Σύνταξη άρθρου: Αναστασία Γερογιάννη

Επιμέλεια άρθρου: Κωνσταντίνος Ουρανός

Η διατροφική πυραμίδα αποτελεί ένα εργαλείο στα χέρια επιστημόνων υγείας, παιδαγωγών και απλών καταναλωτών. Η πυραμίδα βοηθά, ώστε να γίνονται κατανοητές με απλό και εύκολο τρόπο οι σωστές διατροφικές πρακτικές, που πρέπει να ακολουθούνται από τον γενικό πληθυσμό, για καλή υγεία και μακροβιότητα. Μα ας δούμε το πώς και το πότε δημιουργήθηκε αυτό το τόσο χρήσιμο εργαλείο.

Οι βάσεις για τη δημιουργία της διατροφικής πυραμίδας, όπως την ξέρουμε σήμερα, τέθηκαν πρώτη φορά στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής στις αρχές του 20ου αιώνα. Το υπουργείο Γεωργίας των Ηνωμένων Πολιτειών είναι εκείνο, κάτω από την αιγίδα του οποίου δημιουργήθηκαν και δημοσιεύθηκαν οι πρώτες κατευθυντήριες οδηγίες καθώς και οι μετέπειτα διατροφικές πυραμίδες που πια είναι πασίγνωστες και χρησιμοποιούνται σχεδόν σε όλον τον κόσμο μέχρι και σήμερα.

Η ιστορία της διατροφικής πυραμίδας

Στα τέλη του 19ου αιώνα λοιπόν, ο Αμερικανός χημικός Γουίλμπουρ Όλιν Ατγουώτερ (Wilbul Olin Atwater), ο οποίος και διεύθυνε για πρώτη φορά το γραφείο πειραμάτων του Υπουργείου Γεωργίας, ασχολήθηκε με τη δημιουργία ενός θερμιδόμετρου με στόχο τη μελέτη της διατροφής και του μεταβολισμού του ανθρώπου αλλά και των ζώων. Το 1992 δημοσιεύει ένα δελτίο (USDA Farmer’s Bulletin), με τίτλο «Αρχές της Διατροφής και της Θρεπτικής Αξίας των Τροφίμων». Σε αυτό αναφέρεται η σημασία της ποικιλίας, της ποσότητας και του μέτρου (variety, proportionality, moderation) της υγιεινής διατροφής για τους άνδρες. Μέσα από την έρευνά του είχε προσδιορίσει πως διαφορετικά είδη τροφίμων αποδίδουν διαφορετικά ποσά ενέργειας. Πολύ σωστά διαπίστωσε πως μία αποτελεσματική διατροφή πρέπει να περιέχει περισσότερες πρωτεΐνες, όσπρια και λαχανικά και παράλληλα οφείλει να περιορίζει την πρόσληψη λίπους, ζάχαρης και άλλων αμυλούχων τροφίμων.

Το 1910 ανακαλύφθηκαν οι πρώτες βιταμίνες όπως η βιταμίνη Α και Β1 . Το 1916 η Αμερικανίδα διατροφολόγος του Υπουργείου Γεωργίας, Καρολάιν Χαντ (Caroline Hunt), δημοσίευσε τις πρώτες διατροφικές οδηγίες με τίτλο «Τροφή για Νεαρά Παιδιά» (Food for Youth Children), οι οποίες, έναν χρόνο αργότερα, ακολουθήθηκαν από τις οδηγίες για ενήλικες με τίτλο «Πώς να συλλέξετε τροφή» (How to select food). Σε αυτές η Χαντ αγνόησε την οδηγία του Ατγουώτερ για τη μείωση πρόσληψης λίπους και σακχάρων, και έδωσε μεγαλύτερη έμφαση στις βιταμίνες και τα μέταλλα των τροφών, που είχαν πρόσφατα ανακαλυφθεί. Η Χαντ κατέταξε τις τροφές σε 5 κατηγορίες, γάλα- κρέας, δημητριακά, φρούτα-λαχανικά, λίπη και σάκχαρα.

Το 1941 και υπό την εντολή του Αμερικανού προέδρου Φραγκλίνου Ρούζβελτ, το USDA σε συνεργασία με την Εθνική Ακαδημία Επιστημών, για πρώτη φορά δημιούργησε τις Συνιστώμενες Τροφικές Επιτρεπόμενες Ποσότητες (Recommended Dietary Allowances) οι οποίες αφορούσαν συγκεκριμένα την πρόσληψη θερμίδων, πρωτεϊνών σιδήρου, ασβεστίου και βιταμινών Α, Β1, Β2, C και D. Αυτές οι συνιστώμενες ποσότητες, παγκοσμίως αποκαλούνται RDA.

Το USDA βασισμένο στα RDA που είχαν εκδοθεί, προχώρησε δύο χρόνια αργότερα στη δημιουργία ενός ακόμη οδηγού με την ονομασία «Εθνικός Διατροφικός Οδηγός Πολέμου» (National Wartime Nutritional Guide), και προωθούσε τις «Βασικές Επτά» (Basic  Seven) κατηγορίες τροφίμων που πρέπει να υπάρχουν στη διατροφή των Αμερικανών. Τροποποιήθηκαν έτσι τα υπάρχοντα RDA, ώστε να μπορούν οι πολίτες να αντιμετωπίσουν  την έλλειψη προμηθειών κατά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Οι επτά κατηγορίες ήταν οι εξής:

  1. Πράσινα και κίτρινα λαχανικά (ωμά, μαγειρεμένα, κατεψυγμένα ή σε κονσέρβα).
  2. Πορτοκάλια, ντομάτες, γκρέιπφρουτ.
  3. Πατάτες και άλλα λαχανικά και φρούτα (ωμά, αποξηραμένα, μαγειρεμένα, κατεψυγμένα ή σε κονσέρβα).
  4. Γάλα και γαλακτοκομικά προϊόντα (φρέσκο εβαπορέ ή γάλα σε σκόνη).
  5. Κρέας, πουλερικά, ψάρια ή αυγά και ξερά φασόλια, μπιζέλια, ξηροί καρποί, ή φυστικοβούτυρο.
  6. Ψωμί, αλεύρι και δημητριακά (ολικής αλέσεως ή εμπλουτισμένα).
  7. Βούτυρο και εμπλουτισμένη μαργαρίνη (με προσθήκη βιταμίνης Α).
basic-seven
Πηγή: Αμερικανικό Υπουργείο Γεωργίας

Για τα επόμενα χρόνια εκδόθηκαν πολλοί διατροφικοί οδηγοί, οι οποίοι λόγω των 7 διαφορετικών και πολύπλοκων ομάδων τροφίμων, προκάλεσαν σύγχυση στους πολίτες. Λύση δόθηκε το 1956, όταν το USDA δημοσίευσε για ακόμη μία φορά έναν οδηγό σε μορφή βιβλίου με τίτλο «Τα απαραίτητα για μία Επαρκή Διατροφή» («Essentials of an Adequate Diet») στον οποίο περιόρισε τις «Βασικές Επτά» σε «Βασικές Τέσσερις» (Basic Four) κατηγορίες, που ήταν οι εξής:

  1. Λαχανικά και φρούτα.
  2. Γάλα (περιλαμβάνει και το τυρί, το παγωτό, και ένα είδος επιδορπίου με γάλα).
  3. Κρέας (περιλαμβάνει το κρέας, τα πουλερικά, τα ψάρια, τα αυγά, τα ξηρά φασόλια, τα ξηρά μπιζέλια και το φυστικοβούτυρο).
  4.  Δημητριακά και ψωμί (περιλαμβάνει ολικής αλέσεως και εμπλουτισμένα ψωμιά, δημητριακά, καλαμποκάλευρο, ζυμαρικά και ρύζι).

Στην έκδοση αυτή συμπεριλήφθηκαν και συστάσεις για το μέγεθος των μερίδων. Και αυτήν τη φορά στόχος ήταν η επαρκής πρόσληψη τροφής.

Οι «Βασικές Τέσσερις» χρησιμοποιήθηκαν για τα επόμενα 20 χρόνια μέχρις ότου παρατηρήθηκε η αύξηση των χρόνιων παθήσεων, όπως τα εγκεφαλικά επεισόδια και οι καρδιαγγειακές νόσοι. Έτσι στα τέλη του 1970 προστέθηκε μία ακόμη κατηγορία στις «βασικές Τέσσερις», που περιλάμβανε τα λίπη, τα γλυκά και τα αλκοολούχα ποτά, η κατανάλωση των οποίων έπρεπε να γίνεται με μέτρο.

Κατά τη δεκαετία του 1980 το USDA εξέδιδε κάθε χρόνο οδηγό διατροφής. Το ίδιο έκαναν και διάφοροι άλλοι φορείς (π.χ. το Γενική Χειρουργική και το Εθνικό Συμβούλιο Έρευνας). Όμως μεγάλο μέρος των Αμερικανών δεν γνώριζε την ύπαρξή του και αν τη γνώριζε, δεν κατανοούσε τη χρησιμότητά του. Για αυτόν τον λόγο το 1988, επιστήμονες του USDA αποφάσισαν να χρησιμοποιήσουν μια γραφική εικόνα, στην οποία θα απεικονίζονται οι ομάδες τροφίμων και η οποία θα ήταν εύκολα κατανοητή από όλους τους πολίτες. Βασικοί άξονες για τη δημιουργία αυτής αποτέλεσαν η ποικιλία, η αναλογικότητα και το μέτρο στην κατανάλωση. Στηριζόμενοι στην αντίστοιχη πυραμίδα διατροφής, που ήδη υπήρχε στη Σουηδία από το 1974, οι επιστήμονες έχτισαν τη διατροφική πυραμίδα για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η τελειοποίηση και η έκδοση της πυραμίδας πραγματοποιήθηκε τελικά το 1992 με τα όνομα «USDA Food Pyramid» και αποτέλεσε για την κυβέρνηση την επίσημη βάση και πηγή για τις διατροφικές παρεμβάσεις και συμβουλές από τότε έως και σήμερα.

Πηγή: Αμερικανικό Υπουργείο Γεωργίας

Η νέα διατροφική πυραμίδα

Αυτή η νέα διατροφική πυραμίδα χωρίζεται σε 6 διαφορετικά τμήματα, κάθε ένα από τα οποία αντιπροσωπεύει μία ομάδα τροφίμων. Στη βάση της πυραμίδας υπάρχουν το ψωμί, τα δημητριακά, και τα μακαρόνια, που αντιστοιχούν σε 6-11 «μερίδες» την ημέρα. Ακολουθούν, υψηλότερα, τα λαχανικά  με 5-6 «μερίδες» και τα φρούτα με 2-4 «μερίδες» την ημέρα. Ακόμη υψηλότερα βρίσκεται η ομάδα του γάλακτος, του γιαουρτιού και των τυριών με 2-3 «μερίδες» ημερησίως. Ακολουθεί τα κρέας, τα πουλερικά, τα ψάρια, τα ξηρά φασόλια, τα αυγά και τα παξιμάδια με ομοίως 2-3 «μερίδες» την ημέρα και, τέλος, τα έλαια και τα γλυκά, στη μικρή κορυφή, που είναι η σήμανση για περιορισμένη κατανάλωση.

Πολλά ήταν όμως τα προβλήματα που παρουσιάστηκαν με το πέρασμα των χρόνων στην πυραμίδα, όπως αυτή είχε σχεδιαστεί το 1992. Οικονομικά συμφέροντα, νέοι παράγοντες στην καθημερινότητα των πολιτών καθώς και λάθη διατροφικού περιεχομένου, οδήγησαν στην ανανεωμένη και διαφορετικά προσεγγισμένη νέα πυραμίδα που δημοσιεύτηκε το 2005 από το USDA με το όνομα «Η πυραμίδα Μου» (My Pyramid).

Σε αυτήν την ανανεωμένη πυραμίδα παρουσιάζονται 6 οριζόντιοι τομείς, το πλάτος των οποίων διαφέρει και αντικατοπτρίζει την αναλογικότητα και το ποσό των τροφίμων, που πρέπει να καταναλώνονται. Κάθε ομάδα τροφίμων αντιπροσωπεύεται από ένα χρώμα (πορτοκαλί: δημητριακά, πράσινο: λαχανικά, κόκκινο: φρούτα, κίτρινο: λίπη- έλαια, γαλάζιο: γαλακτοκομικά, μωβ: κρέας και φασόλια). Η πυραμίδα αυτή περιλαμβάνει πολλές έννοιες, που πρέπει να υπάρχουν στη διατροφή και την καθημερινότητα των πολιτών, ενώ ταυτόχρονα παρουσιάζεται με πιο αφηρημένο και απλό τρόπο. Το άτομο που απεικονίζεται στο σχήμα, αντιπροσωπεύει την εξατομίκευση της δίαιτας, ενώ τα σκαλιά, τη σταδιακή βελτίωση. Τα σκαλιά συμβολίζουν και τη φυσική δραστηριότητα, που είναι απαραίτητη σε καθημερινή βάση.

Το Πιάτο Μου

Η τελευταία στάση στο ιστορικό ταξίδι της διατροφικής πυραμίδας γίνεται το 2011 με τη δημιουργία του USDA «Το Πιάτο Μου» (My Plate). Φεύγουμε πλέον από την εικόνα της κλασικής πυραμίδας και περνάμε σε κάτι πιο απτό, καθημερινό, κατανοητό και γνώριμο, που δεν είναι άλλο από το καθημερινό μας πιάτο!

Πηγή: Αμερικανικό Υπουργείο Γεωργίας

Στην παραπάνω εικόνα βλέπουμε ένα πιάτο, το οποίο χωρίζεται με τέτοιον τρόπο, ώστε το μισό να καταλαμβάνεται από φρούτα και λαχανικά (με τα λαχανικά να καλύπτουν μεγαλύτερο μέρος) και το άλλο μισό καταλαμβάνεται από δημητριακά και αμυλούχα και πρωτεΐνες (κρέας). Υπάρχει ακόμη ένα ποτήρι, που αντιπροσωπεύει τα γαλακτοκομικά. Σαφώς εννοείται πως πρέπει να περιορίζεται η κατανάλωση ελαίων. Στην ιστοσελίδα του Αμερικανικού Υπουργείου Γεωργίας «Το Πιάτο Μου» μπορεί κάποιος να βρει περισσότερες πληροφορίες για μία πιο υγιεινή και ισορροπημένη διατροφή.

Το ταξίδι έως εδώ ήταν μεγάλο και θα συνεχιστεί για την τελειοποίηση των διατροφικών οδηγιών των πολιτών, όχι μόνο της Αμερικής αλλά και όλου του κόσμου. Πάντα όμως τα βασικά σημεία θα είναι η ποικιλία, η αναλογικότητα και το μέτρο!

 

Πηγές

  1. Washington post, Η ιστορία της διατροφικής πυραμίδας
  2. Αμερικανικό Υπουργείο Γεωργίας, Το Πιάτο Μου
  3. Healthy Eating Politics, Η ιστορία την διατροφικής πυραμίδας του USDA

 

Ηλ.Ταχ.: [email protected]

Ευγενία Γεωργακοπούλου

Νοσηλεύτρια, Προϊσταμένη Πυρηνικής Ιατρικής

 

Ηλ. Ταχ.: [email protected]

Αναστασία Γερογιάννη

Διαιτολόγος – Διατροφολόγος Πανεπιστημιακής Εκπαίδευσης