Η διαχείριση αποβλήτων στην Ελλάδα

Σύνταξη άρθρου: Οδυσσέας Αρχοντίκης

Επιμέλεια άρθρου: Κωνσταντίνος Ουρανός

Δεδομένου του σύγχρονου καταναλωτισμού και της ολοένα αυξανόμενης ζήτησης για ένα καλύτερο βιοτικό επίπεδο στη χώρα μας, οι σημερινές κοινωνίες, βασιζόμενες εν πολλοίς στους αλματώδεις ρυθμούς εκβιομηχάνισης, αστικοποίησης και τεχνολογικής προόδου, έχουν συνδεθεί ρητά με ραγδαίες αυξήσεις λυμάτων και όγκων απορριμμάτων. Η πεποίθηση πως ο απεριόριστος αριθμός αποβλήτων δε συνάδει με την τεχνολογική εξέλιξη και δεν επηρεάζει άμεσα την ανθρώπινη ζωή, συνιστά πλάνη και ασφαλώς το πρόβλημα διαχείρισης των απορριμμάτων παραμένει άλυτο, πολυδιάστατο και ανησυχητικό. Πράγματι, η διάθεση των αποβλήτων αντιπροσωπεύει ένα εκ των σημαντικότερων περιβαλλοντικών θεμάτων στην Ελλάδα και ειδικά στην Αττική, καθώς συνοδεύεται από πλήθος δαπανηρών περιβαλλοντικών εξόδων αλλά και δυσκολίες που αφορούν επί του πρακτέου τόσο στη μετακίνηση και στον τρόπο διάθεσης και απορρόφησης των απορριμμάτων όσο και σε μελλοντικά προβλήματα που νομοτελειακά εκδηλώνονται στο περιβάλλον και στον άνθρωπο.

Θεσμικό Πλαίσιο και Περιβαλλοντικό Δίκαιο

Θέματα περιβαλλοντισμού και περιβαλλοντικής ηθικής αποτέλεσαν και αποτελούν πρωταρχικό στόχο των πολιτικών θεσμών και φορέων τόσο της Ελλάδας όσο και ευρύτερα της Ευρωπαϊκής Ένωσης με απώτερο στόχο την πραγμάτωση της λεγόμενης αειφόρου ανάπτυξης*. Ο άνθρωπος, κατά το τρέχον θεσμικό πλαίσιο συνιστά τμήμα μίας ευρύτερης κοινωνίας, συμπεριλαμβανομένων ζώων, φυτών και γεωλογικών σχηματισμών, για την οποία θεωρείται ηθικά υπεύθυνος. Προάγεται δε ως κύριος αρμόδιος για τη διατήρηση και τη διαίωνισή της στις επόμενες γενεές. Βάσει λοιπόν του πρόσφατου πλην σύγχρονου περιβαλλοντικού δικαίου, το οποίο και αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της νομικής επιστήμης, οι ελληνικές τοπικές και περιφερειακές αρχές συμβάλλουν με αποφασιστικότητα σε περιβαλλοντικά μέτρα που αποσκοπούν στη θεμελιώδη επίτευξη της αειφόρου ανάπτυξης. Τέτοιου είδους πρωτοβουλίες είναι φέρ’ ειπείν οι εξής:

• Ο χωροταξικός σχεδιασμός, που διαφυλάσσει περιοχές ιδιαίτερου φυσικού κάλλους και απαράμιλλης ομορφιάς.
• Η οικονομική ανάπτυξη.
• Η ανάπτυξη υποδομής. Πρόκειται για τον σχεδιασμό και την κατασκευή δικτύων υδροδότησης, επεξεργασίας λυμάτων και διαχείρισης απορριμμάτων βάσει χωροθέτησης έργων υποδομής.
• Διαχείριση αποβλήτων, που ασχολείται εκτενώς με τη μείωση της ποσότητας, την ανακύκλωση και επαναχρησιμοποίηση πρώτων υλών και, στον μέγιστο δυνατό βαθμό, με τη διατήρηση των φυσικών πόρων.
• Μεταφορές, ώστε η κυκλοφορία οχημάτων να είναι περιβαλλοντικά φιλική.
• Έλεγχος βιομηχανικής ρύπανσης. Πρόκειται για ενέργειες που αφορούν στη χορήγηση αδειών εκπομπής αερίων, οικοδομικών αδειών κ.ά., με σκοπό την αποφυγή περιβαλλοντικής υποβάθμισης.

*Γλωσσάρι

Αειφόρος Ανάπτυξη: Η ανάπτυξη, που καλύπτει τις ανάγκες του παρόντος χωρίς να διακυβεύεται η ικανότητα των μελλοντικών γενεών να καλύψουν τις δικές τους ανάγκες.

Τρόποι Διαχείρισης Απορριμμάτων και Αποβλήτων

Οι πιο κοινές λοιπόν, μέθοδοι διάθεσης των στερεών αποβλήτων περιλαμβάνουν:

• Άμεση διάθεση: Πρόκειται για μέθοδο μηχανικού αλέσματος των υλικών που απορρίπτονται σε υπονόμους. Η μέθοδος αυτή ελαττώνει σημαντικά το ποσό των σκουπιδιών και διευκολύνει στην άμεση μετακίνηση και επεξεργασία στερεών αποβλήτων. Ωστόσο, στην περίπτωση χημικών τοξικών και αστικών προϊόντων, απαιτείται ειδική επεξεργασία, ώστε τα υπολείμματα να απομακρύνονται ταχέως και με ασφάλεια.
• Αποτέφρωση: Σχετικά πρόσφατη μέθοδος που αφορά στην καύση των απορριμμάτων σε πολύ υψηλές θερμοκρασίες (900-1000 βαθμών Κελσίου) και μειώνει σημαντικά τον όγκο τους. Ταυτοχρόνως, τα καθιστά αδρανή και ακίνδυνα (λ.χ. στάχτη), τα οποία καταλήγουν κατά κύριο λόγο σε χωματερές. Η διαδικασία αυτή ωστόσο, είναι εξαιρετικά δαπανηρή και επιπροσθέτως, συνδέεται με πληθώρα δυνητικών κινδύνων ρύπανσης της ατμόσφαιρας από μη καιγόμενα υλικά.
• Πολτοποίηση: Βιομηχανική διεργασία, που απευθύνεται σε οργανικά υλικά. Η διαδικασία της πολτοποίησης περιλαμβάνει συρρίκνωση όγκων στερεών αποβλήτων, τα οποία και καταλήγουν σε γεώδη υλικά και αποσυντίθενται με τη χρήση αερόβιων οργανισμών. Εφαρμόζεται πάντα σε ελεγχόμενα περιβάλλοντα και προϋποθέτει πρωτίστως το διαχωρισμό οργανικών υλικών από άλλα απόβλητα.
• Χωματερές: Η πλέον παραδοσιακή και παλιά μέθοδος διάθεσης των στερεών αποβλήτων. Ωστόσο, η χρήση των χωματερών εγκυμονεί μεγάλους κινδύνους για τη δημόσια υγεία και ασφάλεια, καθώς απόβλητα και απορρίμματα που μεταφέρονται σε αυτές, δύνανται να μολύνουν υδροφόρους ορίζοντες, ρυπαίνουν την ατμόσφαιρα και υπονομεύουν δραστικώς χώρους φυσικού κάλλους. Ως προς την ανθρώπινη υγεία, προκαλούν σημαντικά προβλήματα, όπως επιδημίες.

Το πρόβλημα των ανοικτών σκουπιδότοπων προκάλεσε ιδιαίτερους προβληματισμούς στην ελληνική κοινωνία, η οποία και δραστηριοποιήθηκε τάχιστα στην εύρεση εναλλακτικών τρόπων διαχείρισης αποβλήτων. Πράγματι, η αντικατάσταση των χωματερών από τη μέθοδο της Υγειονομικής Ταφής έλαβε χώρα ήδη από τη δεκαετία του 1930 με τις περισσότερες ελληνικές πόλεις να εφαρμόζουν την εν λόγω τεχνική από το 1960 και ύστερα.

• Η Υγειονομική Ταφή αφορά στον σχηματισμό Χώρων Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (Χ.Υ.Τ.Α.) και αποτελεί την πλέον ασφαλή και περιβαλλοντικά φιλικότερη μέθοδο διάθεσης στερεών αποβλήτων χωρίς κινδύνους στη δημόσια υγεία. Δύο είναι οι κύριοι τύποι υγειονομικής ταφής:
  • Εκτεταμένη ταφή σε όσο το δυνατόν περισσότερο επίπεδες επιφάνειες.
  • Ταφή υπό πίεση σε φυσικά ή τεχνητά έγκοιλα (π.χ. μικρές λεκάνες).

Χ.Υ.Τ.Α.: Μέθοδος και δυνητικοί κίνδυνοι

Οι Χ.Υ.Τ.Α. αποτελούν χώρους στους οποίους λαμβάνει χώρα η μέθοδος της υγειονομικής ταφής και ακριβέστερα της συμπύκνωσης των υλικών, τα οποία τοποθετούνται σε βάθος 2 με 15 μέτρων σε ειδικά ελεγχόμενους χώρους. Εν συνεχεία, τα απορρίμματα αυτά καλύπτονται από συμπυκνωμένα στρώματα χώματος, αποτρέποντας έτσι την επαφή εντόμων, τρωκτικών και άλλων ζώων με τα απόβλητα. Η μέθοδος αυτή περιλαμβάνει ταυτοχρόνως τη χρήση εντομοκτόνων, αποσμητικών κ.ά. για τον βέλτιστο εξωραϊσμό του χώρου.

Επιλογή Θέσης

Πιθανοί Κίνδυνοι

Η υγειονομική ταφή αποτελεί σήμερα την καλύτερη μέθοδο διαχείρισης απορριμμάτων και αποβλήτων, χωρίς ωστόσο να εκμηδενίζει όλες τις πιθανότητες κινδύνων περιβαλλοντικής υποβάθμισης. Για τον λόγο αυτό, αξίζει να αναφέρουμε τους κύριους κινδύνους, που εγκυμονούνται στις περιπτώσεις των Χ.Υ.Τ.Α.:

• το στράγγισμα. Ένας από τους πλέον πιθανούς κινδύνους των Χ.Υ.Τ.Α. είναι το στράγγισμα, δηλαδή η μόλυνση του υπόγειου και επιφανειακού νερού λόγω της ύπαρξης στερεών και υγρών αποβλήτων, που διαθέτουν βακτηρίδια. Το νερό που κατεισδύει, κινείται εντός των αποβλήτων, μολύνεται και συνεπώς προκαλεί περιβαλλοντική υπονόμευση των υδροφόρων οριζόντων, στους οποίους και καταλήγει.

Ωστόσο, οι πρόσφατοι χώροι υγειονομικής ταφής είναι ιδιαίτερα εξοπλισμένοι, παρουσιάζοντας συστήματα συλλογής και επεξεργασίας του στραγγίσματος και των βιοαερίων και ελαχιστοποιώντας έτσι κάθε δυνητικό κίνδυνο μόλυνσης και περιβαλλοντικής καταστροφής.

• Η δεύτερη περίπτωση κινδύνου, αυτή των βιοαερίων, περιλαμβάνει την αποσύνθεση οργανικών υλικών από οργανισμούς. Η διαδικασία αυτή οδηγεί αναπόφευκτα σε παραγωγή μεθανίου και η μη ελεγχόμενη παραγωγή και διαφυγή του συνάδει με σημαντικά προβλήματα για την ατμόσφαιρα και τη δημόσια υγεία.

Μέθοδοι Διαχείρισης Χημικών Αποβλήτων

Τα χημικά απόβλητα αποτελούν έναν από τους μεγαλύτερους κινδύνους της σύγχρονης βιομηχανίας, καθώς πλείστες χημικές ενώσεις χρησιμοποιούνται στον μέγιστο δυνατό βαθμό σε διάφορες πτυχές της καθημερινής μας ζωής. Ο ουσιαστικότερος και πλέον αποτελεσματικός τρόπος διαχείρισής τους είναι και πάλι, η υγειονομική ταφή και πράγματι, οι Χ.Υ.Τ.Α. αποτελούν το κύριο μέσο συγκέντρωσης και ασφαλούς απορρόφησής τους. Οι βασικοί τρόποι διάθεσης των χημικών αποβλήτων είναι αντίστοιχοι των στερεών. Ωστόσο, στις ειδικές περιπτώσεις επικίνδυνων χημικών αποβλήτων εφαρμόζονται και οι μέθοδοι:

• Ανακύκλωση.
• Μικροβιακή αποσύνθεση.
• Χημική σταθεροποίηση, ώστε η χημική ένωση να είναι ακίνδυνη και σταθερή.
• Βαθιές γεωτρήσεις, ούτως ώστε να αποφευχθεί κάθε πιθανότητα επαφής του ανθρώπου με τις τοξικές ουσίες άμεσα ή και έμμεσα (διαμέσου υδάτων που κατεισδύουν σε υδροφόρους ορίζοντες).

Χ.Υ.Τ.Α. στην Αττική

Ο μοναδικός Χώρος Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων στην Αττική εντοπίζεται στην περιοχή των Άνω Λιοσίων και Φυλής, όπου πρόκειται για θέση χωρητικότητας 3.550.000 κυβικών μέτρων. Αντιστοιχεί στον πρώτο Χ.Υ.Τ.Α., που δημιουργήθηκε στα μέσα της δεκαετίας του 1960, και δέχθηκε μεγάλους όγκους σκουπιδιών, που καλύφθηκαν με στρώματα χώματος. Αργότερα, το 2000, ο χώρος επεκτάθηκε στην ίδια περιοχή ως συνέχεια του πρώτου, ενώ παράλληλα αποφασίστηκε η ευρύτερη επέκτασή του στον Δήμο Φυλής σε δύο φάσεις, που έλαβαν χώρα το 2003 και 2006 αντίστοιχα. Δυστυχώς όμως, ο χώρος αυτός είναι σήμερα ιδιαίτερα υπερκορεσμένος, καθώς η περιφέρεια Αττικής παράγει ασύλληπτα μεγάλες ποσότητες σκουπιδιών, οι οποίες και δεν δύναται να αφομοιωθούν. Η δε εκμετάλλευση του Χ.Υ.Τ.Α. μόλις προσφάτως παρατάθηκε για άλλους 4-5 μήνες, ενώ οι ειδικοί επισημαίνοντας ρητά το εν λόγω πρόβλημα, ζητούν ριζική αλλαγή του τρόπου διαχείρισης των απορριμάτων, καθώς ο χώρος αυτός δεν μπορεί να δεχθεί περαιτέρω όγκους σκουπιδιών μετά την πάροδο σχεδόν ενός έτους.

Άλλες περιπτώσεις Χ.Υ.Τ.Α. στον ευρύτερο ελληνικό χώρο είναι των Δυτικής Μακεδονίας και Ηπείρου αντίστοιχα, που πληρούν σε πολύ μεγάλο βαθμό όλα τα σύγχρονα κριτήρια και τις ευρωπαϊκές προδιαγραφές για διάθεση απορριμάτων. Οι δύο αυτοί χώροι βρίσκονται σήμερα σε πολύ καλύτερη μοίρα από τον Χ.Υ.Τ.Α. Φυλής και λόγω καλύτερου εξοπλισμού αλλά κυριότερα λόγω του σημαντικά μικρότερου ποσού αποτεθέντων σκουπιδιών.

Επίλογος

Εάν αναλογιστούμε πως Ευρωπαίοι και Έλληνες πολίτες παράγουν κατά μέσο όρο 481 χιλιόγραμμα αστικών αποβλήτων ετησίως ο καθένας, οι πρωτοβουλίες και οι κινητοποιήσεις της Πολιτείας αλλά και των Ελλήνων πολιτών ιδιωτικά είναι επιτακτικά αναγκαίες. Οι Χ.Υ.Τ.Α. αποτελούν πράγματι τον πλέον περιβαλλοντικά φιλικό τρόπο διαχείρισης απορριμμάτων και αποβλήτων και έχουν συμβάλει σημαντικά για ένα καλύτερο επίπεδο της καθημερινής ζωής. Ωστόσο, η ουσιαστική επίτευξη της αειφόρου ανάπτυξης δε βασίζεται αποκλειστικά και μόνο στις μεθόδους διάθεσης αποβλήτων αλλά περισσότερο στη μείωση αυτών και στην υιοθέτηση περιβαλλοντικής συνείδησης. Πώς μπορούμε να αλλάξουμε τον τρόπο με τον οποίον καταναλώνουμε, ώστε να παράγουμε ολοένα και λιγότερα απόβλητα; Η απάντηση στο ερώτημα αυτό βρίσκεται στην ανάγκη να αναγνωρίσουμε την αξία διατήρησης του περιβάλλοντος, να αρνηθούμε –όσο γίνεται- τις επιταγές του καταναλωτισμού και πρωτίστως να αναλάβουμε τις ατομικές μας ευθύνες για την προστασία της φυσικής κληρονομιάς. Ένα καλό βήμα προς αυτήν την κατεύθυνση είναι, φυσικά, και η οικιακή και βιομηχανική ανακύκλωση!

Πηγή

Λέκκας, 1998. Γεωλογία και Περιβάλλον, Γ’ Έκδοση, Τομέας Δυναμικής, Τεκτονικής & Εφαρμοσμένης Γεωλογίας, Τμήμα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Ηλ. Ταχ.: [email protected]

Στέλλα Κυρίκου

Γεωλόγος – Παλαιοντολόγος

Ηλ. Ταχ.: [email protected]

Οδυσσέας Αρχοντίκης

Γεωλόγος-Γεωπεριβαλλοντολόγος με μεταπτυχιακή ειδίκευση στην Παλαιοντολογία-Παλαιοκλιματολογία