Σύνταξη άρθρου: Ευγενία Γεωργακοπούλου

Επιμέλεια άρθρου: Κωνσταντίνος Ουρανός

 

Ιστορική αναδρομή του εμβολίου

Το 429 π.Χ. ο Έλληνας ιστορικός Θουκυδίδης, παρατήρησε ότι όσοι άνθρωποι επιβίωναν από «τον μεγάλο λοιμό», την ευλογιά στην Αθήνα, δε νοσούσαν ξανά με την ίδια ασθένεια. Ήταν η πρώτη αναφορά σχετικά με το θέμα της ανοσίας και του λεγόμενου «φυσικού εμβολιασμού».

Το 900 μ.Χ. οι Κινέζοι χρησιμοποιούν μια πρώιμη μορφή ανοσίας. Στόχος τους να προλάβουν την ανάπτυξη της ευλογιάς, εκθέτοντας υγιείς ανθρώπους σε ιστό μολυσμένο από ασθένεια.

Το 1796 μ.Χ. ο Βρετανός γιατρός Έντουαρτ Τζέννερ, χορήγησε δοκιμαστική ένεση σε οκτάχρονο αγόρι, η οποία περιείχε στελέχη από τον ιό της δαμαλίτιδας. Το πείραμα πέτυχε, το αγόρι απέκτησε ανοσία στον ιό κι έτσι εμφανίστηκε το πρώτο σύγχρονο εμβόλιο.

Το 1880 μ.Χ. ο διακεκριμένος χημικός Λουί Παστέρ, προχώρησε την τεχνική του Τζέννερ εξασθενώντας μορφές ιών και βακτηρίων στο εργαστήριο. Τις χρησιμοποίησε σε ασθενείς και πέτυχε την ανοσία τους.

Εκατοντάδες χρόνια πειραματισμών, λαθών και βελτιώσεων της επιστημονικής κοινότητας, προκειμένου να επιτευχθεί η πρόληψη των ασθενειών, η βελτίωση της ποιότητας της υγείας και της ζωής μας.

Οι επιτυχημένες στρατηγικές εμβολιασμού στα παιδιά έχουν οδηγήσει σε μείωση της εμφάνισης πολλών νοσημάτων και θανάτων, όπως της παρωτίτιδας, που ενώ κάθε χρόνο αποτελούσε αιτία για 152.209 θανάτους μόνο στις Η.Π.Α., πλέον καταγράφονται μόλις 236 σε έναν πληθυσμό σήμερα υπερπολλαπλάσιο.

Τι είναι το εμβόλιο

Το εμβόλιο είναι μια βιολογική παρασκευή/κατασκευή που παρέχει ανοσία στον οργανισμό απέναντι σε κάποιον συγκεκριμένο παθογόνο μικροοργανισμό. Τα εμβόλια κατασκευάζονται από έναν νοσογόνο παράγοντα (τα ίδια μικρόβια ή και ιούς), ο οποίος  προκαλεί τις διάφορες νόσους, με τη διαφορά πως τα μικρόβια αυτά (ή οι ιοί), είναι νεκρά ή εξασθενημένα ούτως ώστε να μην μπορούν να προκαλέσουν τη νόσο. Μπορεί να είναι εμβόλια από κομμάτια του μικροβίου, αδρανοποιημένες τοξίνες, ή επιφανειακές πρωτεΐνες. Η πιο σύγχρονη τεχνική, αλλά πειραματική μέχρι στιγμής, είναι τα εμβόλια DNA.

Ο μηχανισμός του εμβολίου, πώς λειτουργεί

Τα εμβόλια βοηθούν τη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος του παιδιού, παρέχοντάς του προστασία καθώς εκπαιδεύεται να αναγνωρίζει τον εχθρό και να αναπτύσσει άμυνες απέναντί του. Έτσι, όταν εμφανίζεται ο πλήρης ιός ή μικρόβιο, ο οργανισμός είναι θωρακισμένος. Αν λοιπόν νοσήσει από μια ασθένεια κινητοποιεί έναν αριθμό κυττάρων, τα οποία προσπαθούν να καταπολεμήσουν τους εισβολείς καθώς και να εξοπλίσουν τον οργανισμό με την ικανότητα να θυμάται και να μπορεί να αντιμετωπίσει τον μικροοργανισμό σε πιθανή μελλοντική επαφή. Αυτός ο τύπος ανοσίας ονομάζεται «ενεργητική ανοσία» έναντι των λοιμώξεων. Αντίθετα, με τον σωστό εμβολιασμό, το παιδί αποκτά την προστασία αυτή χωρίς να περάσει την ασθένεια. Αυτός ο τύπος ανοσίας ονομάζεται «παθητική ανοσία».

Ορισμένες φορές οι αρρώστιες εκδηλώνονται είτε το παιδί εμβολιαστεί, είτε όχι. Ο αριθμός των παιδιών αυτών είναι πολύ μικρός και ιατρικές μελέτες δείχνουν στην περίπτωση αυτή πως η αρρώστια περνιέται με πιο ήπια συμπτώματα από ό,τι αν δεν είχε εμβολιαστεί.

Αποτελεσματικότητα εμβολιασμού στις πάσης φύσεως ασθένειες

Τα εμβόλια είναι ασφαλή, γιατί, για να χρησιμοποιηθούν, εξασφαλίζεται ότι πληρούν αυστηρές προϋποθέσεις, οι οποίες και ορίζονται από αρμόδιους διεθνείς και εθνικούς φορείς (Εθνικός Οργανισμός Φαρμάκου, Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκου, Αμερικανική Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων). Οι εμβολιασμοί είναι απαραίτητοι και δεν έχει παρά να κοιτάξει κανείς τους αριθμούς για να το διαπιστώσει. Με τη χρήση τους, σώζονται περισσότερες από 3.5 εκατομμύρια ζωές παγκοσμίως κάθε χρόνο και προφυλάσσονται ακόμη περισσότεροι άνθρωποι από τη νόσο ή την ισόβια αναπηρία.

Οι πετυχημένες στρατηγικές εμβολιασμού του πληθυσμού, οδήγησαν σε μείωση σοβαρών ασθενειών, όπως του κοκκύτη, της ευλογιάς, της διφθερίτιδας, του τετάνου, της πολιομυελίτιδας, της φυματίωσης, της ηπατίτιδας Α και Β, της ανεμοβλογιάς, της ερυθράς, της μηνιγγίτιδας, του πνευμονιόκοκκου, της γρίπης και άλλων πολλών.

Για τη χώρα μας οι στρατηγικές εμβολιασμού οργανώνονται από τη Διεύθυνση Δημόσιας Υγείας του Υπουργείου Υγείας και συντονίζονται από την Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμών.

Αναγκαιότητα εμβολιασμού 

Αυτονόητο είναι πως είναι επιτακτική και απόλυτη η ανάγκη να εφαρμόζεται ο εμβολιασμός, τόσο στα παιδιά, όσο και στους ενήλικες (γρίπη, πνευμονιόκοκκος, ηπατίτιδα, φυματίωση), γιατί με δεδομένη την αύξηση του μέσου όρου ηλικίας του γενικού πληθυσμού, τον σύγχρονο τρόπο ζωής, κυρίως στα αστικά κέντρα, τη διατροφή και τις μεγάλες μετακινήσεις πληθυσμών, ο κίνδυνος να επανακάμψουν πολλές και «μισοξεχασμένες» ασθένειες είναι ολοένα και μεγαλύτερος. Σε περιοχές φερ’ ειπείν της Αφρικής και του υπανάπτυκτου κόσμου, όπου τα σύγχρονα εμβόλια δεν υπάρχουν, ο κοκκύτης, η διφθερίτιδα συνεχίζουν να σκοτώνουν χιλιάδες εκατομμύρια παιδιά τον χρόνο.

Παρόλη την κακή εμπειρία που έχουμε από την Αφρική, πριν λίγα χρόνια αναπτύχθηκε στη Μεγάλη Βρετανία αντιεμβολιαστικό κίνημα. Χωρίς σοβαρή τεκμηρίωση επί του θέματος, πολλοί γονείς θορυβήθηκαν και δεν εμβολίαζαν τα παιδιά τους ενάντια στην ιλαρά. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να ενσκύψει σοβαρή επιδημία της ασθένειας. Αξίζει να αναφερθεί ότι το 2013 παρουσιάστηκαν 31.685 κρούσματα ιλαράς στην Ευρώπη, μία αύξηση 348% σε σύγκριση με το 2007. Το κόστος αυτών των επιδημιών σε ανθρώπινες ζωές και οικονομικούς πόρους είναι εξαιρετικά υψηλό.

Ο θηλασμός προστατεύει τα βρέφη έως ένα βαθμό όμως δεν συνιστά αντικατάσταση των εμβολίων. Η άμυνα του βρέφους είναι άλλωστε ιδιαίτερα χαμηλή κατά τον πρώτο χρόνο της ζωής του.

Μελέτες δείχνουν πως τα πολυδύναμα εμβόλια (συγχορήγηση πολλών αντιγόνων από διαφορετικές ασθένειες μαζί, όπως DTP, TD, MMR, BCG) προσφέρουν την ίδια ασφάλεια και αποτελεσματικότητα, και το παιδί γλυτώνει πολλά τσιμπήματα κι επισκέψεις στον γιατρό.

Μέχρι την ηλικία των 15 χρονών με μονά εμβόλια θα γίνονταν 30 τσιμπήματα, ενώ με τα πολυδύναμα μόνο 11-12 φορές. Επιπλέον οι γονείς ωφελούνται με εξοικονόμηση χρήματος, χρόνου και μεγαλύτερης συμμόρφωσης στο πρόγραμμα εμβολιασμού, άρα και μεγαλύτερο ποσοστό εμβολιαστικής κάλυψης του πληθυσμού.

Εμβόλια και πιθανές παρενέργειες

Τα εμβόλια είναι ασφαλή, όμως όπως όλα τα φάρμακα, μπορεί ορισμένες φορές να παρουσιάσουν ανεπιθύμητες ενέργειες (παρενέργειες), που συνήθως είναι ήπιας μορφής, όπως διόγκωση και ερυθρότητα στο σημείο που έγινε η ένεση, ελαφρύς πυρετός, πονοκέφαλος, κόπωση ή ερυθρότητα, υπνηλία, ανορεξία, διάρροια, εμετός. Αλλεργικές αντιδράσεις ή σπασμοί είναι σπανιότατες.

Αν το παιδί παρουσιάσει πυρετό πάνω από 38 ° C και δεν υποχωρήσει εντός 48 ωρών ή αν εμφανίσει κάποιο άλλο σοβαρό ή ασυνήθιστο πρόβλημα, πρέπει να ενημερωθεί ο γιατρός του.

Με τη συνεχή ανάπτυξη της βιοϊατρικής τεχνολογίας και έρευνας, τα εμβόλια, όπως και όλα τα φάρμακα, βελτιώνονται και γίνονται ολοένα πιο ασφαλή.

Ο εμβολιασμός δεν είναι επώδυνος. Εφόσον το παιδί είναι σε ηλικία που καταλαβαίνει, πρέπει να του εξηγήσουμε ότι το εμβόλιο είναι η «ασπίδα» του για να μην αρρωστήσει, το καθησυχάζουμε και προσπαθούμε να του αποσπάσουμε την προσοχή μιλώντας του ήρεμα. Αν είναι βρέφος εννοείται πως πρέπει να νιώθει ασφάλεια στη μητρική αγκαλιά κατά τον εμβολιασμό.

Στη δεκαετία του 1990 εμβολιάζαμε τα παιδιά μας για 8 διαφορετικές ασθένειες. Σήμερα στη χώρα μας για 13.

Φυσικά τα εμβόλια όχι μόνο δε βλάπτουν, αλλά είμαστε και τυχεροί που υπάρχουν, γιατί η πρόληψη είναι η καλύτερη θεραπεία και ο εμβολιασμός η καλύτερη πρόληψη.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας κάθε χρόνο αφιερώνει την τελευταία εβδομάδα του Απριλίου στα νοσήματα που προλαμβάνονται με εμβολιασμό, θέλοντας να ευαισθητοποιήσει την παγκόσμια κοινότητα σχετικά με τη σπουδαιότητα του εμβολιασμού, ως μία από τις πιο αποτελεσματικές προληπτικές παρεμβάσεις της ιατρικής επιστήμης, για την προστασία των ανθρώπων όλων των ηλικιών.

 

Πηγές

  1. Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας
  2. Εθνικός Οργανισμός Φαρμάκων
  3. Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων
  4. Διεύθυνση Δημόσιας Υγείας/Υπουργείο Υγείας/Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών Παιδιών και Εφήβων
  5. Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων
  6. Ελληνική Παιδιατρική Εταιρεία, Εμβολιασμοί στα παιδιά, Πόσο ασφαλή είναι τα εμβόλια
  7. Ελληνική Παιδιατρική Εταιρεία, Τι είναι τα εμβόλια
  8. Στέλιος Παπαβέντσης (2010). Εμβολιοφοβία. Παιδιατρική Φροντίδα

 

Ηλ. Ταχυδρομείο: [email protected]

Ευγενία Γεωργακοπούλου

Νοσηλεύτρια, Προϊσταμένη Πυρηνικής Ιατρικής

 

Ηλ. Ταχυδρομείο: [email protected]

Αναστασία Γερογιάννη

Διαιτολόγος – Διατροφολόγος Πανεπιστημιακής Εκπαίδευσης