Σύνταξη άρθρου: Αριστέα Κουνάνη
Επιμέλεια άρθρου: Κωνσταντίνος Ουρανός

*Η κυρία Αριστέα Κουνάνη είναι Διαδάκτορας Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, Αγωγής και Επικοινωνίας.

Όπως όλοι μας ξέρουμε, το κλίμα έχει, εδώ και δεκαετίες, αλλάξει και συνεχίζει να αλλάζει με ρυθμούς ραγδαίους. Η χώρα μας βεβαίως πλήττεται και αυτή από το φαινόμενο και αυτό επηρεάζει τις ζωές όλων μας ποικιλοτρόπως. Ας δούμε τι ακριβώς συμβαίνει.

Στις μέρες μας ο άνθρωπος εμφανίζεται ως ένα στοιχείο της φύσης με καταλυτική δύναμη. Ασκεί τεράστια πίεση στα οικοσυστήματα, που πολλές φορές καταλήγει να είναι καταστρεπτική. Ο πληθυσμός της Γης, που αυξάνεται, η αλόγιστη εκμετάλλευση των φυσικών πόρων, η νοοτροπία της κατανάλωσης, η κατάληψη κάθε διαθέσιμου εδάφους είναι οι βασικές ανθρώπινες συμπεριφορές, οι οποίες υποβαθμίζουν το φυσικό περιβάλλον σε μεγάλο βαθμό και με ένταση και, φυσικά, με συνέπειες μη αναστρέψιμες.
Το πιο αντιπροσωπευτικό δείγμα όλης αυτής της κατάστασης είναι η αλλαγή του κλίματος. Η αλλαγή επηρεάζει όλες τις χώρες του κόσμου, από τη μια έως την άλλη άκρη του πλανήτη.

Τι είναι το κλίμα και τι η κλιματική αλλαγή

Πριν λοιπόν ξεκινήσουμε να κάνουμε αναφορά στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής παγκοσμίως, και στη χώρα μας ειδικότερα, θα ήταν σοφότερο να ξεκαθαρίσουμε τι ακριβώς είναι το κλίμα και τι η κλιματική αλλαγή.

Σύμφωνα με τη Διακυβερνητική Επιτροπή για την Αλλαγή του Κλίματος (Intergovernmental Panel on Climate Change – IPCC), ως κλίμα ορίζεται συνήθως ο μέσος καιρός μιας περιοχής, ή πιο αυστηρά, είναι η στατιστική περιγραφή των μέσων όρων των καιρικών συνθηκών σε μια περιοχή σε χρονικό διάστημα από μερικούς μήνες έως χιλιάδες χρόνια. Το κλίμα λοιπόν είναι μια έννοια διαφορετική και ξεχωριστή από τον καιρό, που ορίζεται ως κατάσταση της ατμόσφαιρας σε δεδομένο τόπο και χρόνο.

Η κλιματική αλλαγή, επομένως είναι η αλλαγή που παρατηρείται στο κλίμα παγκοσμίως. Ειδικότερα, πρόκειται για τις μεταβολές των μετεωρολογικών συνθηκών. Οι κλιματικές αλλαγές οφείλονται σε φυσικές διαδικασίες, καθώς και σε ανθρώπινες δραστηριότητες με επιπτώσεις στο κλίμα, όπως είναι η τροποποίηση της σύνθεσης της ατμόσφαιρας. Στη Σύμβαση-Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για τις Κλιματικές Μεταβολές (UNFCC), η κλιματική αλλαγή ορίζεται ειδικότερα ως η μεταβολή στο κλίμα που οφείλεται άμεσα ή έμμεσα σε ανθρώπινες δραστηριότητες, ξεχωρίζοντας τον όρο από την κλιματική μεταβλητότητα, η οποία έχει φυσικά αίτια.

Η ανθρωπογενής κλιματική αλλάγη, οι συνέπειες

Η κλιματική αλλαγή βέβαια δεν είναι ένα φαινόμενο το οποίο συμβαίνει τα τελευταία χρόνια. Τεράστια στρώματα πάγου έχουν απλωθεί στη Γη και έχουν υποχωρήσει πολλές φορές τα τελευταία δύο εκατομμύρια χρόνια. Αυτοί οι κύκλοι – οι ψυχρές εποχές των παγετώνων που εναλλάσσονται με θερμές περιόδους – ενεργοποιούνται από μικρές αλλαγές στην τροχιά της Γης. Όμως, η κλιματική αλλαγή που συμβαίνει τον 20ο και τον 21ο αιώνα είναι εντελώς διαφορετική από εκείνη που συνέβαινε τα παλαιότερα χρόνια, επειδή εντείνεται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Με αυτόν τον τρόπο λοιπόν που συμβαίνει το φαινόμενο της αλλαγής του κλίματος και με την ένταση που εξελίσσεται, έχει ήδη πάρα πολλές αρνητικές επιπτώσεις σε όλους τους τομείς της καθημερινότητας. Έτσι παρατηρείται καθημερινά αύξηση στην ένταση και τη συχνότητα των θυελλών, των πλημμυρών και των ξηρασιών, ύψωση της στάθμης της θάλασσας, γρηγορότερη εξάπλωση των ασθενειών και απώλεια της βιοποικιλότητας.

Το λιώσιμο των πάγων

Τα τελευταία χρόνια πολλοί ερευνητές από πολλά πανεπιστήμια σε όλον τον πλανήτη ανησυχούν για το λιώσιμο των πάγων στους πόλους. Υποστηρίζουν πως, αν το λιώσιμο συνεχιστεί με αυτόν τον ρυθμό, ως το τέλος 21ου αιώνα η στάθμη της θάλασσας θα υψωθεί έως και κατά 2 ολόκληρα μέτρα. Αυτό σημαίνει πως οι παράκτιες πόλεις κινδυνεύουν, ενώ τα έντονα ή και βίαια φυσικά φαινόμενα από εξαίρεση θα καταστούν κανόνας (π.χ. το Ελ Νίνιο, τυφώνες εξαιρετικής εντάσης κ.ά.). Έχει υπολογιστεί πως ως το τέλος του 2070 θα κινδυνεύσουν ως και 150.000.000 κάτοικοι των παράκτιων πόλεων σε όλον τον πλανήτη. Η άνοδος λοιπόν της στάθμης της θάλασσας αποτελεί μια από τις σημαντικότερες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής παγκοσμίως. Ο μηχανισμός που πυροδοτεί το λιώσιμο των πάγων και συνεπακόλουθα την άνοδο της στάθμης των θαλασσών είναι η άνοδος της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη. Αυτό με τη σειρά του οφείλεται στην αύξηση των συγκεντρώσεων των αερίων του θερμοκηπίου (CO2, NOx, SO2, CH4, CFCs κ.α.) που έχει ως αποτέλεσμα την τήξη των πάγων στους πόλους, των παγετώνων στη Γροιλανδία, στο Κιλιμάντζαρο, στις Άλπεις και αλλού. Επίσης, και αυτό είναι εξίσου σοβαρό, ανεβαίνει η μέση θερμοκρασία των ωκεανών, οι οποίοι είναι ο φυσικός θερμοστάτης της Γης.

Τι συμβαίνει στην Ελλάδα

Πάρνηθα, η καμμένη περοχή της συμβάλλει και αυτή στην κλιματική αλλαγή

Η Ελλάδα είναι μια χώρα η οποία, όπως όλος ο πλανήτης αντιμετωπίζει καθημερινά τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Οι επιπτώσεις αυτές μπορεί να μην είναι ακόμη τόσο έντονες, ώστε να γίνονται άμεσα αντιληπτές, αλλαγές όμως συμβαίνουν στο κλίμα της και κατά συνέπεια σε όλους τους τομείς που αυτό επηρεάζει. Σύμφωνα με εκτιμήσεις των κλιματικών μοντέλων των ερευνητικών κέντρων (των Ελληνικών Πανεπιστημίων, της Ακαδημίας Αθηνών, του Εθνικού Αστεροσκοπείου, του IPCC κ.ά.) προκύπτει ότι εξαιτίας της γεωγραφικής της θέσης, η οποία βρίσκεται ανάμεσα στην εύκρατη Ευρώπη και την έρημο της Βόρειας Αφρικής, η χώρα μας ανήκει σε μια περιοχή που θεωρείται ότι είναι «στο κόκκινο», δηλαδή στις περιοχές που επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από τις επιπτώσεις τις κλιματικής αλλαγής.

Εφόσον η Ελλάδα έχει πολλές παράκτιες περιοχές, επηρεάζεται άμεσα από την ανύψωση της στάθμης της θάλασσας. Εμφανίζεται να έχει την 11η μεγαλύτερη ακτογραμμή, περίπου 16.300 χιλιόμετρα, η οποία είναι σχεδόν ίση με το ένα τρίτο της περιμέτρου της Γης. Από το μήκος αυτό, περίπου τα 1.000 χιλιόμετρα αποτελούν περιοχές υψηλής ευπάθειας στην κλιματική αλλαγή, εξαιτίας του κινδύνου ανόδου της μέσης στάθμης της θάλασσας, η οποία εκτιμάται ότι θα κυμανθεί μέχρι το 2100 από 0,2 έως 2 μέτρα. Πριν το 1950 η άνοδος της στάθμης της θάλασσας από φυσικά αίτια ήταν περίπου 1-1,5 χιλιοστόμετρα το χρόνο, δηλαδή γύρω στα 15 εκατοστά ανά 110 χρόνια. Από το σύνολο της ακτογραμμής της Ελλάδας, περίπου το 20% αποτελεί ακτές με μέτρια έως υψηλή ευπάθεια στις αναμενόμενες, βάσει των εκτιμήσεων, εξελίξεις. Το γεγονός αυτό, βέβαια, έχει πολύ σοβαρές συνέπειες, στα παράκτια οικοσυστήματα και τις αγροτικές καλλιέργειες, αλλά και στον τουρισμό της χώρας εφόσον πολλές παραλίες κινδυνεύουν να εξαφανιστούν στο μέλλον, μαζί με όλους τους οικισμούς που υπάρχουν σε αυτές.

Η επίπτωση της κλιματικής αλλαγής στη μέση βροχόπτωση

Η χώρα μας, εκτός από την πολύ εκτεταμένη ακτογραμμή, διαθέτει μεγάλη βιοποικιλότητα και διαφορετικά κλιματικά χαρακτηριστικά, που μπορούν να μεταβληθούν από παράκτιου μεσογειακού τύπου σε χαρακτηριστικά ακόμη και αλπικού τύπου στις κεντρικές και βόρειες περιοχές της χώρας. Όσον αφορά στις βροχοπτώσεις, η επίδραση της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής στην ανακατανομή των υδάτων είναι τεράστια. Παρατηρείται σημαντική επίπτωση στη δυτική πλευρά της χώρας, που είναι η πλούσια υδατοφόρα περιοχή και δίνει νερό στην ανατολική Στερεά. Επίσης, στον 20ό αιώνα παρατηρήθηκε σημαντική μείωση των βροχοπτώσεων στη δυτική Ελλάδα, με αποτέλεσμα οι αναμενόμενες μειώσεις να αθροιστούν πάνω στη μείωση που δεν οφειλόταν αποκλειστικά στην ανθρώπινη παρέμβαση. Υπήρξαν λοιπόν μειώσεις κατά περίπου 20% στη δυτική Ελλάδα και 10% στην ανατολική Ελλάδα, που αποδίδονται κυρίως σε φυσικά αίτια. Μέσα στα επόμενα 50 με 70 χρόνια, οι μειώσεις που υπολογίζονται στις βροχοπτώσεις στα δυτικά είναι της τάξης του 15-20%.

Από την άλλη πλευρά, τα τελευταία 40 χρόνια έχει παρατηρηθεί τόσο σε παγκόσμιο επίπεδο όσο και στη δική μας χώρα, αύξηση στο πόσο συχνά εμφανίζονται ακραία καιρικά φαινόμενα. Η αύξηση αυτή θεωρείται πλέον ότι σε συνδυασμό με το σημαντικό σεισμικό υπόβαθρο της χώρας μας θα μπορούσε να έχει επικίνδυνες συνέπειες σε πολλές περιπτώσεις. Έτσι, η περίπτωση των μικροσεισμών σε συνδυασμό με έντονες βροχές ή με λειψυδρία μπορεί να οδηγήσει σε διάβρωση του εδάφους και σε πολλές περιοχές να αποβεί καταστρεπτική για τα δάση, αλλά και τις καλλιέργειες, οδηγώντας σε ερημοποίηση.

Τα ακραία καιρικά φαινόμενα της κλιματικής αλλαγής

Στο μέλλον σύμφωνα με τα κλιματικά μοντέλα, στη χώρα μας θα συρρικνωθεί η ψυχρή περίοδος του έτους. Με άλλα λόγια, αναμένεται επιμήκυνση των μεταβατικών εποχών, της άνοιξης και του φθινοπώρου, συρρίκνωση του χειμώνα, πιο συχνά ακραία φαινόμενα και καλοκαίρι με εξάρσεις ζέστης και καύσωνες.

Η αλλαγή του κλίματος αναμένεται να οδηγήσει σε υψηλότερες θερμοκρασίες στις αστικές περιοχές, οι οποίες μεταφράζονται σε περισσότερες ημέρες με μέγιστη θερμοκρασία άνω των 35°C και θερμοκρασίες νύχτας που ξεπερνούν του 20°C. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι πλημμύρες αναμένεται να γίνουν περισσότερες. Ως εκ τούτου, τα επεισόδια ακραίων βροχοπτώσεων τείνουν να εμφανίζονται συχνότερα. Οι υψηλές θερμοκρασίες και η σχετική υγρασία σε συνδυασμό με την έλλειψη χώρων πράσινου θα αυξήσουν την αίσθηση της δυσφορίας στους πολίτες των μεγάλων πόλεων. Επίσης, ένας άλλος αντίκτυπος της κλιματικής αλλαγής στις αστικές περιοχές είναι η αύξηση της ζήτησης ενέργειας για ψύξη το καλοκαίρι και η μείωση της ζήτησης για θέρμανση το χειμώνα. Ακόμα, σημαντικές επιδράσεις μπορούν να υπάρξουν ακόμα στα κτήρια και τα μνημεία καθώς οι μεταβολές στις κλιματικές συνθήκες μπορούν να προκαλέσουν θερμικό σοκ στα υλικά τους.

Οι τομείς που επηρεάζονται άμεσα από την κλιματική αλλάγη

Η αλλαγή των κλιματικών συνθηκών, που σχετίζονται με αυξημένες ελάχιστες θερμοκρασίες (περίπου 1,3°C) και μειωμένες χειμερινές βροχοπτώσεις κατά 15% κατά μέσο όρο, υποδηλώνουν ότι ο κίνδυνος πυρκαγιών στα δάση αυξάνεται στο μέλλον. Εκτιμάται ότι ο αριθμός των ημερών με ακραίο κίνδυνο πυρκαγιάς θα αυξηθεί κατά 10-15 ημέρες τον χρόνο, από το 2021 έως το 2050. Αυτό σημαίνει ότι οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής αναμένεται να θέσουν σε μεγάλη δοκιμασία και τους Εθνικούς Δρυμούς, καθώς προβλέπεται αύξηση των ημερών με υψηλό ρίσκο εμφάνισης πυρκαγιάς σε όλους τους Δρυμούς της χώρας. Με απλά λόγια η Ελλάδα αντιμετωπίζει σοβαρότατο πρόβλημα δασικών πυρκαγιών με άμεσες συνέπειες (διάβρωση εδάφους, πλημμύρες κ.λπ.).

Όσον αφορά στον γεωργικό τομέα θα υπάρξουν σημαντικές επιδράσεις, καθώς θα κινδυνέψουν βασικά στοιχεία της μεσογειακής διατροφής, τα οποία δυσκολεύονται να προσαρμοστούν σε νέα κλιματικά δεδομένα. Οι αλλαγές στον αριθμό των ημερών με κίνδυνο πυρκαγιάς είναι επίσης μια σημαντική παράμετρος και για τις περιοχές με δενδροκομικές καλλιέργειες (όπως η ελιά, η πορτοκαλιά, η ροδακινιά). Οι σημαντικότερες αυξήσεις εκτιμώνται στις γεωργικές περιοχές της κεντρικής Ελλάδας με έως και 20 επιπλέον ημέρες κινδύνου πυρκαγιάς ανά έτος. Όσον αφορά στις βροχοπτώσεις, η χειμερινή βροχόπτωση μειώνεται γενικά έως και κατά 15% στις περιοχές Σερρών, Πέλλας και Ηρακλείου. Αντίθετα, στις περισσότερες γεωργικές περιοχές προβάλλεται αύξηση των φθινοπωρινών βροχοπτώσεων. Συγκεκριμένα, οι περιοχές της Λάρισας και της Νότιας Εύβοιας θα σημειώσουν αύξηση έως 20%.

Στον τομέα της αλιείας υπάρχουν επίσης αρνητικές ενδείξεις, καθώς η αύξηση της θερμοκρασίας ευνοεί την παρουσία ξενικών ειδών ( λ.χ. οι λαγοκέφαλοι) τα οποία ανταγωνίζονται τα τοπικά είδη, τα οποία σταδιακά μπορεί να εξαφανιστούν. Παράλληλα, οι μεταβολές ΡΗ και θερμοκρασίας στη θάλασσα θέτουν σε κίνδυνο ευαίσθητα είδη οστρακοειδών, όπως τα μύδια και τα στρείδια.

Όσον αφορά στον τουριστικό τομέα διαπιστώθηκε ότι οι ηπειρωτικές τουριστικές περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδας θα αντιμετωπίζουν συχνότερα επεισόδια καύσωνα. Το γεγονός αυτό, μπορεί να θεωρηθεί ως θετικός αντίκτυπος καθώς μπορεί να παρατείνει την τουριστική περίοδο. Βέβαια, όπως προαναφέρθηκε, η ανύψωση της στάθμης της θάλασσας θα επηρεάσει όλες τις παράκτιες περιοχές, οπότε το πλήγμα στον τουρισμό θα είναι σίγουρα τεράστιο.

Αδιαμφισβήτητα η κλιματική αλλαγή έχει ήδη εμφανή αποτελέσματα στη χώρα μας, που εκτείνονται από την αύξηση της θερμοκρασίας έως την άνοδο της στάθμης της θάλασσας καθώς και τη συχνότερη εμφάνιση καταιγίδων και πλημμυρών. Η σοβαρότητα των αναμενόμενων επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής ποικίλει ανάλογα με την περιοχή, όμως η αντιμετώπισή της απαιτεί λήψη μέτρων περιορισμού των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και προσαρμογής σε παγκόσμιο και περιφερειακό επίπεδο.

Πώς αντιμετωπίζεται η κλιματική αλλαγή

Σε εθνικό επίπεδο η αντιμετώπιση της αλλαγής του κλίματος, αποτελεί μια από τις θεμελιώδεις προτεραιότητες του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, του οποίου ο λόγος ύπαρξης είναι ο μετριασμός και η προσαρμογή στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Οι δράσεις για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής οφείλουν να περιέχουν μία αλλαγή του υφιστάμενου αναπτυξιακού μοντέλου προς την κατεύθυνση μια βιώσιμης πράσινης οικονομίας χαμηλών ή και μηδενικών εκπομπών αερίων θερμοκηπίου. Η ανάπτυξη του μοντέλου αυτού θα πρέπει να στηριχθεί στον οριζόντιο συντονισμό των πολιτικών μετριασμού αλλά και της ενέργειας, της βιομηχανίας, της γεωργικής παραγωγής και σε πολλούς άλλους. Και φυσικά όλοι εμείς να μάθουμε να ζούμε στο νέο κλίμα, που είναι το αποτέλεσμα της συμπεριφοράς μας απέναντι στη Φύση.

Το τι πρέπει να κάνουμε στην καθημερινότητά μας, ώστε να μην πάψει ο πλανήτης μας να είναι βιώσιμος, θα απασχολήσει τη σελίδα ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ΑΠΟΔΡΑΣΕΙΣ, σε προσεχές μας άρθρο.

 

Πηγές

 

Ηλ. Ταχ.: [email protected]

Στέλλα Κυρίκου

Γεωλόγος – Παλαιοντολόγος

 

Ηλ. Ταχ.: [email protected]

Οδυσσέας Αρχοντίκης

Γεωλόγος-Γεωπεριβαλλοντολόγος με μεταπτυχιακή ειδίκευση στην Παλαιοντολογία-Παλαιοκλιματολογία