Παλαιοβοτανική, η επιστήμη που μελετά τα προϊστορικά φυτά. Η Παλυνολογία
Σύνταξη άρθρου: Στέλλα Κυρίκου
Επιμέλεια άρθρου: Κωνσταντίνος Ουρανός
Όλοι μας, όταν ακούμε για απολιθώματα, σκεφτόμαστε αμέσως οστά και όστρακα κάποιων εκατομμυρίων ετών, που έχουν πάρει τη μορφή λίθου. Η αλήθεια είναι όμως πως ισχυρή παρουσία μεταξύ των απολιθωμάτων έχουν και τα έντομα αλλά και τα φυτά. Περισσότερα για τα απολιθώματα, στο άρθρο μας: Γεωλογία και απολιθώματα, κατανοώντας τον φυσικό μας κόσμο.
Στο σημερινό μας άρθρο θα μιλήσουμε και για μια άλλη κατηγορία απολιθωμάτων, τα οποία λόγω μεγέθους τα βλέπουμε μόνο με το μικροσκόπιο, τα παλυνόμορφα.
Τί είναι η Παλαιοβοτανική και τί η Παλυνολογία (διεθνώς palynology)
Η Παλαιοβοτανική αποτελεί κλάδο της Παλαιοντολογίας που έχει ως αντικείμενο τη μελέτη των απολιθωμένων φυτών. Πιο συγκεκριμένα ασχολείται με τη μελέτη των απολιθωμένων επιμέρους τμημάτων των φυτικών οργανισμών όπως είναι τα φύλλα, οι κορμοί, οι ρίζες κ.ά. .
Ο όρος Παλυνολογία είναι σχετικά σύγχρονος και προτάθηκε το 1944 από τους Βρετανούς βοτανικούς Χάιντ (Hyde) και Γουίλλιαμς (Williams). Προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό ρήμα «παλύνω» που σημαίνει διασκορπίζω. Η Παλυνολογία μελετά μία μεγάλη ποικιλία από οργανικά υπολείμματα, τα οποία μεταφέρονται με τη βοήθεια του αέρα (σπόρια, γυρεόκοκκοι, δινομαστιγωτά, ριζόποδα, χιτινόζωα, κ.ά.).
Το αντικείμενο της Παλυνολογίας διαιρείται σε δύο κατευθύνσεις :
- Η Γεωλογική Παλυνολογία (Παλαιοπαλυνολογία),που σχετίζεται με απολιθωμέμα παλυνόμορφα.
- Η Βιολογική Παλυνολογία (Σύγχρονη Παλυνολογία),που σχετίζεται με σύγχρονα παλυνόμορφα.
Τί είναι τα παλυνόμορφα
Πρόκειται για μικρού μεγέθους (5-500 μm*) οργανισμούς ζωικής ή φυτικής προέλευσης, οι οποίοι αποτελούνται από υλικά (σποροπολλενίνη ή χιτίνη) εξαιρετικά ανθεκτικά στις περισσότερες μορφές διάβρωσης όχι όμως και στην οξείδωση. Αποτελούν μεγάλες συναθροίσεις μέσα στα ιζήματα και ιζηματογενή πετρώματα και επιβιώνουν από τις συνήθεις χημικές μεθόδους, που εφαρμόζονται από τους επιστήμονες για την εξαγωγή των γυρεόκοκκων από το ίζημα. Επιπλέον, ο όρος παλυνόμορφα περιλαμβάνει και κάποια άλλα μικροαπολιθώματα, τα οποία δεν επιβιώνουν πάντα των χημικών μεθόδων, όπως οι φυτόλιθοι, τα διάτομα και τα τρηματοφόρα με χιτινώδες κέλυφος. Τα πλέον συνήθη παλυνόμορφα μέσα στα παλυνολογικά παρασκευάσματα είναι οι γυρεόκοκκοι, τα σπόρια, τα δινομαστιγωτά και τα σπόρια μυκήτων και φυκών. Τα υπόλοιπα παλυνόμορφα καταλαμβάνουν μικρή συμμετοχή στα παλυνολογικά παρασκευάσματα, που μελετώνται κάθε φορά.
Εφαρμογές Παλαιοπαλυνολογίας
Η μελέτη και η εξαγωγή των συμπερασμάτων από την έρευνα στα παλυνόμορφα δίνει μεγάλης σημασίας πληροφορίες για τη ζωή στον πλανήτη μας, το παλαιο-κλίμα αλλά και ολοκληρώνει και τις γνώσεις μας για τη Γη, την ίδια.
- Στρωματογραφική Παλυνολογία: Ο προσδιορισμός των παλυνόμορφων μέσα σε ιζηματογενή πετρώματα συμβάλλει στην προσέγγιση της ηλικίας των πετρωμάτων αυτών.
- Παλυνολογία Τεταρτογενούς: Δεδομένου ότι τα παλυνόμορφα καλύπτουν ένα μεγάλο φάσμα περιβαλλόντων και υλικών απόθεσης (πάγος, λιμναίες και θαλάσσιες αποθέσεις, έδαφος), η παλυνολογία αποτελεί την καταλληλότερη και ακριβέστερη μέθοδο μελέτης παλαιοπεριβαλλόντων του Τεταρτογενούς*. Επιπροσθέτως, οι κλιματικές μεταβολές του Τεταρτογενούς μπορούν να προσδιορισθούν μέσω των παλυνόμορφων, χωρίς όμως να προσεγγίζουν αυτά την ηλικία (σχετική ή απόλυτη), το πότε δηλαδή έγιναν οι αλλαγές αυτές στο κλίμα.
- Αρχαιοπαλυνολογία: Αφορά στα παλυνόμορφα που βρίσκονται μέσα σε αρχαιολογικές αποθέσεις, σε αρχαιολογικούς χώρους. Στοχεύει στην ανασύσταση περιβαλλόντων, όπου ζούσε ο άνθρωπος καθώς και στην επίδραση αυτού στη βλάστηση.
Εφαρμογές Σύγχρονης Παλυνολογίας
Η Παλυνολογία φυσικά δε συνεισφέρει μόνο στη μελέτη του παρελθόντος αλλά είναι και μία επιστήμη με πολύ σύγχρονες εφαρμογές.
- Μορφολογία Παλυνόμορφων: Στοχεύει στην ταξινόμηση των παλυνόμορφων σε βιολογικές ομάδες βάσει της μορφολειτουργίας τους.
- Γυρεολογική Παλυνολογία: Εξετάζει τη διασπορά των κόκκων γύρης από τον αέρα ή τα ζώα και συνεισφέρει στην πρόβλεψη της σοδειάς.
- Μελισσοπαλυνολογία: Αφορά στη μελέτη γυρεόκοκκων που μεταφέρονται μέσω εντόμων και συμβάλλει στον ποιοτικό έλεγχο του μελιού.
- Αλλεργιολογία: Σχετίζεται με τη διασπορά κόκκων γύρης και σπορίων που είναι υπεύθυνα για τις αλλεργίες.
- Εγκληματολογία: Πραγματοποιείται μελέτη γυρεόκοκκων με στόχο να εντοπιστεί εάν άτομα παρευρέθηκαν (σκόνη σε ρούχα, παπούτσια κ.λπ.) ή αντικείμενα αποτέθηκαν σε κάποιες περιοχές, όπου τελέστηκαν κάποιες πράξεις.
Γλωσσάρι*
- Το μικρόμετρο ή μικρόν (μm) είναι μονάδα μέτρησης μήκους και αντιστοιχεί με το εκατομμυριοστό του μέτρου.
- Το Τεταρτογενές είναι η δεύτερη περίοδος του Καινοζωικού αιώνα, γνωστού και ως αιώνα των θηλαστικών και τοποθετείται στα 2.58 εκατομμύρια χρόνια περίπου πριν από σήμερα και φθάνει έως και τη σύγχρονη εποχή. Διαιρείται σε δύο εποχές, το Πλειστόκαινο και το Ολόκαινο που είναι το σήμερα. Η λήξη του Πλειστοκαίνου οριοθετείται στα 0,0117 εκατομμύρια χρόνια (11.700 χρόνια πριν από σήμερα), όπου και σημειώνεται η έναρξη του Ολοκαίνου.
Πηγές
- Δερμιτζάκης Μιχαήλ Δ & Θεοδώρου Γεώργιος Ε. (1994). Γλωσσάριο Γεωλογικών Εννοιών. Έκδοση Γκελμπέσης Γιώργος.
- Κούλη Κατερίνα & Δεμιτζάκης Μιχαήλ Δ. (2006). Πέρα από τους γυρεόκοκκους: τα παλυνόμορφα και η σημασία τους στην ερμηνεία του παλαιοπεριβάλλοντος. Δελτίο της Ελληνικής Γεωλογικής εταιρίας τομ. ΧΧΙΧ/Ι, 87-99.
- Κούλη Kατερίνα (2007). Παλαιοπεριβαλλοντική και Παλαιοοικολογική αναπαράσταση της περιοχής του Νεολιθικού οικισμού Δισπηλιό στη λίμνη Καστοριάς. Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Δημοσιεύματα του Τμήματος Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος, Γαία 17, σ. 149.
- Κυρίκου Στέλλα (2013). Παλυνολογική διερεύνηση σαπροπηλικών αποθέσεων του πυρήνα βαρύτητας SK-3 από τη θαλάσσια περιοχή των Κυκλάδων. Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Διπλωματική Εργασία Τμήματος Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος, σελ. 11-12.
Ηλ. Ταχ.: [email protected]
Στέλλα Κυρίκου
Γεωλόγος – Παλαιοντολόγος
Ηλ. Ταχ.: [email protected]
Οδυσσέας Αρχοντίκης
Γεωλόγος-Γεωπεριβαλλοντολόγος με μεταπτυχιακή ειδίκευση στην Παλαιοντολογία-Παλαιοκλιματολογία
