: Το σιρόπι αγαύης, αν και θεωρείται φυσικό γλυκαντικό, έχει υψηλή περιεκτικότητα σε φρουκτόζη, η οποία σε μεγάλες ποσότητες μπορεί να βλάψει το ήπαρ και να αυξήσει το λίπος στην κοιλιά. Το μέλι, από την άλλη, έχει πιο ισορροπημένη σύσταση και περιέχει ουσίες με αντιφλεγμονώδη δράση, 

• τα τεχνητά γλυκαντικά: Τα τεχνητά γλυκαντικά, όπως η σουκραλόζη ή η ασπαρτάμη χρησιμοποιούνται ευρέως σε αναψυκτικά τύπου light, γλυκά και προϊόντα χαμηλών θερμίδων λόγω της ελάχιστης θερμιδικής της αξίας. Αν και έχει εγκριθεί από διεθνείς οργανισμούς, όπως ο Ε.Ο.Φ. αλλά και ο FDA (ο Αμερικανικός Οργανισμός Φαρμάκων), υπάρχουν αναφορές ότι μπορεί να προκαλέσει πονοκεφάλους, ζαλάδες ή αλλεργικές αντιδράσεις σε ευαίσθητα άτομα, ενώ συνεχίζονται οι έρευνες για μακροπρόθεσμες επιπτώσεις. Η σουκραλόζη είναι έως και 600(!) φορές πιο γλυκιά από τη ζάχαρη και είναι θερμικά σταθερή, γεγονός που την καθιστά κατάλληλη για μαγειρική και ψήσιμο. Δεν απορροφάται πλήρως από τον οργανισμό, κάτι που τη βοηθά να παρέχει μηδενικές θερμίδες. Υπάρχουν ενδείξεις ότι μπορεί να επηρεάσει τη φυσική μικροβιακή χλωρίδα του εντέρου, προκαλώντας πεπτικές διαταραχές ή δυσλειτουργίες του μεταβολισμού σε ορισμένα άτομα.

 Το μέλι, σε κάθε περίπτωση, προσφέρει φυσική γλυκύτητα, χωρίς τις επιπτώσεις των χημικών ενώσεων.

Μέλι και άσκηση 

Το μέλι αποτελεί εξαιρετική πηγή φυσικής ενέργειας για όσους ασκούνται, χάρη στον συνδυασμό γλυκόζης και φρουκτόζης που περιέχει. Η γλυκόζη απορροφάται γρήγορα, προσφέροντας άμεση ενέργεια, ενώ η φρουκτόζη παρέχει παρατεταμένη ενεργειακή υποστήριξη. Επιπλέον, η κατανάλωση μελιού πριν από την άσκηση μπορεί να βελτιώσει την αντοχή, ενώ μετά την άσκηση συμβάλλει στην αποκατάσταση των αποθεμάτων γλυκογόνου στους μύες.

Παιδιά και μέλι

Η συνιστώμενη ποσότητα μελιού για τα παιδιά είναι περίπου 1-2 κουταλάκια την ημέρα, ανάλογα με την ηλικία τους και τις συνολικές διατροφικές τους ανάγκες. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι το μέλι δεν πρέπει να δίνεται σε παιδιά κάτω του ενός έτους λόγω του κινδύνου βρεφικής αλλαντίασης.

Το μέλι συνδυάζεται εξαιρετικά με γιαούρτι, φρούτα, βρώμη ή ψωμί ολικής άλεσης, αποτελώντας μια θρεπτική επιλογή για πρωινό ή δεκατιανό. Αντίθετα, δεν ενδείκνυται η υπερβολική κατανάλωσή του σε συνδυασμό με γλυκά και προϊόντα πλούσια σε ζάχαρη καθώς αυτό αυξάνει τα συνολικά επίπεδα σακχάρων στη διατροφή. 

Είδη μελιού

Το μέλι, όπως όλα τα φυσικά προϊόντα, έχει τις ποικιλίες του. Ας δούμε κάποιες, τις πιο γενικές.

Ανθόμελο (μέλι ανθέων)

Παράγεται από νέκταρ που συλλέγεται από άνθη φυτών. Έχει συνήθως ελαφριά γεύση και λεπτή υφή.

Θυμαρίσιο μέλι

Αρωματικό μέλι με έντονη γεύση, συχνά πιο ανοιχτόχρωμο.

Μέλι πορτοκαλιάς

Ελαφρύ και αρωματικό, με νότες από άνθη εσπεριδοειδών.

Πευκόμελο (Μέλι από μελιττώματα)

Παράγεται από μελιττώματα που προέρχονται από δέντρα (κυρίως πεύκα, έλατα). Έχει πιο σκούρο χρώμα, παχύρρευστη υφή και πιο ήπια γλυκύτητα.

Μέλι πεύκου

Χαμηλής γλυκύτητας, πλούσιο σε μέταλλα. Δεν πρέπει να συγχέεται με το πευκόμελο.

Μέλι Ελάτης

Ιδιαίτερα παχύρρευστο, με γήινα αρώματα.

Πολύανθο μέλι

Προέρχεται από μείγμα νέκταρ διαφορετικών φυτών. Έχει πολυσύνθετη γεύση που ποικίλλει ανάλογα με την περιοχή συλλογής. Οι μέλισσες συλλέγουν στα λιβάδια και στους λόφους. 

Πώς νοθεύεται ή «στρεβλώνεται» το μέλι

Η νοθεία του μελιού μπορεί να γίνει με διάφορους τρόπους, συνήθως για να αυξηθεί η ποσότητα ή να μειωθεί το κόστος παραγωγής. Μερικές κοινές μέθοδοι:

•προσθήκη γλυκαντικών ουσιών: χρήση σιροπιού γλυκόζης ή φρουκτόζης για να αυξηθεί ο όγκος.

•αραίωση με νερό: προσθήκη νερού για να αυξηθεί η ποσότητα, με συνέπεια να μειωθεί η ποιότητα.

•προσθήκη χρωστικών: ώστε να αλλάξει το χρώμα και να φαίνεται σαν μέλι διαφορετικής ποικιλίας, πιο ακριβής.

Πώς να ελέγξετε την αυθεντικότητα του μελιού

Ευτυχώς, υπάρχουν τρόποι να ελέγξουμε την ποιότητα του μελιού στο σπίτι.

Δοκιμή νερού: ρίξτε μια μικρή ποσότητα μελιού σε ένα ποτήρι νερό. Το αυθεντικό μέλι διατηρεί τη μορφή του και δεν διαλύεται εύκολα.

Δοκιμή χαρτιού: Βάλτε λίγο μέλι σε ένα κομμάτι χαρτί. Αν το μέλι απορροφηθεί γρήγορα, μπορεί να είναι νοθευμένο με νερό.

Το αυθεντικό μέλι έχει μοναδική γεύση, πλούσιο άρωμα και οφέλη για την υγεία που το κάνουν να ξεχωρίζει από τα νοθευμένα προϊόντα. Σε περίπτωση που διαπιστώσουμε νοθεία, καλό είναι να ενημερώνουμε την υπηρεσία προστασίας καταναλωτή, για να μην εξαπατηθούν κι άλλοι.

Ποια είναι η χημική/βιολογική διαδικασία της Παρασκευής του μελιού από τη μέλισσα

Οι μέλισσες συλλέγουν νέκταρ από τα άνθη και το αποθηκεύουν στον πρόλοβό τους (ειδικό μέρος του στομάχου). Εκεί, ένζυμα όπως η ινβερτάση διασπούν τα σάκχαρα του νέκταρ σε γλυκόζη και φρουκτόζη. Το νέκταρ μεταφέρεται στην κυψέλη, όπου οι μέλισσες το τοποθετούν στις κερήθρες και μειώνουν την υγρασία του με συνεχή αερισμό. Μετά τη σφράγιση των κελιών με κερί, το μέλι είναι έτοιμο για κατανάλωση.

 

Επίλογος 

Το μέλι δεν είναι μόνο μια φυσική πηγή γλυκύτητας αλλά και ένα δώρο της φύσης με πολλαπλά οφέλη για την υγεία. Η ιστορία του, που ξεκινά από τα αρχαία χρόνια, και η διαχρονική του χρήση από διαφορετικούς πολιτισμούς αποδεικνύουν την αξία του ως τροφή. Χρησιμοποιούμενο σωστά, το μέλι μπορεί να προσφέρει γλυκύτητα, θρεπτικά συστατικά και ωφέλιμες ιδιότητες, αποτελώντας μια υγιεινή και φυσική εναλλακτική της ζάχαρης. Τα παιδιά το λατρεύουν πάντα!

 

Ηλ.Ταχ.: [email protected]

Δρ Μαρία Ιωάννα Καραγκούνη

Μοριακή Βιολόγος – Διατροφολόγος

 

Ηλ. Ταχ.: [email protected]

Ευγενία Γεωργακοπούλου

Νοσηλεύτρια, Προϊσταμένη Πυρηνικής Ιατρικής

 

Αναστασία Γερογιάννη

Διαιτολόγος – Διατροφολόγος Πανεπιστημιακής Εκπαίδευσης