Γλωσσική ανάπτυξη των παιδιών

Σύνταξη άρθρου: Χριστίνα-Μαρίνα Κακλαμάνη

Επιμέλεια άρθρου: Κωνσταντίνος Ουρανός

Το μεγαλύτερο ποσοστό των παιδιών κατακτά τη μητρική γλώσσα χωρίς να την έχει διδαχτεί από κάποιον. Το φαινόμενο αυτό μας κάνει να θεωρούμε ότι η ανάπτυξη του λόγου είναι μια δύσκολη μεν υπόθεση, αλλά γίνεται έμφυτα και ασυνείδητα. Η επανάληψη και η μίμηση είναι οι πρώτοι – πρώτοι μηχανισμοί αυτής της διαδικασίας.

Τι είναι η γλώσσα

Η Γλώσσα, ως μηχανισμός, είναι ένα σύνθετο και δυναμικό/εξελισσόμενο σύστημα συμβατικών συμβόλων, το οποίο χρησιμοποιείται για τη σκέψη και την επικοινωνία.

Πρέπει να σημειωθεί πως η Γλώσσα κάθε εποχής και κάθε κοινωνίας αναδύεται μέσα σε ένα συγκεκριμένο ιστορικό, κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο. Η εκμάθησή της και η χρήση της καθορίζεται από βιολογικούς, γνωστικούς ψυχοκοινωνικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες. Φυσικά δεν μπορεί να γίνει αλλιώς.

Η Γλώσσα αποτελείται από 5 παραμέτρους:

• τη φωνολογία: που αναφέρεται στην οργάνωση και στον τρόπο σύνδεσης των επιλεγμένων ήχων της εκάστοτε Γλώσσας. Δηλαδή το πώς ταιριάζουν κάθε φορά οι ήχοι, που βγαίνουν από το στόμα μας αλλά και η προφορά.
• τη μορφολογία: που αναφέρεται στα μορφήματα μιας γλώσσας και τον τρόπο με τον οποίο προσδίδουν νόημα στις λέξεις, δηλαδή στη γραμματική.
• το συντακτικό: που αναφέρεται στον τρόπο σύνδεσης των λέξεων μεταξύ τους, ώστε να διαμορφώνονται κατανοητές προτάσεις.
• τη σημασιολογία: που αναφέρεται στη σημασία των λέξεων αλλά και στη σημασιολογική σύνδεση των λέξεων
• την πραγματολογία: που αναφέρεται στις λειτουργίες της γλώσσας καθώς και στους κανόνες  που διέπουν τη συνομιλία.

Και οι πέντε αυτοί παράμετροι εμπεριέχονται σε όλες τις Γλώσσες. Για το πώς και με ποιους τρόπους όμως κατακτούνται αυτοί οι μηχανισμοί εκμάθησης της Γλώσσας υπάρχουν αρκετές θεωρίες για τη γλωσσική ανάπτυξη. Για αυτές θα μιλήσουμε σε προσεχές μας άρθρο.

Στάδια γλωσσικής ανάπτυξης παιδιών (0- 11 ετών)

Είναι απολύτως κατανοητό σε όλους μας πως χρειάζεται χρόνια για να κατακτήσει ένα παιδί πλήρως τη γλώσσα. Την κατέχει κανείς ικανοποιητικά ως ενήλικας πια, χωρίς η διαδικασία, στην ουσία, να σταματά όμως ποτέ.

Από νεογνό και έως 6 μηνών 

Ένα παιδί στο διάστημα μεταξύ 0 – 3 μηνών έχει την ικανότητα να γελάει, να κλαίει αλλά και να παράγει διάφορους ανάμεικτους ήχους (κυρίως φωνήεντα). Παράλληλα, είναι απόλυτα φυσιολογικό να αντιδράει στους ήχους: κοιτάζει ή στρέφει το κεφάλι του στην πηγή τους. Από τους 3 έως και τους 6 μήνες κλαίει διαφορετικά για διάφορες ανάγκες και επαναλαμβάνει συχνά τον ίδιο ήχο.

Από 6 έως 9 μηνών

Συνεχίζοντας στην κλίμακα της ανάπτυξης, ένα παιδί μεταξύ 6 – 9 μηνών καταλαβαίνει απλές οδηγίες, ενώ αρθρώνει και τις πρώτες του λέξεις όπως «μαμά» και «μπαμπά» και καταλαβαίνει τι σημαίνει όταν κάποιος του λέει ναι ή όχι. Επιπλέον αντιδράει στους ήχους (συνήθως γυρίζει το κεφάλι για να εντοπίσει την πηγή τους) και παράγει ήχους που μοιάζουν με λέξεις. Παρατηρούμε πως το περιβάλλον του του ασκεί μεγάλη επίδραση, αφού σταδιακά αρχίζει να μιμείται ήχους από το περιβάλλον. Επίσης χρησιμοποιεί πολλούς και διαφορετικούς ήχους.

Από 9 έως 12 μήνες

Από τους 9 έως και τους 12 μήνες το παιδί συνήθως χρησιμοποιεί κινήσεις, για να εκφραστεί, όπως «γεια», «παλαμάκια», ενώ αρχίζει να χρησιμοποιεί και κάποιες λίγες λέξεις. Από το σημείο αυτό μέχρι και 2 χρόνων μπορεί να ονοματίζει οικεία αντικείμενα και πρόσωπα, αλλά και να λέει και το δικό του όνομα. Συνήθως παιδιά αυτής της ηλικίας χρησιμοποιούν προτάσεις με 2 – 3 λέξεις, ενώ είναι και σε θέση να καταλαβαίνουν πιο περίπλοκες φράσεις. Σε περίπτωση που τους δοθεί, λόγου χάρη, κάποια σύνθετη πληροφορία, όπως για παράδειγμα «Πάρε το βιβλίο και βάλε το στο τραπέζι» έχουν την ικανότητα να την επεξεργαστούν, να την κατανοήσουν και να την εκτελέσουν. Επίσης ανταποκρίνονται στο άκουσμα του ονόματός τους και αναπτύσσουν κάποιου είδους κοινωνική νοημοσύνη, αφού κουνούν το χέρι για να χαιρετίσουν.

Από 18 μηνών έως 2 ετών

Σε ηλικία περίπου 18 μηνών μπορούν να χρησιμοποιούν από 5 έως και 20 λέξεις, για να φτάσουν, στα 2 έτη της ηλικίας τους, να χρησιμοποιούν από 20 έως και 50 λέξεις. Επιπλέον έχουν την ικανότητα να επαναλαμβάνουν εντολές αλλά και να κάνουν ερωτήσεις, όχι πια με μία (όπως έκαναν ως αυτήν την ηλικία), αλλά με δύο λέξεις μαζί. Σε αυτήν τη φάση τα παιδιά αναπτύσσουν τη δεξιότητα να συνδυάζουν σωστά δύο λέξεις μαζί.

Από 2 ετών έως 3 ετών

Καθώς το παιδί αναπτύσσεται και διανύει το διάστημα μεταξύ 2 και 3 χρόνων, αρχίζει να χρησιμοποιεί προτάσεις µε 4 – 5 λέξεις και κάνει πολύ συχνά ερωτήσεις για ό,τι του κάνει εντύπωση και δεν μπορεί ακόμη να εξηγήσει. Επιπλέον κάνει ερωτήσεις και όλο και πιο συχνά χρησιμοποιεί κάποιους πληθυντικούς και προθέσεις. Επίσης, καταλαβαίνει απλές ιστορίες και ανταποκρίνεται σε απλές ερωτήσεις και οδηγίες. Καταφέρνει να αναγνωρίσει τα μέρη του σώματος και αρέσκεται στο να ακούει ιστορίες από βιβλία με εικόνες. Επιπροσθέτως φτιάχνει προτάσεις με άρνηση (π.χ. όχι πάω) και το λεξιλόγιο που χρησιμοποιεί έχει ένα εύρος περίπου 300 λέξεων. Κατά τη διάρκεια της μέρας κάνει πολλές ερωτήσεις χρησιμοποιώντας το «τι», το «πού», το «γιατί», κουβεντιάζει μόνο του ή με τα παιγνίδια του και συμμετέχει σε παιδικά τραγούδια που έχουν κίνηση.

Από 3 έως 4 ετών

Στα 3 με 4 χρόνια του έχει καθαρή άρθρωση (αν και κάποια παιδάκια δεν λένε, ακόμα, καθαρά το «ρ» ή «σ») και η ομιλία του παιδιού πλησιάζει περισσότερο αυτήν των ενηλίκων όσον αφορά στη γραμματική και στο συντακτικό. Επίσης, αναγνωρίζει τα βασικά χρώματα και ρωτάει συχνά «τι;». Στην ηλικία αυτή είναι σε θέση να πει μια ιστορία και να μεταφέρει μια ιδέα, ενώ το λεξιλόγιό του πλέον έχει αυξηθεί στις 1000 λέξεις. Βρίσκεται στο στάδιο που μπορεί να φτιάχνει προτάσεις 3-4 λέξεων και να κατανοεί προθέσεις (π.χ.: «το παιχνίδι είναι κάτω από την καρέκλα»). Ακόμη τραγουδά τραγούδια και μπορεί να αντιληφθεί τη διαφορά μεταξύ ημέρας και νύχτας. Τις δεξιότητές του, στο συγκεκριμένο στάδιο, συμπληρώνουν το ότι χρησιμοποιεί πιο ολοκληρωμένες προτάσεις και διηγείται μέρος μιας ιστορίας.

Από 4 έως 5 ετών

Χαρακτηριστικό της ανάπτυξης από τα 4 έως τα 5 χρόνια αποτελεί το ότι αναγνωρίζει τα βασικά σχήματα, ρωτάει «ποιος;», «γιατί;» και χρησιμοποιεί σύνθετες προτάσεις. Έχει τη δυνατότητα να προφέρει σωστά σχεδόν όλα τα σύμφωνα εκτός από τα λ/ρ/σ και να μιλάει χωρίς σοβαρά γραμματικά και συντακτικά λάθη. Δημιουργεί προτάσσεις 4 – 5 λέξεων και έχει την αντίληψη να καταλάβει πότε πρέπει να περιμένει τη σειρά του. Σε φυσιολογικά επίπεδα είναι σε θέση να μετράει μέχρι το 5, μπορεί να ενώσει δυο προτάσεις με το «και» όπως επίσης και να κάνει ερώτηση, να προστάξει ή να εκφράσει άρνηση.

Από 5 έως 6 ετών 

Στα 5 του χρόνια ένα παιδί, και καθώς προχωράει προς τα 6, προφέρει όλα τα σύμφωνα και τα συμπλέγματά τους καθαρά (ξ/ψ/σ/τ/στ και γνωρίζει βασικές αντίθετες έννοιες («μεγάλο» / «μικρό», «μαλακό» / «σκληρό»). Επίσης, αποκτά την ικανότητα να αναπαραγάγει τη βασική πλοκή μιας ιστορίας και να την αφηγηθεί δίνοντας μια βασική δομή με αρχή – μέση – τέλος. Κατανοεί τις έννοιες «ίδιο» / «διαφορετικό» και χρησιμοποιεί σύνθετες προτάσεις. Όταν επιθυμεί να αποκομίσει πληροφορίες, κάνει ερωτήσεις, ενώ φαίνεται να χρησιμοποιεί περί τις 2200 λέξεις. Ακόμα, μπορεί να κατανοήσει και να χρησιμοποιήσει χρονικές έννοιες, όπως «σήμερα», «αύριο», «χθες» και να χρησιμοποιήσει τους γραμματικούς χρόνους μέλλοντα, αόριστο, ενεστώτα.

Από 7 έως 11 ετών

Σε ηλικία 7 – 11 χρόνων, τέλος, φαίνεται πως αποκτά λογική και πιο σύνθετη σκέψη. Το παιδί, καταλαβαίνοντας τη διάσταση μεταξύ προφορικού και γραπτού λόγου, μπορεί να εκφράζεται διαφορετικά στον γραπτό από ό,τι στον προφορικό λόγο αλλά και να προσαρμόσει τον τρόπο που μιλάει με βάση την ηλικία, το επίπεδο, τις γνώσεις, τη σχέση του με τον συνομιλητή.

Εν κατακλείδι

Γίνεται, λοιπόν, κατανοητό  ότι η ικανότητα του ανθρώπου να επικοινωνεί και να συναλλάσσεται με τους άλλους, αποτελεί το ουσιαστικό υπόβαθρο για την κατάκτηση της Γλώσσας. Η επικοινωνία ξεκινά από τη γέννηση του παιδιού και εξελίσσεται περνώντας από συγκεκριμένα στάδια ανάπτυξης που οδηγούν στην κατάκτηση του προφορικού λόγου και στη συνέχεια στην κατάκτηση του γραπτού λόγου.

 

Πηγές

• Feldman, R.S., (2011). Εξελικτική ψυχολογία. Δια βίου ανάπτυξη, τόμος Α. (Η. Γ. Μπεζεβέγκης, Επιμ.).  Αθήνα: Gutenberg.
• Fromkin V., Rodman R., Hyams N. (2010), Εισαγωγή στη μελέτη της γλώσσας (Μτφ. Ε. Βάζου, Γ. Ξυδόπουλος, Φ. Παπαδόπουλος, Α. Τσαγγαλίδης). Αθήνα: Πατάκης
• Schacter, D.L., Gilbert, D. M., Wegner. (2012). Ψυχολογία γενική. (Σ. Βοσνιάδου, Επιμ., Ε. Κοππάση, Μεταφρ.). Αθήνα: Gutenberg

 

Ηλ. Ταχ.: [email protected]

Κωνσταντίνος Ουρανός

Δάσκαλος

 

Ιωάννα Ασυλογιστάκη

Δασκάλα

 

Τάσσος Κυρίκος

Μαθηματικός

Χριστίνα-Μαρίνα Κακλαμάνη

Νηπιαγωγός