Η ιατρική μάσκα προστασίας προσώπου, μια ιστορία πιο παλιά από όσο νομίζουμε
Σύνταξη άρθρου: Κωνσταντίνος Μιαρίτης
Επιμέλεια άρθρου: Κωνσταντίνος Ουρανός
Η ξαφνική εισβολή της πανδημίας του κοροναϊού, στις αρχές του έτους, με τη ραγδαία εξάπλωσή του και την υψηλή του θνησιμότητα μάς ανάγκασε να γνωρίσουμε πολύ καλά τις προστατευτικές μάσκες. Βέβαια ήδη από τις αρχές του 2000, οπότε και έκανε την εμφάνισή του ο ιός SARS στην Κίνα αλλά και λόγω των εκτεταμένων προβλημάτων της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και της αιθαλομίχλης στις ασιατικές μεγαλουπόλεις, οι λαοί της Άπω Ανατολής ήταν εξοικειωμένοι με τη χρήση μάσκας, καθημερινά. Το ίδιο δεν μπορεί να ειπωθεί και για τις υπόλοιπες χώρες συμπεριλαμβανομένης της Δύσης, όπου οι άνθρωποι συνειδητοποίησαν πόσο απαραίτητες είναι οι μάσκες, κυριολεκτικώς σχεδόν κατόπιν εορτής. Ωστόσο, η ιστορία της μάσκας δεν είναι τόσο σύγχρονη όσο ίσως νομίζουμε. Ξεκινά στη Δυτική Ευρώπη κατά τον Μεσαίωνα και αφορά στις μεγάλες επιδημίες, που σάρωσαν τον τότε πληθυσμό της.
Από τον 14ο αιώνα μ.Χ. μέχρι σήμερα, η δημιουργία και οι πρώτες μάσκες
Έως ότου λάβει τη σημερινή μορφή της η μάσκα προστασίας, έχει κάνει ένα μεγάλο ταξίδι διαφορετικών μορφών, υλικών και μεθόδων κατασκευής. Η πρώτη γνωστή μάσκα χρονολογείται, τουλάχιστον, περί τον 14ο αιώνα μ.Χ., σύμφωνα με τους ιστορικούς της Ιατρικής. Είναι η γνωστή μάσκα με μορφή ράμφους πτηνού, που χρησιμοποιήθηκε εκτεταμένα μέχρι τον 17ο αιώνα. Επινοήθηκε ως μέσον κατά της εξάπλωσης της Βουβωνικής ή Μαύρης Πανώλης ή Μαύρο Θάνατο στη μεσαιωνική Ευρώπη. Δημιουργός και εμπνευστής θεωρείται έως σήμερα ο ιατρός του Λουδοβίκου ΧΙΙΙ, ο Σαρλ Ντε Λορμ (Charle de Lorme). Πρόκειται για μια μάσκα από επεξεργασμένο δέρμα, που αποτελούνταν από ένα ράμφος 15 εκατοστών, γεμισμένο με υφάσματα, αποξηραμένα άνθη, μπαχαρικά και βότανα, όπως γαρύφαλλο, μύρο, μέντα και ροδοπέταλα. Υπήρχαν επίσης δύο ανοίγματα κοντά στα ρουθούνια της μύτης, ώστε να αναπνέει ο γιατρός που τη φορούσε. Σκοπός ήταν να αποτραπεί η εισπνοή του «μιάσματος», δηλαδή του κακού, μολυσμένου, σε αποσύνθεση αέρα. Το ενδυματολογικό σύνολο προστασίας ολοκληρωνόταν από δερμάτινα κερωμένα ρούχα, γάντια και υποδήματα που κάλυπταν όλο το δέρμα του γιατρού. Στην κεφαλή τοποθετούσαν επίσης γυαλιά από κόκκινο κρύσταλλο και το σήμα κατατεθέν, ένα μαύρο πλατύγυρο καπέλο που υποδύκνυε κοινωνικά την ιδιότητα του γιατρού. Ως βοήθημα έφεραν ένα μπαστούνι, μια ράβδο δηλαδή, με την οποία εξέταζαν τους ασθενείς ώστε να αποφευχθεί η άμεση σωματική επαφή αλλά και ως οπλικό μέσο για την επιβολή τιμωρίας, καθώς πίστευαν ακόμη πως το μίασμα ήταν αποτέλεσμα κακών πράξεων και αμαρτιών.
19ος αιώνας μ.Χ., η ανακάλυψη των μικροβίων και η πρώτη μορφή της σύγχρονης μάσκας
Η μορφή αυτής της, ας την πούμε ιατρικής, μάσκας δεν άλλαξε παρά μόνο στα μέσα του 19ου αιώνα. Κι αυτό οφείλεται στους Λουί Παστέρ, Ρόμπερτ Κοχ και άλλους πρωτοπόρους επιστήμονες της εποχής, οι οποίοι με τη χρήση του μικροσκοπίου συνέβαλαν στην ανακάλυψη των μικροβίων και περιέγραψαν τη δράση τους ως μέσων μετάδοσης ασθενειών (μόλυνση) καταρρίπτοντας παράλληλα τον μύθο του «μιάσματος». Από τότε ξεκίνησε η χρήση αντισηπτικών ουσιών, γαντιών και μασκών. Η πρώτη μορφή, πιο στενά συγγενική με τη σημερινή, ανακαλύφθηκε από τον χειρουργό Ζαν Μικούλιτζ Ραντέτσκι, πολωνικής καταγωγής, που είχε ως σκοπό την κάλυψη του στόματος και της μύτης. Παρά την ανακάλυψη της πρώιμης μορφής της μάσκας, στη Δύση κυρίως, δεν χρησιμοποιούνταν ευρέως στα χειρουργεία παρά μόνο όταν εμφανιζόταν περιστατικό με κάποια μεταδοτική λοίμωξη και ως μέσο πρόληψης και αποφυγής της διασποράς προληπτικά.
Ο 20ός αιώνας
Λίγα χρόνια αργότερα, στις αρχές του 20ού αιώνα, θα ξεσπάσει στην Κίνα η επιδημία της πνευμονικής πανώλους, της γνωστής πια ως «ισπανική γρίπη», τη δεκαετία του 1910. Για να αντιμετωπιστεί, θα ζητηθεί από τις αρχές η βοήθεια του σημαντικού τότε Κινέζου γιατρού Γου Λιέν-Τε. Αυτός έσπευσε στη Ματζουρία από όπου ξέσπασε και η γρίπη. Εκεί, εμπνεόμενος από τις χειρουργικές μάσκες που είχαν ξεκινήσει να κυκλοφορούν, σχεδιάσε την πλησιέστερη σε μορφή μάσκα, όπως τη γνωρίζουμε σήμερα. Το έπραξε τυλίγοντας βαμβάκι με γάζες, ώστε να αντικαταστήσει τα κομμάτια υφάσματος και γαζών που κρατούσαν οι άνθρωποι, με το χέρι τότε, κοντά στις αεραγωγούς οδούς (μύτη και στόμα), για να προστατευθούν. Την ίδια περίοδο κι άλλοι γιατροί της εποχής προσπάθησαν να δημιουργήσουν προστατευτικές μάσκες και στολές, όπως ο Γάλλος ιατρός Μπροκέ αλλά η μάσκα του Γου Λιέν-Τε ήταν ήδη ευρέως γνωστή και χρησιμοποιούνταν, ενώ παράλληλα είχε γρήγορη, εύκολη και φθηνή μέθοδο παραγωγής.
Η σύγχρονη μάσκα
Μετά τη γρίπη του 1918 και τις επόμενες δεκαετίες του 20ού αιώνα η εξέλιξη της μάσκας συνεχίστηκε. Μέχρι το 1940 οι πολίτες είχαν υιοθετήσει και χρησιμοποιούσαν μάσκες μιας χρήσης κατασκευασμένες από χαρτί. Από το 1960 και μετέπειτα ξεκίνησε η παραγωγή μασκών από ποικίλα υλικά και σε διάφορα σχέδια. Η συντριπτική πλειοψηφία συνέχισε να χρησιμοποιεί τη μάσκα μιας χρήσης όποτε προέκυπτε ανάγκη αλλά ποιοτικά από ιατρικής άποψης πιο ασφαλείς ήταν αυτές που ήταν φτιαγμένες από βαμβάκι μουσελίνα. Μέχρι σήμερα έγιναν βελτιώσεις ως προς τον σχεδιασμό και την ποιότητα ασφαλείας της ατομικής προστασίας. Αυτή τη στιγμή στο εμπόριο κυκλοφορούν τρεις τύποι μάσκας που διαφέρουν ως προς το υλικό κατασκευής και άρα το επίπεδο ασφαλείας. Η απλή χειρουργική μιας χρήσης, οι υφασμάτινες μάσκες πολλαπλών χρήσεων από διάφορα υφάσματα και η μάσκα υψηλής προστασίας με ή χωρίς βαλβίδα.
Λίγα λόγια για το τέλος…
Η ιστορία της χειρουργικής μάσκας, παρά τη σχετικά μοντέρνα εμφάνισή της, μετρά ήδη έναν αιώνα ζωής και, όπως κάθε τεχνολογία και κάθε αντικείμενο, υφίσταται αλλαγές και βελτιώσεις. Με την πάροδο του χρόνου, την εξέλιξη των τεχνικών κατασκευής και την ανάπτυξη απαραίτητων ιατρικών γνώσεων, η μάσκα έχει λάβει τη σημερινή της μορφή. Έχοντας υπόψιν μας ότι στο μέλλον η ανάπτυξη φαντάζει αλματώδης, ας περιμένουμε να δούμε πού θα φτάσει η κατασκευή και η χρήση της μάσκας. Θα βελτιωθεί; Αν ναι, σε ποιον βαθμό; Μήπως η τεχνολογία και οι γνώσεις στην ιατρική την αντικαταστήσουν με κάτι άλλο; Μένει να κάνουμε υπομονή και ο χρόνος θα δείξει τι επιφυλάσσει το μέλλον. Για την παρούσα στιγμή, που είναι και αυτή μέρος της ιστορίας της μάσκας, αποτελεί ένα πολύ σημαντικό μέσον προστασίας. Η γενικευμένη χρήση της καθώς και ο τρόπος κατασκευής και διάθεσής της στον γενικό πληθυσμό θα γραφτεί στα βιβλία ιστορίας. Περισσότερες πληροφορίες για τη σύγχρονη ιατρική μάσκα στο άρθρο μας, «Μάσκα προστασίας προσώπου, τα είδη της και πόσο προστατεύουν».
Πηγές
– Spooner John L., 1967, History of surgical face masks, AORN Journal
– Centers for Disease Control and Prevention (CDC)
Ηλ.Ταχ.: [email protected]
Μαριάνθη Ζαχαράκη
Σχεδιάστρια Μόδας
Kωνσταντίνος Μιαρίτης
