Σύνταξη άρθρου: Κωνσταντίνος Μιαρίτης

Επιμέλεια άρθρου: Κωνσταντίνος Ουρανός

Η πρόσοψη του Πιλοποιείου Πουλοπούλου με την παλαιά φίρμα της οικογενειακής επιχείρησης

Διασχίζοντας με τον Ηλεκτρικό σιδηρόδρομο του Η.Σ.Α.Π. την Αθήνα στη διαδρομή Θησείο-Πετράλωνα, παρατηρεί κανείς ένα πέτρινο κτήριο απλό μα και ξεχωριστό. Το κτίσμα αυτό, που σήμερα είναι γνωστό ως πολιτιστικό κέντρο «Μελίνα Μερκούρη» του Δήμου Αθηναίων, οικοδομήθηκε για να φιλοξενήσει το πιλοποιείο του Πουλόπουλου, το μεγαλύτερο τότε και διασημότερο εργοστάσιο παραγωγής καπέλων στην περιοχή των Αθηνών. Ο ιδρυτής, Ηλίας Πουλόπουλος ως έμπορος υφασμάτων, μετακόμισε στην Αθήνα από τη γενέτειρά του την Καλαμάτα, με σκοπό να επεκτείνει τα επαγγελματικά του σχέδια γύρω από τα υφάσματα. Μέσα σε λίγα χρόνια άλλαξε επαγγελματική πορεία, αφού τον κέρδισαν τα καπέλα και, το 1886, άνοιξε την πρώτη μορφή της πιλοποιείας της φίρμας του.

Το πιλοποιείο και οι πίλοι

Αυθεντικό χειμερινό ανδρικό καπέλο ΠΙΛ-ΠΟΥΛ

Το εργοστάσιο του Πουλόπουλου επιδιδόταν αποκλειστικά στην παραγωγή πίλων, δηλαδή καπέλων. Η λέξη καπέλο έχει ιταλική προέλευση, ενώ η αντίστοιχη ελληνική είναι «ο πίλος» (πιλήκιο, πιλίσκος κ.ο.κ.). Αρχικά προσλήφθηκαν Ευρωπαίοι, εξειδικευμένοι εργάτες, ώστε να διδάξουν τους Έλληνες, όπως συνηθιζόταν την εποχή εκείνη. Σε πρώτη φάση το εργοστάσιο παρήγαγε/διασκεύαζε μόνο ψάθινα καπέλα, τα οποία εισάγονταν έτοιμα από το εξωτερικό και απλώς οι εργάτες έραβαν την κορδέλα γύρω από το καπέλο. Ο Η. Πουλόπουλος δεν ήταν καθόλου ικανοποιημένος με αυτήν την κατάσταση του «ετοίμου» και αποφάσισε την εξ ιδίων παραγωγή εξ ολοκλήρου καπέλων ψάθινων αλλά και χειμερινών. Τα χειμερινά καπέλα κατασκευάζονταν από δέρματα λαγών, κουνελιών και μαλλί προβάτων. Τα καπέλα Πουλόπουλου ήταν ευρέως διαδεδομένα την εποχή τους ως προς το πόσο προσιτά στην τιμή και ποιοτικά ήταν. Άλλωστε κάθε ανδρικό ντύσιμο της Μόδας των δεκαετιών εκείνων θεωρούνταν ολοκληρωμένο μόνο με την παρουσία καπέλου. Τα καπέλα «ΠΙΛ-ΠΟΥΛ» έγιναν τόσο γνωστά, που δεν άργησαν και οι εξαγωγές. Συνολικά, σε όλη τη διάρκεια λειτουργίας του εργοστασίου, γίνονταν εξαγωγές στην Αίγυπτο, την Τουρκία, τη Βουλγαρία και άλλες Βαλκανικές χώρες.

Παλαιά ρεκλάμα (διαφήμιση) των καπέλων ΠΙΛ-ΠΟΥΛ

Αρχιτεκτονική του κτηρίου, στη συμβολή των οδών Θεσσαλονίκης 66 και Ηρακλειδών

Άποψη του Πιλοποιείου από την οδό Ηρακλειδών

Το εργοστάσιο του Πουλόπουλου αποτελεί αξιοσήμαντο δείγμα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής της εποχής του. Χτισμένο κατοπτικά σε μορφή τραπεζίου, είναι ως προς την εξωτερική μορφή του, απλό και λιτό. Κυριαρχεί η λιθοδομή (δηλαδή είναι πετρόκτιστο), η οποία διακόπτεται από αυστηρά διατεταγμένα μορφολογικά στοιχεία. Τέτοια είναι οι πέτρινοι ψευτοκίονες και στοιχεία από σίδηρο. Ψηλό και επιβλητικό, στην κατηγορία του, το κτίσμα καλύπτεται από μια κεραμοσκεπή στέγη και διατάσσεται αρμονικά στο λοφώδες και κατωφερές τοπίο της περιοχής.

Η είσοδος του Πιλοποιείου από την οδό Θεσσαλονίκης

Ιστορικά στοιχεία

Αυθεντική ετικέτα στο εσωτερικό πίλου των καπέλων ΠΙΛ-ΠΟΥΛ

Το πιλοποιείο του Πουλόπουλου άνοιξε τις πόρτες του το 1896, στη συμβολή των οδών Θεσσαλονίκης και Ηρακλειδών 66, στην περιοχή του Θησείου στην Αθήνα. Συνολικά απασχολούνταν στις εγκαταστάσεις 250 (τέλη 19ου αιώνα) με 450 (αρχές 20ού αιώνα) εργαζόμενοι. Στους περισσότερους είναι γνωστό μέσα από τις διαφημίσεις της εποχής ως τα διάσημα καπέλα «ΠΙΛ-ΠΟΥΛ». Τα καπέλα του Πουλόπουλου, κατά τη λειτουργία του εργοστασίου, απέσπασαν σημαντικά διεθνή βραβεία, ενώ αποτελούσε η εταιρεία και τη μεγαλύτερη σε έκταση και παραγωγή πιλοβιομηχανία στα Βαλκάνια. Οι περισσότεροι Έλληνες της εποχής κατείχαν ένα καπέλο Πουλόπουλου. Διάσημοι και μη. Καπέλο Πουλόπουλου φορούσε και ο τότε πρόεδρος της Βουλής Αλέξανδρος Κουμουνδούρος, όταν δέχτηκε λιθοβολισμό στο κεφάλι από διαδηλωτές το 1909. Το περιστατικό αυτό ανέβασε την εποχή εκείνη την αξιοπιστία και τη φήμη της φίρμας καθώς το καπέλο του του παρείχε μια σχετική προφύλαξη. Άρρηκτα συνδεδεμένο με τη ζωή των κατοίκων της περιοχής, το βιομηχανικό κτίσμα αποτελεί τοπόσημο για την Αθήνα μέχρι και σήμερα. Η λειτουργία της επιχείρησης επηρεάστηκε άσχημα από τους Βαλκανικούς πολέμους και τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, με αποτέλεσμα να πληγεί οικονομικά μέχρι την πλήρη κατάρρευση και το οριστικό κλείσιμό της, στα μέσα του 20ου αιώνα.

Αυθεντικό χειμερινό ανδρικό καπέλο ΠΙΛ-ΠΟΥΛ

Σήμερα

Αυθεντικό μηχάνημα επεξεργασίας πρώτων υλών για τα καπέλα ΠΙΛ-ΠΟΥΛ. Δυστυχώς σήμερα είναι παρατημένο χωρίς μέριμνα και συντήρηση σε αίθριο χώρο των εγκαταστάσεων του Πιλοποιείου

Σήμερα, το κτίσμα της βιομηχανίας Πουλόπουλου ανήκει στα διατηρητέα μνημεία ως δείγμα μοναδικής βιομηχανικής αρχιτεκτονικής, σύμφωνα με την απόφαση (Υ.Α. ΥΠΠΟ/ΔΙΛΑΠ/Γ/2116/39755/ 7.8.85, ΦΕΚ 584/Β/30.9.85). Το 1988 ο δήμος Αθηναίων αγόρασε το κτήριο και το ανακαίνισε. Έπειτα μετονομάστηκε και στεγάζει το πολιτιστικό κέντρο «Μελίνα Μερκούρη». Σήμερα φιλοξενούνται το «Μουσείο-Θέατρο Σκιών Χαρίδημος», στον πρώτο όροφο, η έκθεση «Οδοιπορικό στην Παλιά Αθήνα» με φωτογραφίες της Αθήνας του 20ού αιώνα καθώς και δυο ακόμη εκθεσιακοί χώροι.

 

Πηγές

– Ι. Χ. Χατζηϊωάννου 1923. Ελληνική Βιομηχανία Πιλοποιίας Ηλία Πουλοπούλου και Υιού. Πανελλήνιον Λεύκωμα Εθνικής Εκατονταετηρίδος 1821-1921, Τόμος Β’: Βιομηχανία-Εμπόριον, Αθήνα.

– Αρχαιολογία της πόλης των Αθηνών, Πιλοποιείο Πουλόπουλου.

– Παλαιό Πιλοποιείο Πουλόπουλου, Οδυσεύς 2012, Υποργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, Ελληνική Δημοκρατία.

– Ελένη Χάρου

– ΦΕΚ 584/Β/30.9.85, σελίδα 5

 

Ηλ. Ταχ.: [email protected]

Μαριάνθη Ζαχαράκη

Σχεδιάστρια Μόδας

 

Kωνσταντίνος Μιαρίτης

Μοντελίστ – Πατρονίστ